به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، نشست نقد و بررسی کتاب «دکتر محمد مصدق در دوره قاجار» با سخنرانی غلامحسین زرگری‌نژاد، استاد بازنشسته دانشگاه تهران، محمد ترکمان، سندپژوه و پژوهشگر تاریخ و ناصر تکمیل همایون، مولف کتاب چهارشنبه 18 خرداد ماه در تالار حافظ خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد.

ناصر تکمیل همایون درباره انگیزه‌اش از نوشتن این کتاب گفت: زمانی دانشگاه تهران تحصیل کردم که استاد جامعه‌شناسی ما غلامحسین صدیقی، استاد تاریخ عباس اقبال استاد جغرافیا مسعود کیهان  و استاد ادبیات بدیع الزمان فروزانفر و سایر استادان ممتاز دیگر تدریس و اندیشه‌های ما را بارور می‌کردند.

او ادامه داد: وقتی برای تحصیل به خارج از کشور رفتم رساله‌ای که موافقت کردند، درباره آن بنویسم در رابطه با دوران قاجار بود. در آن موقع ۲۰ تا ۳۰ کیسه برای سوا کردن فیش‌های تحقیق درست کرد و در این میان هر آنچه فیش مربوط به مصدق پیدا می‌کردم کنار می‌گذاشتم در میان فیش‌های جدا شده فرقی نداشت که در مخالفت با مصدق باشد یا موافقت با او. همه فیش‌ها را نگه داشتم تا شرایطی فراهم شود و بعدا درباره مصدق بنویسم.

این پژوهشگر تاریخ عنوان کرد: بعد از اینکه به ایران آمدم و مدتی نیز در موسسه کنونی مطالعات تاریخ معاصر در کنار غلامحسین زرگری نژاد و محمد ترکمان کار کردم و باز هم بر فیش‌هایی درباره مصدق افزودم تا اینکه بعدها شروع به نوشتن مقالاتی درباره مصدق در مجله بخارا کردم. پس از مدتی دوستان به من گفتند که این مقالات مورد توجه قرار گرفته و چه خوب است که این مجموعه در یک کتاب در کنار هم قرار بگیرد. برای همین درصد در آمدم که شروع به نوشتن درباره مصدق در دوره قاجار کنم لذا ابتدا سراغ خانواده، زمینه‌های رشد و تحصیل و حضور مصدق در خراسان و فارس رفتم و آنها را مورد بررسی قرار دادم.

تکمیل‌همایون گفت: وقتی کتاب آماده شد در صدد برآمدیم آن را در روز تولد، درگذشت یا روز ملی شدن صنعت نفت به چاپ برسانیم که به دلیل مشکلاتی این امر ممکن نشد تا اینکه سال گذشته مقارن با روز ملی شدن صنعت نفت به چاپ رسید. امروز هم بنا بر آنچه که از دست خط دکتر مصدق به جای مانده به نوعی تولد اوست و ما تصمیم گرفتیم که در این روز برای کتاب جلسه‌ای بر برگزار شود. در اینجا باید متذکر شوم کتاب چنان که از مقدمه آن پیداست و آنچه مرام و مسلک من است نسبت به شخصیت دکتر مصدق در آنچه نوشته شده است بی‌طرف نیست بلکه من به طور کلی می‌گویم که مصدق شخصیت مورد علاقه من است و نوشتن کتاب را ادای دینی نسبت به شناسایی او برای نسل امروز و فردا می‌دانم.


او افزود: در کتاب بر آن بودم که شخصیت دکتر مصدق را قبل از حضورش در روند ملی شدن صنعت نفت به روی کاغذ بیاورم و نشان بدهم که او در دوره قاجار و دوره پهلوی اول و پهلوی دوم چه کارنامه‌ای داشت. چنان‌که در دوره پهلوی اول پس از اعتراض به تغییر سلطنت از قاجار به پهلوی در بیرجند به زندان افتاد و روزهای دشواری را پپشت سر گذاشت و بعد از کودتای ۲۸ مرداد نیز در احمدآباد روزگار سختی را بسر کرد. اگر عمری باشد دوست دارم زندگی و کارنامه او را در دوران پهلوی اول و دوم نیز بنویسم و به تفصیل از فعالیت‌هایی که در این دوران انجام داده است طبق مطالب و اسنادی که دردسترس دارم مجموعه‌ای را به جامعه عرضه کنم و خوشحالم اگر بتوانم در این راه گامی بردارم و اثر قابل تاملی را ارائه کنم.


لزوم آشنایی نسل جوان با شخصیت‌های ملی
محمد ترکمان در ادامه این برنامه با اشاره به ویژگی‌های کتاب گفت: این کتاب با سایر شرح‌ حال‌هایی که درباره مستقر نوشته شده، فرق دارد، از جمله اینکه از پنجاه سال قبل فیش‌های کتاب توسط مولف گردآوری شده است . ضمن این‌که مولف در دوران دبیرستان که شامل دهه ۱۳۲۰ تا ۱۳۳۰ دوران مصدق را درک کرده، با آنچه در روزنامه‌ها و کتاب‌ها درباره مصدق نوشته شده است، آشنایی دارد و طی 70 سال و اندی با مصدق و فعالیت‌هایی که انجام داده، خو گرفته است. این شیوه باعث شده که بیش از 70 سال مولف تحت تاثیر مصدق مطالبی را بخواند و بنویسد. به بیان دیگر این رویکرد موجب شده که نویسنده یک جانب‌دار دکتر مصدق هم باشد. برای همین این نکته جزء ویژگی‌های کتاب است.

او ادامه داد: چون چون نویسنده سراغ خانواده، زمینه تربیت، فعالیت‌ها، تحصیل و رویکرد سیاسی دکتر مصدق رفته و اطلاعات ارزشمندی را در این مجموعه به مخاطب عرضه کرده است. در حالی‌که بعضی درباره یک شخصیت کتاب یا مقاله می‌نویسند بدون اینکه پژوهش درستی درباره زندگی گذشته و رویکرد آن شخصیت انجام داده باشند. همانطور که مولف در سخنانش اشاره کرد این کتاب برای مبتدی‌ها و جوانان مفید است، اما به نظرم این کتاب برای من هم که در رابطه با دوره معاصر تحقیق و بررسی کردم و سال‌هاست درباره مصدق سند می‌بینم و قلم می‌زنم هم نیز نکات ارزشمندی در بر دارد.

این سندپژوه اظهار کرد: تصور می‌کنم لازم است از چنین کتاب‌های در خانه هر ایرانی یک نسخه باشد؛ چون دکتر محمد مصدق در کتاب «خاطرات و تالمات» به طور مختصر به گذشته خودش اشاره کرده، اما نویسنده در این کتاب موضوع را بسط داده است. ضمن این‌که آشنایی با مصدق برای نسل جوان باعث شناخت یکی از شخصیت‌های ملی، صادق، عدالت‌طلب و درستکار تاریخ است که آشنایی با او باعث افزایش روحیه وطن‌خواهی جوانان می‌شود. یکی دیگر از امتیازات مهم این کتاب همان‌طور که اشاره شد؛ نویسنده بیش از ۷۰ سال مشغول بررسی و گردآوری مطالب و اسناد آن بوده است.

ترکمان گفت: برای من نیز آشنایی با اندیشه مصدق باعث شد که زمانی که در پاریس تحصیل می‌کردم با اندیشه‌های گروه‌های چپ و راست گمراه نشوم چون در آنجا در کنار بزرگوارانی چون ناصر تکمیل همایون و دوستانش با اندیشه و شخصیت دکتر مصدق آشنا شدم و برای همین به قول مخبرالسلطنه هدایت جزئی از گروه‌های بلواری نشدم.

تمجید از نثر ساده و جذاب کتاب
غلامحسین زرگری‌نژاد ضمن تمجید از سادگی، روانی و جذاب بودن نثر کتاب گفت: من امیدوارم ناصر تکمیل همایون خاطرات خودش را در زمان کودکی، تحصیل در پاریس و همچنین دوران میانسالی بنویسد تا ما از اتفاقاتی که برای او رخ داده و آشنایی‌اش با اندیشه و آراء مصدق مطلع شویم و جزئیات بیشتری را بدانیم. ضمن این‌که می‌خواهم از او قول بگیرم که این کتاب را ادامه بدهد و آن را به منبع قابل اعتماد برای آشنایی نسل امروز و فردا با زندگی و اندیشه‌های دکتر مصدق بکنند.