این صحبت ها در مراسم یادبود حسن انوشه عصر روز سهشنبه (26 فروردین ماه) مطرح شد که به صورت مجازى از طریق صفحه اینستاگرام مرکز دایرهالمعارف بزرگ اسلامى برگزار شد. در این مراسم کاظم موسوى بجنوردى، نصرالله پورجوادى، احمد مسجدجامعى، روزبه زرینکوب و مزدک انوشه حضور داشتند.
کاظم موسوى بجنوردى
انوشه یکی از عاشقان ایران بود
در ابتدا کاظم موسوىبجنوردى ضمن اشاره به این که حسن انوشه تمام زندگی خود را وقف پژوهش کرده بود اظهار کرد: لازم بود خیلی زودتر برای او بزرگداشت میگرفتیم و به این چهل سالی که شبانهروز مشغول خدمت به فرهنگ کشور، زبان فارسی و تاریخ ایران بود میپرداختیم. واقعا درگذشت انوشه یک ضایعه برای فرهنگ کشور است. او در دوران حیات پر ثمر خود کارهای زیادی انجام داد که نمونه آن دانشنامهنویسی بود؛ همچنین کتابهای زیادی را ترجمه کرد، حدود 2500 مقاله، به ویژه در زمینه ادب فارسی نوشت. میتوان گفت او یکی از عاشقان ایران، ادب ایران و زبان فارسی بود.
وی با توضیح درباه نحوه گزینش انوشه به عنوان مدیر جدید بخش تاریخ مرکز دایرهالمعارف بزرگ اسلامى بیان کرد: برای درخواست از این نویسنده بنده همراه با عنایتالله مجیدی برای اولین بار به خانه انوشه رفتیم. دیدن منزل او برای من جاذبه داشت از این رو که صرفا یک خانه نبود بلکه کتابخانه بود. تمام فضای خانه را کتابخانه فرا گرفته بود.
مرکز دایرهالمعارف بزرگ اسلامى باید بماند
او در ادامه افزود: حین گفتوگو بایکدیگر انوشه مطلبی را بیان کرد که من شگفت زده شدم. او گفت افرادی همانند ما میآییم و میرویم ولی مرکز دایرهالمعارف بزرگ اسلامى به عنوان یک مرکز بزرگ علمی باید بماند بنابراین من این مسئولیت را میپذیرم.
موسوىبجنوردى با اشاره به این که با حضور انوشه تحولات زیادی در بخش تاریخ صورت گرفت و بازدهی این قسمت سه برابر شد گفت: یعنی در سطح وسیعی سفارش مقاله صورت گرفته بود و ویرایش به موقع انجام میشد؛ و این برای ما که سالهای سال به دنبال این بودیم که بتوانیم بخش تاریخ را توسعه دهیم خوب بود. خوشبختانه انوشه زیرساختی را برای تاریخ به وجود آورد که میتواند الگویی برای همه بخشهای ما شود.
نویسنده کتاب «دایرهالمعارف بزرگ اسلامی» همچنین اظهار کرد: شخصیت حسن انوشه به قدری پاکسرشت و زلال بود که من هروقت از کار خسته میشدم با او گفتوگو میکردم که این باعث انبساط خاطر من میشد. صفا و اخلاصی که داشت بدون هیجگونه حاشیهای بود.
نصرالله پورجوادى
قدر کتابها و دایرهالمعارفهایی که انوشه نوشت را ندانستند
در ادامه این مراسم مجازی نصرالله پورجوادى ضمن بیان این که حسن انوشه یکی از مردان دایرهالمعارفی و دانشنامهای ما بعد از انقلاب بود اظهار کرد: دانشنامهنویسی فعالیتی بود که به خصوص بعد از انقلاب رونق گرفت. قبل از انقلاب مرحوم احسان یارشاطر ترجمه دایرهالمعارف اسلامی که به زبان انگلیسی و فرانسه بود را شروع کرد و مقالات فارسی نیز به آن اضافه کرد. این کار بعد از انقلاب نیز ادامه پیدا کرد.
وی همچنین گفت: در کنار این فعالیتها اشخاص و سازمانهای دیگر بودند که به دایرهالمعارفنویسی احتمام ورزیدند. یکی از کسانی که دست تنها شروع به دایرهالمعارفنویسی کرد انوشه بود. دایرهالمعارفهای دیگر هرکدام وابسته به تشکیلات، سازمان یا گروهی بودند که کمک میکردند ولی انوشه تنها بود.
او در ادامه افزود: ارتباط و وابستگی آنچنانی به شخصیتهای سیاسی و روحانی نداشت و آنچنان حمایتی هم از او نمیشد، با این حال توانست به تنهایی این کارهایی را انجام دهد که شگفتآور است. انوشه تا اندازهای هم دلخور بود به این دلیل که بعضی جاها قدر کتابها و دایرهالمعارفهایی که نوشت را ندانستند. به نظرم به زحمت بتوان جایگزینی برای انوشه در مرکز دایرهالمعارف بزرگ اسلامى یافت.
احمد مسجدجامعى
احمد مسجدجامعی از دیگر سخنرانان این مراسم گفت: نگاهی گذرا به فهرست آثار استاد زندهیاد حسن انوشه نشان میدهد که ایران و زبان فارسی را در هر اقدام و فعالیتی در نظر میگرفت؛ بر همان اساس کتاب ترجمه میکرد، مقاله مینوشت و ویرایش میکرد. او به دنبال نام ایران بود.
وی همچنین گفت: در میان آثار انوشه که همه آنها یک نقطه مشترکی دارند و آن علاقه به ایران، تاریخ، فرهنگ و ادب ایران است یک مجموعه جایگاه خاصی دارد و آن مجموعه نه جلدی «دانشنامه ادب فارسی» است. میتوان گفت انوشه بیش از بیست سال از عمر خود را در کار دانشنامهنگاری نهاد و پیش از این نیز آثار دیگر او در حوزه تاریخ است. انوشه تقریبا با امکانات شخصی جلسات دانشنامههای خود را برگزار میکرد و میتوان گفت او بنیادی بود که بر اساس شخصیت، تلاش و زحمت خود کار میکرد؛ درواقع کار یک بنیاد را به تنهایی انجام میداد.
عضو شورای شهر تهران با بیان این که در همه دانشنامههای انوشه بیشک مدخلی درباره اسلام و ادب فارسی بود اظهار کرد: اما نقطه نظر ایشان این بود که ما دانشنامه مستقلی درباره ایران و زبان فارسی نیاز داریم که بتواند ابعاد گسترده این زبانی که قرنها در بخش وسیعی از شرق عالم زبان اهل فرهنگ بوده را معرفی کند و این در یک کتاب میسر نیست.
او در ادامه افزود: در یک کتاب میتواند با چند مثال در حوزه زبان فارسی در شبه قاره، تاجیکستان و... بحث اساسی شود که نیاز به مدخلهای زیادی است. اولین کاری را که انوشه در این زمینه در دست گرفت ادب و فرهنگ تاجیکستان بود به لحاظ نزدیکیهای بیشتری که ما و تاجیکستان با یکدیگر دارم. و این میتوانست محبوبیت زبان فارسی در آنجا را به شکلی قاعدهمند استوار کند.
وی همچنین گفت: در آن سالها این کار بسیار ضروری بود از باب این که بحث زبان نیاکان مطرح بود. این کار بزرگی بود که انوشه توانست فضای معنوی و فرهنگی مشترک در بین کشورهای منطقه را باز تعریف و تجدید کند و کسانی که اهل دیپلماسی فرهنگی هستند میدانند که این امر تا چه اندازه موثر بود.
روزبه زرینکوب
انوشه خدمتگزار خستگیناپذیر فرهنگ ایرانی
روزبه زرینکوب نیز با اشاره به این که مترجم ماندگار در بسیاری موارد خود را، خواست خود را، آرزوی خود را و خودی خود را به کناری وا مینهد و به دیگری میاندیشد، به مردم، فرهنگ و تاریخ خود گفت: اکنون انوشه مترجمی ماندگار است. کتاب یا کتابهای ترجمه او دیر یا زود بر گروههای اجتماعی و قشرهای گوناگون جامعه تاثیر خواهد گذاشت و در یادها خواهد ماند.
او درباره ویژگیهای انوشه گفت: حسن انوشه به جز کار ترجمه ویژگیهای برجسته دیگر هم دارد؛ او نه تنها به عنوان فرهنگشناس که به عنوان تدبیر کننده امور فرهنگی در آنچه به ترویج و گسترش آنچه به عنوان فرهنگ ایرانی در سرزمینهای همجوار مربوط میشود شاخص و شناخته شده است. شاید تنها سرپرستی مجموعه دانشنامه ادب فارسی کافیست که حسن انوشه را خدمتگزار خستگیناپذیر فرهنگ ایرانی بدانیم.
وی ضمن بیان برخی از آثار حسن انوشه و انتشار آنها گفت: او مترجمی پرکار و فرهنگشناسی خستگیناپذیر بود. تمامی حیطه فرهنگی ایرانی را مورد توجه قرار میداد و برای شناساندن تاریخ ایران و ادبفارسی به ایرانیان و غیر ایرانیان به فارسی زبانان و وغیر فارسی زبانان کوششی به یادماندنی و درخور از خود نشان داد.
انوشه برای مردم ایران ماندگار است
نویسنده کتاب «تاریخ ایران باستان: تاریخ سیاسی ساسانیان» با اشاره به این که کمی و کاستی و اشتباه ویژگی عالم انسانی است اظهار کرد: کدام پژوهشگر خرد و بزرگ هست که ایرادی بر او وارد ندانسته باشد؟ اما آنها که با بزرگ جلوه دادن چند اشتباه کوچک در ترجمه و یا چند سطر افتادگی در آن گاه قیل و قال به پا میکنند بیکارگان بیچارهای هستند که میکوشند با چنین داوریهای غیر علمی و غیر منصفانه برای خود نامی و نانی دست و پا کنند.
وی در ادامه افزود: در کار علمی و فرهنگی اولویت انوشه همواره ایران بود، احساسات و علایق قومی و منطقهای را در مقابل عشق به ایران چندان جدی نمیگرفت و سر سپردگی به ایران و فرهنگ درخشان ایرانی را به شعارهای بازیگونه و زودگذر افراطگرایان قومی و منطقهای ترجیح میداد. باری در آن چه بدین گفتار مربوط میشود شک ندارم که حسن انوشه جدای از دیگر خدمات علمیاش تنها و تنها به عنوان مترجم یکی از اندک شمار مترجمان تاریخ معاصر ایران است که برای مردم ایران چه امروز و چه فردا ماندگار، بیمرگ و انوشه خواهد ماند.
مزدک انوشه
انوشه با تاریخ ایران شروع میشود و با آن تمام میشود
مزدک انوشه فرزند حسن انوشه از دیگر سخنرانان حاضر در این مراسم بود که با اشاره به این که پدرش بسیار دلبسته ایران، فرهنگ. زبان و ادبیات این سرزمین بود گفت: او بسیار علاقهمند بود که به اندازه توش، توان و سهم خود گامی در جهت حفظ و معرفی این میراث و فرهنگ به جهانیان بردارد.
وی در ادامه افزود: از طرفی پدر دوست داشت میان مردمانی که متعلق به جهان ایرانی هستند و شاید در مرزهای سیاسی مختلف حضور داشته باشند پیوندی برقرار کند به همین دلیل شاید یکی از کارهای آخرشان «فارسی ناشنیده»، بازتابی از این علاقه بود.
نویسنده «واژهنامه میراث ماندگار» همچنین گفت: تصویری که بنده از پدرم دارم با تاریخ ایران شروع میشود و با تاریخ ایران تمام میشود. درواقع او مهمترین کارهایش را با ترجمه تاریخ ایران از میانه راه دهه ۶۰ آغاز کرد و این و اواخر دوباره به آن دلبستگی قدیمی خود بازگشت و شروع به ترجمه جلد ششم تاریخ ایران کرد. خوشبختانه به رغم کسالتی که داشت توانست این کار را به سرانجام برساند و تقریبا آماده چاپ است.
کار نیمه تمام انوشه را تمام میکنم
او در ادامه با اشاره به این که حسن انوشه در بازه زمانی اواخر دهه شصت و اوایل دهه هفتاد تا اواخر دهه نود بیشتر در کار مقالهنویسی، دایرهالمعارفنویسی، دانشنامهنویسی بود اظهار کرد: گمان میکنم شاید مهمترین کار او «دانشنامه ادبیات فارسی» باشد که به همت احمد مسجدجامعی آغاز و تا ۹ مجلد هم پیش رفت. هنوزهم بخشهای ناتمامی دارد و امیدوار بود به سرانجام برسد که بیش از این مرگ فرصت نداد.
مزدک انوشه در پایان با بیان این که پدرش فردی پرکار بود گفت: کار برای پدرم تفریح بود و وقتی کار میکرد ما که از نزدیکان او بودیم گمان میکردیم که تفریح میکند و برای همین چندان به چشم نمیامد. از نگاه من مهمترین ویژگی حسن انوشه امید بود. پدرم بسیار انسان امیدواری بود و همیشه به ما امیدواری میداد. به همین دلیل امیدوارم بتوانم لنگلنگان گامی در آن مسیر بردارم و اگر کار نیمه تمامی هست تمام کنم.
نظرات