خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در قم- حمیدرضا مطهری: آیه شریفه 61 آل عمران - که می‌فرماید: فَمَنْ حَاجَّكَ فيهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَكُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَكُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكاذِبينَ - معروف به آیه شریفه «مباهله»، یکی از مهم‌ترین آیات قرآن و در بردارنده یکی از مهم‌ترین حوادث تاریخ اسلام است و مربوط است به فضایل اهل بیت (ع) که به شکل شایسته و قابل انتظار به آن پرداخته نشده و تبیین نگردیده است.

این واقعه‌ تاریخی اگر هم‌سطح با واقعه غدیر نباشد، از واقعه غدیر کم‌اهمیت‌تر نیست و نشان‌دهنده جایگاه اهل بیت (ع) به ویژه حضرت امیرالمؤمنین (ع) است که به منزله جان پیامبر (ص) معرفی شده است.

مباهله و غدیر دو واقعه مهم تاریخ اسلام هر دو در ماه ذی‌الحجه رخ داده‌اند، اما متأسفانه به مباهله آنگونه که انتظار می‌رود، توجه نشده است. این واقع به اندازه‌ای دارای اهمیت است که لازم است این روز را با تبیین جوانب مختلف آن، بزرگ داشت و معرفی کرد. این واقعه بسیار عظیم باید در تمام عرصه‌ها به ویژه مجامع جهانی گرامی داشته شود.

واژه مباهله از ریشه «بهل» به معنی رها ساختن و ترک گفتن به کار می‌رود و از آنجا که لعنت الهی، موجب جدا شدن انسان از رحمت خداوند می‌شود، به همین مناسبت به معنای لعنت و نفرین نیز به‌کار رفته است. با این تفاوت که مباهله از شدّت و تأکید بیشتری نسبت به لعنت برخوردار است.

این واژه در اصطلاح به درخواست نزول لعن و عذاب بر مخالف پس از بی‌نتیجه ماندن بحث و مناظره اطلاق می‌شود که دو طرف برای اثبات ادعای خود که غالباً موضوعی دینی و مذهبی است، از خداوند می‌خواهند تا لعن و نفرین و عذاب خود را بر طرف دروغگو نازل کند.

سنت مباهله از دیرباز در میان برخی جوامع بشری و به ویژه اقوام سامی متداول بوده است. مباهله سنتی دیرین در جوامع بشری بوده و در مواردی که از اثبات حقیقت به طریق طبیعی ناامید می‌شدند، به عالم غیب روی کرده و خواهان کشف حقیقت از جانب خداوند می‌شدند.

این اصطلاح در قرآن به یکی از مشهورترین رخدادهای تاریخ اسلام یعنی مناظره مسیحیان نجران با پیامبر (ص) درباره حضرت عیسی (ع) اشاره می‌کند.

در سال نهم هجری، پیامبر (ص) در ادامه نامه‌نگاری‌های خود به سران قبائل و کشورهای همسایه، نامه‌ای نیز برای مسیحیان نجران فرستاد و  آنان را به اسلام دعوت کرده و از آنها خواسته بود که یا اسلام را بپذیرند یا جزیه بدهند و یا آماده جنگ باشند.

بزرگان مسیحی نجران پس از دریافت نامه پیامبر پس از مشورت و گفت‌وگوی فراوان تصمیم گرفتند برای یافتن راه حل مناسب به دیدار پیامبر بروند. مهم‌ترین محور گفتگوی آنان درباره عیسی (ع) بود که رسول خدا (ص) از عیسی به عنوان بنده و پیامبر خداوند یاد کرد و این باعث تعجب همراه با انکار آنان شد. آنها این پرسش را مطرح کردند که چگونه ممکن است که عیسی (ع) بدون پدر به دنیا آمده باشد؟ پیامبر در پاسخ آنان با تلاوت آیه 59 سوره آل‌عمران به آفرینش آدم (ع) استدلال کرد که می‌فرماید: «إنّ مثل عیسی عند الله کمثل ءادم خلقه من تراب ثم قال له کن فیکون». در این آیه آفرینش عیسی (ع) به آدم (ع) تشبیه شده است؛ یعنی همان‌گونه که آدم از خاک و بدون پدر و مادر آفریده شد، عیسی نیز بدون پدر آفریده شده است. نجرانیان در برابر این استدلال عاجز مانده ولی باز هم سخن پیامبر را نپذیرفتند. پیامبر (ص) که از رفتار  آنان ناراحت بودند، به دستور خداوند آنان را به مباهله فراخواندند.

آیه 61 سوره آل‌عمران به این فرمان اشاره دارد و می‌فرماید: به آنان که پس از علم و یقینی که بر تو نازل گشت، باز با تو جدال می‌کنند، بگو: فرزندان و زنان و جان‌های خویش را حاضر ساخته و به مباهله نشسته و آن گروه را که دروغ می‌گوید، مورد لعنت خداوند قرار دهیم.

در روز 24 یا 25 ذی‌حجه همگان برای انجام مباهله گرد آمدند. پیامبر (ص) در حالی که امام علی (ع)، فاطمه (س) و حسنین (علیهما السلام) را با خود همراه می‌برد، بر اساس قرار معین برای مباهله حرکت کردند. مسیحیان با دیدن این وضعیت و حرکت حضرت محمد (ص) و همراهی عزیزترین افراد با ایشان دچار وحشت شده و با اذعان به اینکه اگر این جمع نفرین کنند، همه آنان نابود خواهند شد، به دادن جزیه راضی شدند و پس از امضای صلح‌نامه به دیار خود بازگشتند. برخی منابع از مسلمان شدن عده‌ای از مسیحیان پس از این واقعه خبر داده‌اند؛ پیامبر (ص) پس از پشیمانی آنها از مباهله، خطاب به آنها فرمود: «به خدا قسم اگر با شما مباهله می‌کردم تمام این بیابان را آتش فراگرفته و در دم هلاک می‌شدید» و نیز با اشاره به همراهان خود فرمود: «به خدا قسم اگر با اینان (علی، فاطمه، حسن و حسین) با هر کس دیگری مباهله کنم در همان لحظه نابود می‌شود.» منابع مختلف اهل سنت تصریح کرده‌اند که این آیه در شأن علی (ع) و فاطمه (ع) و حسنین نازل شده است و آن را فضیلتی بزرگ برای اهل بیت (ع) شمرده‌اند. نکته مهم اتفاق منابع است بر این چکه همراهان پیامبر (ص) در جریان مباهله امیرالمؤمنین (ع)، حضرت زهرا (س) و حسنین (ع) بوده‌اند.

این فضیلت و جایگاهی است که برای اهل بیت (ع) در نظر گرفته شده است و هیچکدام از صحابه چنین جایگاهی ندارند و نیز نشان‌دهنده جایگاه عظیم و جایگاه بلند اهل بیت (ع) در نزد خداوند متعال است.

در اهمیت این واقعه و آیه مرتبط با آن همین بس که به عنوان فضیلت آشکار امیرالمؤمنین (ع) در قرآن، مورد استناد ائمه قرار گرفته چنان که حضرت علی بن موسی الرضا (ع) بدان استناد کردند. ایشان در پاسخ مأمون که از آن حضرت درباره فضیلتی از امام علی (ع) که در قرآن بدان تصریح شده، به این آیه اشاره کرده و فرمودند: فضیلت آن حضرت در مباهله که خداوند می‌فرماید: به آنان که پس از علم و یقینی که بر تو نازل گشت، باز با تو جدال می‌کنند، بگو: فرزندان و زنان و جان‌های خویش را حاضر ساخته و به مباهله نشسته و آن گروه را که دروغ می‌گوید مورد لعنت خداوند قرار دهیم.

قَالَ الْمَأْمُونُ يَوْماً لِلرِّضَا (ع) أَخْبِرْنِي بِأَكْبَرِ فَضِيلَةٍ لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ (ع) يَدُلُّ عَلَيْهَا الْقُرْآنُ قَالَ فَقَالَ لَهُ الرِّضَا (ع) فَضِيلَتُهُ‏ فِي‏ الْمُبَاهَلَةِ قَالَ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ‏ فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَكُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَكُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكاذِبِينَ‏ فَدَعَا رَسُولُ اللَّهِ (ص) الْحَسَنَ وَ الْحُسَيْنَ (ع) فَكَانَا ابْنَيْهِ وَ دَعَا فَاطِمَةَ (ع) فَكَانَتْ فِي هَذَا الْمَوْضِعِ نِسَاءَهُ وَ دَعَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ (ع) فَكَانَ نَفْسَهُ بِحُكْمِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ قَدْ ثَبَتَ أَنَّهُ لَيْسَ أَحَدٌ مِنْ خَلْقِ اللَّهِ سُبْحَانَهُ أَجَلَّ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ (ص) وَ أَفْضَلَ فَوَجَبَ أَنْ لَا يَكُونَ أَحَدٌ أَفْضَلَ مِنْ نَفْسِ رَسُولِ اللَّهِ (ص) بِحُكْمِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ...