به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) امیر عبدالرضا سپنجی، مدیر کل‌ روابط عمومی سازمان محیط‌زیست به همراه سید سعید میرمحمدصادق، معاون فرهنگی خانه کتاب با حضور در تحریریه ایبنا به گفت‌وگو و بحث درباره عملکرد رسانه‌ها و کتاب‌هایی که در حوزه محیط‌زیست منتشر می‌شوند و راهکارها و برنامه هایی که سازمان محیط‌زیست درباره محتوای مکتوب و انتشار آن‌ها داشته است پرداختند. در این نشست صمیمی درباره مسائل کتاب در حوزه مدیریتی، ارتباطات، کتاب های محیط زیستی در حوزه کودک و نوجوان و ... بحث و تبادل نظر شد. 
 

امیر عبدالرضا سپنجی با اشاره به اهمیت کتاب گفت: کتاب مقوله بسیار مهمی در فرهنگ‌ یک کشور به حساب می‌آید. به عقیده من در میان مخاطبان رسانه‌ها، مخاطبان کتاب مهم‌تر و فرهیخته‌ترند. چراکه توانمندی که این مخاطبان دارند در مخاطب هیچ رسانه دیگری ‌نمی‌توان یافت. در حقیقت می‌توان روی مخاطبان کتاب حساب و برنامه ریزی کرد. جای تاسف دارد که امروزه مردم  به علت برخی مسائل سیاسی، اجتماعی و اقتصادی از کتاب دور شده‌اند.
 
وی با اشاره به تاثیر فضای مجازی و شبکه‌های اینترنتی افزود: فضای سایبری با همه نکات منفی که دارد اما تا حدی هم توانسته به میزان تعداد کتاب‌خوانی کمک کند.
   
سپنجی‌ در پاسخ به این پرسش که رویکرد رسانه‌ها و مطبوعات در حوزه اطلاع‌رسانی در باب محیط‌زیست را چگونه ارزیابی می‌کنید، گفت: فرآیند مهمی که در محتوای مکتوب اهمیت دارد این است که در کنار اطلاع‌رسانی بحث آموزش مهم است. همچنین در آموزش هم نیازسنجی اهمیت بسیاری دارد و اگر ندانیم که  دغدغه مخاطب و نیاز آن چیست نمی‌توانیم پاسخگو باشیم‌‌. بنابراین گام اول نیازسنجی مخاطبان است در عین حال باید ویژگی مخاطبان را بشناسیم. مخاطبان انواع و رده سنی متفاوتی دارند که روند اطلاع‌رسانی برای آن‌ها باید به گونه‌ای انجام شود که با ویژگی و شرایط آن‌ها سنخیت داشته باشد.
 
وی افزود: در مرحله اصلی باید سراغ محتوا برویم هر رسانه‌ای بنابر ویژگی‌هایی که دارد محتوای خاص خود را منتشر می‌کند. رسانه‌های مکتوب مانند نشریات، مجلات و غیره با رسانه‌های دیداری و شنیداری مانند تلویزیون و رادیو شرایط تولید محتوا یکسان نیست. جمع‌بندی که در روابط عمومی سازمان محیط‌زیست دارم این است که مردم ما نه تنها کتاب بلکه حتی اهل خواندن محتوای مکتوب هم نیستند. در حقیقت مردم ما برای خواندن تربیت نشدند. در اصل باید بگویم‌ ما مردم شنیدن و دیدن هستیم.
 
به گفته سپنجی باید یک تغییر پارادایم در اطلاع‌رسانی ایجاد کرد و از محتوای مکتوب به سمت محتوای دیداری و شنیداری برویم.
 
وی با اشاره به سرعت انعکاس یافته‌های علمی دانش محیط‌زیست در کتاب‌ها گفت: درست است که یافته‌های علمی با سرعت در کتاب‌ها انعکاس داده نمی‌شود، اما امروزه با گسترش نشر دیجیتال و کتاب‌های الکترونیک پیشرفت زیادی در این زمینه داشته‌ایم. خوشبختانه امروزه روند تولید کتاب راحت‌تر از قبل شده است و می‌توان نسبت به این امر خوشبین‌تر باشیم.
 
سپنجی گفت: در عین حال کتاب رسانه‌ای است که نویسنده و کسی که تولید محتوا می‌کند، با یک تامل خاصی متن آن را به نگارش درمی‌آورد و طبیعتا مخاطبان در کتاب‌ها به دنبال مفاهیم‌ ماندگارتری هستند. اصولا محتوایی که از کتاب بر ذهن فردی می‌نشیند پایدارتر است. اما در محتوای تصویری و صوتی این ماندگاری کمتر است. 
 
این مدیرمسئول درباره تولید محتوا برای عموم مردم به‌گونه‌ای که عامه‌ فهم باشد و به اصطلاح به دل مردم بنشیند طوری که بتواند بار آموزشی زیادی هم داشته باشد بیان کرد: دانشی در علم ارتباطات وجود دارد که به آن دانش ارتباطات علم می‌گویند. در اغلب کشورهای پیشرو روند توضیح علم برای عموم مردم به شدت وجود دارد و در رسانه‌هایشان تلاش می کنند علم را به زبان خودشان بین مردم رواج دهند. هرچند این دانش بسیار در کشورمان جوان است، اما ما هم در زمینه‌هایی و در برخی علوم موفق‌ بوده‌ایم. برای مثال در علم کیهان‌شناسی و نجوم و برخی علوم دیگر کتاب‌هایی برای عموم مردم منتشر شده است؛ اما در بیشتر رشته‌ها به رغم پژوهش‌ها و تحقیقات زیادی که انجام شده شکاف زیادی میان زبان علمی و زبان عامه‌ فهم علمی وجود دارد.
 
وی ادامه داد: همانگونه که اشاره کردم، دانش ارتباطات علم در ایران، دانشی است که کمتر از ده سال درباره آن پژوهش شده است و هنوز نتوانسته‌ایم به خوبی برای پژوهشگران و اهالی رسانه تعریف  واحدی از آن داشته باشیم که علم برای عموم اهمیت زیادی دارد. جنبه بعدی که در این زمینه باید به آن بپردازیم محتوایی است باید برای عموم نوشته شود بعنی بخشی از این رسالت بر عهده دانشمندان هر علمی است که بتواند محتوا را به نحوی بنویسد که مردم بفهمند و بدانند که کارهایی که در روزمره انجام می‌دهند چه سودی یا چه ضرری خواهند داشت. برای دانش محیط‌زیست هم باید چنین اتفاقی بیفتد. بی تعارف بگویم آدم‌های سرآمد و کارشناسان خبره در این سال‌ها وارد عرصه مدیریتی و اجرایی در‌ حوزه محیطزیست  نشده‌اند.
 
مدیر روابط عمومی سازمان محیطزیست ادامه داد: نکته اصلی این است که افراد توانمند باید وارد بحث آموزشی شوند. آن‌ها می‌توانند با آموزه‌های علمی دغدغه‌های بسیاری را مرتفع کنند. در واقع ما هم نیاز به کارشناسی دقیق و هم نیاز به مدیری دغدغه‌مند در این زمینه داریم که بتواند این آموزه‌ها را به فضای عمومی جامعه بیاورند.
 
در ادامه این بازدید وی با اشاره به وظایف سازمان محیط‌زیست در باب فرهنگ‌سازی حفاظت از محیط‌زیست و راهکارها و برنامه‌هایی که می‌تواند این سازمان در باب کتاب و برپایی نمایشگاه‌های کتاب برای اطلاع‌رسانی بهتر داشته باشد، اظهار کرد: در سازمان محیط‌زیست معاونتی به نام معاونت تخصصی آموزش و پژوهش وجود دارد که بحث انتشارات در زیرمجموعه این معاونت است. لازم است بدانید این سازمان به لحاظ دریافت بودجه آخرین سازمان کشور محسوب می‌شود. درواقع سه در هزار سهم بودجه کشور صرف محیط‌زیست می‌شود یعنی تمام دغدغه‌ها و برنامه‌هایی که باید برای رفع آن و فرهنگ‌سازی پیش گرفته شود باید با همین بودجه کم انجام شود. با این حال برنامه‌هایی هم داریم که محتوای تولید شده به صورت آنلاین منتشر می‌شوند که هزینه نشر را به شدت کاهش می‌‌‌دهند و به صورت رایگان در اختیار مردم و علاقه‌مندان قرار می‌گیرد.
   
وی با اشاره به بحث کاغذ که مدتی است اهالی نشر را نگران کرده است، گفت: ما  تلاش می‌کنیم در هر جایی که صنعت کشور چرخش بچرخد و به سمت توسعه پایدار برود واقع شویم. هدف این است که به رغم رسیدن به توسعه‌یافتگی محیط‌زیستمان را حفظ کنیم یعنی آموزه‌های محیطی و مولفه‌هایی که منجر به آلودگی آن نمی‌‌شود را انجام دهیم. سازمان محیط‌زیست از این طرح‌ها به شدت حمایت می‌کند و باید وزارت‌خانه‌های مرتبط و بخش خصوصی همراه شوند. به عقیده من شاید بتوانیم‌ با راهکاری مانند بازیافت کمی از بحران کاغذ را بکاهیم. اغلب کشورهای پیشرفته  90 تا 95 درصد کاغذهایی که استفاده می‌کنند بازیافتی است.
 
وی در ادامه این گفت‌وگو درباره جایزه کتاب سال محیط‌زیست و ادبیات‌سازی در این عرصه گفت: فعالیت‌های خوبی در این زمینه انجام شده است و باید از مدیران سابق در این مورد قدردانی کرد. اما باید بگویم اطلاعات زیادی درباره این جایزه خاص ندارم. اما در دوره جدید تاکید سازمان بر این است که باید تولید محتوا جدی‌تر پیگیری شود و به شکل آموزشی‌تر در اختیار مخاطبان قرار گیرد. شاید معضلات بودجه‌ای  در برخی مواقع اجازه این حمایت‌ها را ندهد؛ اما تمام تلاش سازمان این است که در زمینه تولید محتوا عملکرد بهتری نسبت به دوره‌های گذشته داشته باشد.
 
این مدیرمسئول افزود: رئیس سازمان محیط‌زیست همیشه در بحث محتوا‌سازی تاکید داشته و تمام تلاش خود را برای تخصیص بودجه در نظر گرفته است. اما واقعیت این است که بضاعت بودجه‌ای سازمان بسیار محدود است. برای مثال نزدیک به 7 هزار نفر پرسنل در کشور داریم که 4 هزار نفر آنان محیط‌بان هستند. ما اولویت اصلیمان افزایش بضاعت محیطبانان است و بعد از آن مسائل دیگر اهمیت دارند. 
 
وی در خصوص مدارس طبیعت و محیط‌زیست گفت: ایده مدارس محیط‌زیست ایده جذابی است اما نباید به گروه خاصی اختصاص داد. مدارس طبیعت از ابتدا  هیچ مجوز قانونی نداشت و حتی وزارت آموزش‌ و پرورش اکنون مسئولیتی درباره آن ندارد و چون هیچ مجوزی نداشت سازمان محیط‌زیست هم مانع فعالیت‌های آنان شد و ادامه فعالیت‌ها و حمایت سازمان از این مدارس منوط به اخذ مجوز از سوی مراکز مربوط است.
 
سپنجی در ادامه افزود: نباید عده‌ای به قدری آموزش ببینند که همه چیز را درباره محیط‌زیست بدانند و عده بسیار زیادی از مردم جامعه اطلاعات زیادی نداشته باشند باید آموزش طبیعت دوستی و حفاظت از آن در همه مدارس فراگیر شود. یکی از اتفاقات موثر و فرخنده  که در سازمان  افتاد و بسیار مثبت بود، با همکاری اداره کل تالیف کتب درسی کتابی با عنوان «انسان و محیطزیست» برای پایه یازدهم تالیف شد.  البته من معتقدم این آموزه‌ها باید پیش از دبستان در خانواده‌ها انجام شود. مانند بسیاری از کشورهای پیشرو. از طرفی کتابی هم برای مربیان مهد‌کودک‌ها برای آموزش حفاظت از محیط‌زیست تالیف شد که چندی پیش رونمایی آن انجام شد.
 
این مدیرمسئول با اشاره به گنجاندن مطالب آموزشی به صورت پراکنده در کتاب‌های درسی برای دانش‌آموزان گفت: پاسخ این سوال در حیطه مسئولیت من نیست و این سوالی است که باید اداره کل تالیف کتب درسی جوابگو باشند. همانگونه که می‌دانید متولی آموزش کشور وزارت آموزش و پرورش است و طبعا هر نوع همکاری و کمکی که از سازمان محیطزیست بخواهند در این زمینه انجام خواهیم‌ داد. مثال آن همان کتاب انسان و محیط‌زیست است که پیشینه مطالعاتی ده ساله دارد و بازهم حاضریم این همکاری انجام شود. دغدغه سازمان محیط‌زیست دغدغه مهمتری از وزارت آموزش و پرورش است و ما می‌توانیم پیشنهاد‌هایی را در این‌باره به این وزارت‌خانه بدهیم. 
 
وی درباره کتاب‌های غیردرسی که در حوزه داستان و شعر برای کودکان تالیف می‌شود و بار آموزشی در حیطه محیط‌زیست دارند گفت: برنامه زیادی در این زمینه داریم که اگر طبعا بضاعت بودجه‌ای ما اجازه دهد پیگیری خواهد شد. 
   
در ادامه میرمحمد‌صادق با پیشنهاداتی مبتنی بر همکاری این سازمان با دیگر سازمان‌هایی که متولی کتاب هستند گفت: می‌توان در راستای افزایش محتوا برای کودکان به شکل کتاب‌های داستانی یا شعر، سازمان محیط‌زیست با انجمن‌هایی که متولی محتوا برای کودکان هستند مانند انجمن ناشران کودک یا انجمن نویسندگان کودک یا انجمن تصویرگران کودک مکاتبه‌ای مبتنی بر همکاری دوجانبه داشته باشند و در کنار آن یک گروه مردم نهادی از سوی سازمان تشکیل شود که اهداف اینچنینی را بدون فشار مالی به یک سازمان خاص دنبال کنند. اگر بخواهیم منتظر بودجه و بهتر شدن شرایط مالی باشیم اغلب جنگل‌ها از بین رفته و خسارات زیادی به علت ناآگاهی به طبیعت وارد شده است.
 
وی گفت: مورد بعدی ایجاد مزیت‌سازی است که می‌تواند اهمیت زیادی داشته باشد. به عقیده من یکی از وظایفی که سازمان محیط‌زیست دارد شناسایی ظرفیت سازمان‌ها در حوزه خرید کتاب است. برای مثال وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سالانه کتاب‌هایی را خریداری می‌کنند، همکاری این سازمان با این وزارت‌خانه در بحث خرید کتاب‌های محیط‌زیستی در حوزه کودک می‌تواند در اولویت باشد. 
 
معاون فرهنگی خانه کتاب گفت: یکی از مهم‌ترین مسائلی که باید در محیط‌زیست به آن پرداخت زبان و ادبیات خبرنگاری است که می‌خواهد اطلاعات را در اختیار مردم قرار دهد. خبرنگاران تخصصی حوزه محیط‌زیست با یک لایه‌ای عمومی‌تر اخبار را منتشر می‌کنند و شاید نتوانند بازخورد لازم را ایجاد کنند. اینکه بتوان خبرنگاران حوزه‌های دیگر را درگیر محیط‌زیست کرد و با زبان و ادبیات عامه‌‌فهم‌تری اطلاعات را در اختیار مردم قرار داد یکی از راهکارهای مهم در این زمینه می‌تواند باشد.   
 
سپنجی نیز در ادامه گفت: نمونه چنین اتفاقی در سازمان افتاده است برای مثال چندی پیش مجموعه‌ آثاری را که نگاه محیط‌زیستی به قرآن و روایات اهل بیت داشت برای کودکان از ناشر خریداری و به صورت رایگان توزیع کردیم و سپس مسابقه برای آن تدارک دیدیم که برگزیدگان را با نگاه وسیعی انتخاب کردیم.
 
وی در پاسخ به این پرسش که چقدر از تولید محتوایی که در سازمان صورت گرفته برای کودکان یا مربیان بوده است، گفت: گام اولی که در این زمینه برداشیم همه دوستانی که در حوزه نشریات کودک فعالیت می‌کردند با دعوت سازمان در جلسه‌ای گردهم آمدند و بحث‌های مفیدی در مورد محتوا و میزان تالیفات انجام شد. هدف این است که سمت و سوی بهتری در امر انتشار کتاب به ویژه برای کودکان داشته باشیم. همچنین با شبکه کودک تفاهماتی را انجام دادیم. مهم‌ترین مسئله میزان بودجه‌هایی است باید برای آن اختصاص داده شود.
 
وی گفت: از دیگر اقداماتی که در زمینه بهبود کیفیت تولید محتوا انجام شد، به منظور افزایش اطلاع‌رسانی دوره‌هایی برای اهالی مطبوعات چندی پیش در سازمان محیطزیست برگزار کردیم و امیدواریم چنین تعاملاتی برای نویسندگان کودک هم برگزار شود.