کمال الدین اسماعیل اصفهانی روی حافظ تاثیر گذاشت
علی‌اصغر محمدخانی که مسئولیت اجرای این نشست را برعهده داشت در ابتدا گفت: تاریخ ادبیات ما سرشار از شاعران بسیار بزرگی است که به‌دلیل تعداد زیاد این شاعران شاید ما نام برخی از آنها را چندان که باید و شاید نشنیده باشیم و این شاعران به‌خوبی به جامعه معرفی نشده باشند. با این حال کمال‌الدین اسماعیل اصفهانی از شاعران قرن ششم و هفتم است که نزدیک به 15هزار بیت شعر از او باقی مانده است.
وی ادامه داد: حدود 20 سال پیش در جلسه ای که با یکی از دوستان داشتم درباره این شاعر گفتم که چرا چنین شاعر بزرگ و تأثیرگذاری آن‌طور که باید و شاید به جامعه معرفی نشده است. جالب است که بدانید جمال‌الدین پدر کمال‌الدین نیز از شاعران مطرح فارسی است که اگر این دونفر را با هم مقایسه کنیم در جاهایی برابر و در جاهایی یکی از آن دو بر دیگری برتری دارد.
معاون فرهنگی شهر‌کتاب در توضیح شخصیت کمال‌الدین اسماعیل اصفهانی اظهار کرد: کمال‌الدین عمر خود را در اصفهان گذراند و در آنجا نیز درگذشت او در زمانه خود با افراد مختلفی مانند شهاب‌الدین سهروردی در ارتباط بود. شاعران بسیار زیادی از کمال‌الدین تاثیر گرفته‌اند که از این میان می‌توان به حافظ شیرازی به‌عنوان شاخص‌ترین فرد اشاره کرد.
کمال‌الدین یکی از بهترین رباعی‌سراهاست
در ادامه این مراسم سیدمهدی طباطبایی که تصحیح جدید دیوان کمال‌الدین اسماعیل اصفهانی را انجام داده است گفت: مهم‌ترین کاری که تا به امروز برای آثار کمال‌الدین انجام شده است تصحیح مرحوم ابراهیم بحرالعلومی بوده است که در سال 48 به‌عنوان رساله دکتری ایشان انجام شده است و به تایید اساتید بزرگ زمان خود مانند دکتر فروزانفر رسیده است.
وی در توضیح دلایل انجام این تصحیح گفت: این کتاب یکی از تصحیح‌های بسیار خوب انجام شده بود اما آنچه باعث شد که به سراغ تصحیح جدیدی از اشعار کمال‌الدین بروم پیدا شدن دست‌نوشته‌های جدیدی درباره این کتاب بود. از طرفی متوجه شدم که یکی از نسخه‌های خطی بسیار عالی در میانه تصحیح دکتر بحرالعلومی به دست ایشان رسیده است و همین‌ها دلایلی شد که به این بیندیشم که امکان تصحیح جدیدی وجود دارد.
عباسعلی وفایی و سیدمهدی طباطبایی
این شاعر ادامه داد: برای این کار باید تمام دست‌نوشته‌ها جمع‌آوری می‌شد، همچنین باید به سراغ نسخه‌های مختلف می‌رفتم و آنها را اعتبارسنجی می‌کردم. برای مثال قدیمی‌ترین نسخه در کتابخانه آیت‌الله مرعشی قم بود. پژوهش و جمع‌آوری انجام شد و در آخر نیز کتاب با اثر مرحوم بحرالعلومی انطباق داده شد.
این پژوهشگر زبان فارسی با اشاره به سختی انجام این کار گفت: مواجه شدن با کمال‌الدین اصفهانی کار بسیار سختی بود؛ چراکه در آن زمان اکثر شاعران دانشمند بودند و موارد مختلفی را به شعر خود وارد می‌کردند که پرداختن به همه این موارد برای هر پژوهشگری می‌تواند سخت باشد. با این حال به نظر من اگر فردی با دیوان او به‌شکل پژوهشی برخورد کند به دستاورد بزرگی می‌رسد؛ زیرا به شعر کمال‌الدین می‌توان نگاه جامعه‌شناسی داشت و اطلاعات زیادی را از آن استخراج کرد.
وی ادامه داد: قسمت سخت کار در رباعیات بود؛ چراکه من می‌توانم تضمین دهم که کمال‌الدین یکی از بهترین رباعی‌سراهاست و تا همین چنددهه پیش نیز صحبت از او در بسیاری از تذکره‌ها، جنگ‌ها و محافل بوده است. طبیعتاً کاری که انجام شده کار کاملی نیست؛ زیرا من معتقدم هیچ کتابی غیر از کتاب خدا کامل نیست و این احتمال وجود دارد که این اثر در سال‌های آینده نیز نیاز به تصحیح داشته باشد.
باید قدر کمال‌الدین‌ها را بدانیم
علی‌محمد سجادی که دیگر سخنران این مراسم بود با اشاره به تصحیح قبلی این اثر گفت: مرحوم بحرالعلومی کار بسیار بزرگ و ارزشمندی انجام داده بود؛ چراکه اثر او را در حد مکان و زمان و با توجه به امکانات روز باید بررسی کرد. بدون شک این اساتید زمانی به سراغ تصحیح می‌رفتند که شیشه‌های عینک‌شان کمتر از من نبوده است. به هرحال به دوستان جوان توصیه می‌کنم که این بخش را جدی بگیرند.
علی‌محمد سجادی
این استاد دانشگاه با اشاره به تصحیح جدید این اثر گفت: 15 صفحه بر این کتاب مقدمه نوشتم که اگر پولتان رسید و صلاح دانستید که به‌جای چهارکیلو گوشت این کتاب اررزشمند را تهیه کنید، آن را خواهید خواند. به اعتقاد من کمال‌الدین و شاعران شبیه به او مانند یک خانه قدیمی است که به یک وارث ناخلف رسیده است و او قصد دارد که آن خانه ویلایی را بفروشد و به یک آپارتمان 40 متری برود؛ بنابراین ما باید قدر کمال‌الدین را بدانیم؛ چراکه ما او را به آسانی به دست نیاورده‌ایم و امیدواریم که به آسانی نیز از دست ندهیم.
سجادی با اشاره به ویژگی‌های رفتاری کمال‌الدین گفت: اگر شما به این می‌اندیشید که او یک مداح بوده است و به مدح پادشاهان می‌پرداخته و ما نباید به او توجهی داشته باشیم این نکته را به شما یادآور می‌شوم که همه شاعران از فردوسی تا به قرن معاصر به مدح پادشاهان می‌پرداختند و شاید افراد کمی را بتوان پیدا کرد که این کار را نکرده باشند.
این استاد دانشگاه در بخش پایانی سخنان خود اظهار کرد: از سال 84 سیدمهدی طباطبایی را می‌شناسم دانشجوی مستعدی بود که در المپیاد نیز حضور داشت و درسش را خوب می‌خواند. به خاطر دارم که در دوره دکتری و از درس خاقانی نمره 17/5 از من گرفت که همه می‌دانند گرفتن چنین نمره‌ای از من کار بسیار سختی است.
کمال‌الدین شاعر کلیدی در ادبیات ماست
محمدرضا ترکی دیگر سخنران این نشست نیز با اشاره به ویژگی‌های کمال‌الدین گفت: کمال‌الدین شاعر بسیار مطرحی بوده که در بیشتر محافل و جنگ‌ها از او حرف می‌زدند؛ اما از یک مقطعی به بعد فراموش می‌شود او یک شاعر فنی و بسیار دشوارگو و جدی بوده است که این روزها کمتر به او توجه می‌شود.
وی ادامه داد: در طول این سال‌ها به این شاعر بزرگ کمتر پرداخته شده است که می‌توان دلیل آن را در 2 مورد یافت. نخست اینکه آثار او بسیار دشوار است و دیگر آنکه مرحوم بحرالعلومی به آن پرداخته بود و پرداختن به کاری که ایشان انجام داده است کار بسیار سخت و دشواری است.
محمدرضا ترکی
این استاد دانشگاه با اشاره به ویژگی‌های آثار کمال‌الدین گفت: کمال‌الدین نقطه تحول شعر فارسی است یعنی درست جایی که شعر خراسانی به انتها می‌رسد و شعر عراقی شروع به فعالیت می‌کند. به اعتقاد من باید به او پرداخته شود؛ زیرا اگر ما کمال‌الدین را نداشتیم شاید حافظ را نیز نداشتیم. او شاعر کلیدی است که بر ادبیات ما بسیار تاثیر گذاشته است.
وی ادامه داد: حافظ در ایهام‌های خود خیلی از کمال‌الدین تاثیر گرفته است از طرفی او شاعر مبتکری است و لقب خلاق‌المعانی را به سادگی به دست نیاورده است. او در قالب شعر نیز نوآوری‌هایی دارد او قطعه می‌سرایید و در دل قطعه رباعی می‌آورد. ردیف‌گردانی می‌کرد که این کار ویژه‌ای است به این شکل که خواننده در وسط شعر متوجه تغییر ردیف می‌شود و این کار از پس هرکسی برنمی‌آید.
ترکی با اشاره به ویژگی‌های مصحح این کتاب گفت: طباطبایی از محققان و از نخبگان کشور است که خوب درس خوانده و از جماعت نظریه‌پرداز نیست. او شاعران گذشته را به خوبی می‌شناسد و به معنی واقعی کلمه شعرشناس است.
این استاد دانشگاه تهران در توضیح ویژگی‌های کتاب گفت: کتاب بسیار وزینی را شاهد هستیم که کار بسیار جدی است و طباطبایی بیش از 5 سال از عمر خود را صرف آن کرده است.با این حال من طرح روی جلد آن را دوست ندارم و اشکالاتی نیز وجود دارد که امیدوارم در چاپ‌های بعدی رفع شود. پرداختن به کمال‌الدین کار هرکسی نیست اما طباطبایی شجاعت، توانایی و سواد این کار را داشت و موفق شد.
بیشتر تصحیح‌ها ذوقی است
عباسعلی وفایی که آخرین سخنران این نشست بود با اشاره به اهمیت پرداختن به موضوع تصحیح گفت: نخست باید تشکر کنم از طباطبایی که این تصحیح ارزشمند را انجام داد اما باید محققان ما و پژوهشگران بدانند که هنوز آثار بسیار زیادی وجود دارند که تصحیح نشده‌اند. با اینکه این کار، کار بسیار ارزشمندی است اما همیشه بعد از ارائه یک تصحیح ان‌قلت‌های متفاوتی در جامعه مطرح می‌شود و همه اینها به دلیل نبود یک تعریف مشخص است.
وی ادامه داد: تصحیح‌هایی که ما انجام می‌دهیم بیشتر ذوقی است و دلیل منطقی ندارد. این روزها آثار بسیار خوبی در این حوزه منتشر شده است که ما می‌توانیم آنها را ترجمه کنیم و شکل اصولی و دقیق را از روی این موارد پیگیری کنیم. به نظر من اگر به این آثار توجه شود شاهد تصحیح بهتر آثار خواهیم بود.
این استاد دانشگاه با اشاره به لزوم توجه به تصحیح علمی آثار اظهار کرد: این اتفاقات کار بسیار پیچیده‌ای نیست اما اگر تعریف شود می‌توانیم به نتیجه بهتری برسیم. در حال حاضر دو رساله دکتری درباره تصحیح زیرنظر من انجام می‌شود که با توجه به این دو رساله از نظر علمی نیز به این نتیجه رسیدم که بیشتر تصحیح‌های ما ذوقی است.
وفایی در بخش پایانی صحبت‌هایش گفت: در دنیای امروز ما نمی‌توانیم به شکل ذوقی با ادبیات برخورد کنیم و بگوییم که به نظر من این شعر خوب است و یا بد است. تصحیح هم به همین شکل است و باید به صورت علمی با آن برخورد کرد. ما مواد لازم برای این کار را داریم و امیدوارم که به‌زودی شاهد انجام چنین اتفاقاتی باشیم. به‌هرحال در پایان باید بگویم که کار طباطبایی کار ماندگاری است؛ او باانرژی است و با سرعت پیش می‌رود اما نه سرعتی که از کیفیت کارهایش بکاهد.
نظرات