به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، گفت‌وگوی اختصاصی با دکتر حمید احمدی، استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران در استودیو خانه کتاب درباره «هویت ایرانی» جمعه (22 اردیبهشت) برگزار شد.

احمدی درباره هویت گفت: قطعا در بحث هویت، دیگری به معنای خود نیست، دیگری که غیر از خود است اما این بستگی دارد که شما هویت را در چه سطحی نگاه کنید. اینجا مساله دیگری در جامعه ما مطرح است به سطوح هویت دقت نمی‌شود، معمولا در بسیاری وقت‌ها منظور از هویت، هویت در سطح کلان ملی است. در حالی که هویت سطوح دیگری نیز دارد، اما اینکه در هویت منظور از دیگری بیگانه یا دشمن باشد، به سطح بستگی دارد. ما یک سطح هویت فردی داریم که در آن انسان از خانواده و محیط خصوصی برخوردار است اما دیگری قطعا همه جا به معنای دشمن نیست.

وی افزود: گاهی اوقات کلمه هویت ملی لزوما به معنای هویت ملی نیست، زیرا در قدیم پژوهش‌هایی انجام شد و تا قبل از جنگ جهانی هویت ملی چندان مطرح نبود، بلکه بیشتر منش ملی مدنظر بود و وقتی منش ملی بیان می‌شد یعنی اینکه عموما مردم یک کشور چه می‌کنند؟ مثلا ژاپنی‌ها، اندیشه ملی‌شان چه بود و در این زمینه نیز کتاب‌هایی تالیف شد، در ایران نیز برخی به این حوزه روی آوردند؛ مانند کاظم‌زاده ایرانشهر و یا «سازگاری ایرانیان» که از سوی مهندس بازرگان کتابی نیز تالیف شد، این پژوهش‌ها هویت به معنای منش ملی بود، یعنی رفتارهایی که خود را در کنش‌ها نشان می‌دهند، اما وقتی بحث هویت ملی ایرانی به میان می‌آید، یعنی جنبه سیاسی آن قوی‌تر است، بنابراین باید دید در بحث هویت ملی کدام جنبه مدنظر است.

استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران عنوان کرد: به نظرم در دوره جدید وقتی بحث از هویت ایرانی می‌شود، معمولا به وجه سیاسی هویت ملی ایرانیان برمی‌گردد، حال اگر بخواهیم بدانیم ویژگی‌های این هویت چیست؟ به تصور من چهار مولفه در این میان موثر است، نخست بحث سرزمین ایرانی است که هویت ایرانی را بشناسیم و بعد آن را به دیگری بشناسانیم. به همین منظور برگشتی به یک سرزمین دارد، بنابراین سرزمین یکی از اساسی‌ترین مولفه‌های هویت ایرانی است.
 
احمدی افزود: غیر از بحث سرزمین، ما تاریخ داریم، یعنی این سرزمین یک روایتی دارد و وقتی آن‌را شناسایی می‌کنیم با یک پدیده ثابت در یک زمان نیست، بلکه یک گذار زمانی را طی کرده و داستان زندگی یک ملت را دربرمی‌گیرد، به این تاریخ می‌گویند یعنی از چه زمانی آمدیم و چه مراحلی را طی کردیم. جالب این است که تاریخ و سرزمین با هم پیوستگی دارند و اگر بخواهید سرزمینی را شناسایی کنید، قاعدتا سراغ تاریخ آن می‌روید.
 
وی ادامه داد: تاریخ یعنی آن روایت‌هایی که درباره سرزمین گفته شده و بازگوکننده سرنوشتی است که در زمین ایران گذشته است و این سرزمین اسامی خاصی در تاریخ داشته که قدیمی‌ترین آن خونیرس است که در متون اوستایی مشاهده می‌شود و بعدها کلمه ایرانویج ذکر شده و سپس ایران زمین و ایرانشهر نیز به کار رفته است.
 
مولف کتاب «ایران روایتی که ناگفته ماند» اظهار کرد: بنابراین سرزمین ایران از دیرباز اسامی داشته که در متون کهن از آن اسامی یاد شده است. از این‌رو تاریخ بازگو کننده داستان سرزمین ما و مردمان ایران است. به نظرم عنصر دیگر، بعد از سرزمین و تاریخ، دولت است، سرزمینی که از یکسری نماینده‌های سیاسی برخوردار بوده و آن سرزمین را نمایندگی می‌کرده است و کم‌کم تبدیل به دولت شده است. بنابراین یک پدیده سیاسی و در واقع نگهبان سرزمین است و روایت‌کننده و مشخص‌کننده سرنوشت سرزمین آن کشور است.  
 
احمدی افزود: از این‌رو دولت یک ویژگی مهم هویت ملی ایرانی بوده و نمی‌توان یک سرزمین را بدون دولت تصور کنید. زیرا دولت نماینده یک سرزمین است و اگر دقت کنید همیشه بحث دولت در تاریخ مطرح بوده که تصمیم می‌گرفتند چگونه یک سرزمین را اداره کنند و با همسایگان خود چه تعاملاتی داشته باشند.
 
وی عنوان کرد: عنصر چهارم میراث فرهنگی و معنوی ماست، در این میراث، آیین‌ها و رسوم کهن که برای ما به جا مانده که عنصر بسیار مهمی است و همچنین زبان فارسی که زبان ملی ایرانیان است و زبانی که از روزگار کهن ابزار نقل تاریخ و ثبت داستان قوم ایرانی و سرزمین آن بوده است. این زبان از گذشته تا به امروز دچار تحولاتی شده، اما با این حال زبان ملی و همگانی ایرانیان بوده و همه از آن با وجود پراکندگی‌های قومی، مذهبی و نژادی استفاده می‌کردند.
 
مولف «قومیت و قومیت‌گرایی در ایران» افزود: مرحله بعد، به نظرم دین را می‌توان در میان میراث فرهنگی ذکر کرد، اگرچه بعضی دین را از میراث کهن جدا می‌کنند و نگاه دیگری دارند، اما نگاه من به بحث دین در هویت ایرانی این‌گونه است که دین خاصی را نمی‌توانیم به عنوان وجه ملی ایرانیان در نظر بگیریم، زیرا ادیان در ایران متعدد بود و ما از ادیان میترائیسم تا زرتشتی داشتیم و بعدها مسیحیت و سپس اسلام آمده است، انواع و اقسام مذاهب که هنوز هم در این سرزمین وجود دارند.
 
وی ادامه داد: اما تصور می‌کنم خود کلمه دین یا دین‌خواهی یا اعتقاد به خداوند و خداپرستی عنصر معنوی هویت ایرانی است و از یکتاپرستی ایرانی چه مسلمان باشد و چه غیرمسلمان یعنی تکیه به خداپرستی یکی از ویژگی‌های مهم هویت ایرانی است، بنابراین هویت ملی ما دربرگفته، تاریخ، سرزمین، دولت و در نهایت فرهنگ ایران است که این فرهنگ شامل آداب و رسوم، زبان و دین است اگرچه برخی محققان و متفکران به شکل دیگری این هویت را ترسیم می‌کنند.   
            
سی‎اُمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با شعار «یک کتاب بیشتر بخوانیم» و با ریاست سیدعباس صالحی تا 23 اردیبهشت در مجموعه نمایشگاهی شهر آفتاب میزبان علاقه‌مندان به کتاب و کتابخوانی خواهد بود.