به‌گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، در نشست «آسیب‌شناسی ترجمه شاهنامه به زبان اسپانیولی» که امروز دوشنبه (18 اردیبهشت‌ماه) در مجموعه نمایشگاهی شهر آفتاب برگزار شد. اهمیت زبان اسپانیولی به‌عنوان یکی از پرگویش‌ورترین زبان‌های دنیا، مشکلات ترجمه شاهنامه، دشواری‌های کار مترجم همزمان  و معرفی طرح تاپ (ترجمه آثار ایرانی به زبان های دیگر) از محورهای اصلی این نشست بودند.

دکتر بئاتریس سالاس، مدرس زبان اسپانیولی در دانشگاه آزاد اسلامی و مترجم متن کامل شاهنامه فردوسی به این زبان با بیان اینکه ترجمه این شاهکار حماسی برای او افتخاری بزرگ و مایه خرسندی است خاطرنشان کرد: 27 سال است که در ایران زندگی می‌کنم. من مسئولیت ترجمه کامل شاهنامه فردوسی به زبان اسپانیولی را قبول کردم که تاکنون 5 جلد از این ترجمه منتشر شده است و هم‌اکنون در حال تکمیل دو جلد دیگر آن هستم. فکر می‌کنم جلد ششم تا 2 هفته دیگر و جلد هفتم یعنی جلد پایانی تا دی‌ماه به پایان خواهند رسید.
 
وی در مقام مترجم از مشکلات ترجمه شاهنامه گفت‌: مشکلات زیادی وجود دارند که در اینجا تنها به چند نکته اشاره خواهم کرد. نخست آنکه یک مترجم باید کارش را دوست داشته باشد. زمانی که از ترجمه یک داستان کوتاه و یا رمان صحبت می‌شود مترجم می‌تواند آن را صرفا به‌عنوان یک کار در نظر بگیرد ولی چنانچه از ترجمه اثری مانند شاهنامه سخن می‌رود مترجم می‌داند که حداقل 7 سال برای ترجمه آن باید وقت صرف کند و اگر این مسئولیت را می‌پذیرد پس باید کارش را دوست داشته باشد.
 
فرهنگ ایران و ادبیات را دوست دارم
این استاد دانشگاه با بیان اینکه برای ترجمه این اثر بیش از 8 سال از زندگی‌اش را صرف کرده است، ادامه داد: من ادبیات را دوست دارم و فرهنگ ایران را هم همین‌طور. باید بگویم که ترجمه من از برگردان فرانسوی این اثر، یعنی ترجمه «ژول مول» انجام شده‌ است، ولی خوب چرا «ژول مول؟» ترجمه شاهنامه پیشنهادی بود که از سوی یونسکو دریافت کردم و وقتی از سفارتخانه به من گفتند که این مسئولیت را برعهده بگیرم ابتدا امتناع کردم چون شاهنامه یک اثر منظوم است و ترجمه آن کار بسیار دشوار و سنگینی است.

وی ادامه داد: سال‌های زیادی است در ایران زندگی می‌کنم و از آنجا که با فرهنگ ایران آشنا هستم درخواست کردند کمی بیشتر در این باره فکر کنم. ترجمه‌های انگلیسی موجود از شاهنامه به شعر و نثر هستند و برای من کمی نامرتب‌ بودند بنابراین ترجمه «ژول مول» که یک اثر منثور است انتخاب کردم زیرا به زبان اسپانیولی هم نزدیک بود. بنابراین کارم را شروع کردم و در حال حاضر روی جلد ششم کار می‌کنم.
 
داشتن اطلاعات تاریخی در ترجمه شاهنامه
وی ترجمه «ژول مول» را شاهکاری با 150 سال قدمت دانست و گفت: برای اینکه ترجمه من به اصل اثر نزدیک‌تر باشد لازم دانستم چند نکته را در زمان ترجمه رعایت کنم. برای مثال در ترجمه «ژول مول» از واژه «ایسابلی» به معنای سفید مایل به چرکی و خاکستری به عنوان معادلی برای «سمند» استفاده شده است حال آنکه ریشه آن از نام  ایسابل، همسر شاه کاتولیک گرفته شده که 500 سال پس از سرایش شاهنامه می‌زیسته است. بنابراین از نظر من استفاده از معادل «ایسابلی» در ترجمه چندان مناسب نبود و من به‌جای آن در ترجمه اسپانیولی از معادل «دُرادو» یعنی طلایی برای برگرداندن عبارت اسب سمند استفاده کردم. فکر می‌کنم داشتن اطلاعات تاریخی کامل در زمان ترجمه یک اثر بسیار حایز اهمیت است.
 
این مترجم در ادامه سخنانش افزود: نکته دوم احترام به کار نویسنده است. برخی مترجم‌ها بیشتر به فکر خوانندگان یک اثرند در حالی که یک ترجمه باید به‌متن اصلی نزدیک باشد، برای مثال می‌بینیم که برای کلمه «طوفان» معادل «اوراکان» به معنای باد شدید استفاده می‌شود در حالی که ما در اسپانیولی واژه «تیفُون» را داریم که به «طوفان» نزدیک‌تر است. همچنین در جلد فرانسوی شاهنامه در صحنه‌ای به میز ناهارخوری شاه اشاره می‌شود، ولی چگونه می‌شود در جنگ توران میز ناهارخوری تصور کرد. من در برگردان اسپانیولی از واژه «مانتِل» به معنی سفره استفاده کرده‌ام.
 
سالاس بر اهمیت انتقال تلفظ صحیح اسامی به زبان مقصد تاکید کرد و گفت: نام «ایرج» اگر به صورت انگلیسی آن یعنی Iraj نوشته شود خواننده اسپانیولی زبان آن را «ایراخ» می‌خواند نه ایرج. بنابراین سعی کردم تلفظ اسامی به تلفظ اسپانیولی نزدیک‌تر باشد.
 
این مترجم ونزوئلاییِ شاهنامه به زبان اسپانیولی با بیان اینکه یک مترجم باید صبور باشد و کارش را دوست داشته باشد، ادامه داد: از میان شخصیت‌های شاهنامه رستم را خیلی دوست دارم. زمانی که به این شخصیت اسطوره‌ای می‌گویند که به شاه بی‌احترامی کرده و قرار است دستگیر شود رستم بسیار ناراحت است و در دستش میوه ترنج دارد. در فرانسوی به‌جای ترنج از معادل پرتقال استفاده شده اما این دو با هم فرق می‌کنند. پرتقال یک میوه شیرین است. در اسپانیولی معادلی برای ترنج نداریم ولی در آمریکای لاتین «تُرُنخا» را داریم که از خانواده ترنج بوده ولی از همه مهمتر این است که این میوه مزه تلخی دارد. بنابراین استفاده از این معادل، احساس رستم زمانی که پس از زحماتی که کشیده قرار است دستگیر شود را بهتر انتقال می‌دهد.
 
شاهنامه یک دایره‌المعارف است
سالاس در پاسخ به سوالی درباره اینکه آیا ترجمه شاهنامه از آنجا که اثری دشوار با متنی حماسی، پهلوانی، اسطوره‌ای، تاریخی و بیشتر مردانه است برای او در مقام یک زن کاری سخت بود یا خیر توضیح داد: شاید تصادفی بود ولی از صفحه اول عاشق شاهنامه شدم. درست است که شاهنامه یک اثر طولانی است ولی مثل یک دایره‌المعارف است که در آن از فلسفه گرفته تا عشق، دین و حتی ستارگان سخن به میان می‌آید. برای من مسئولیت بزرگی است. درست است که ترجمه آن گاهی ممکن است خسته‌ کننده باشد ولی من واقعا شاهنامه را دوست دارم. خواندن شاهنامه کمک می‌کند به انسان بهتری تبدیل شویم. من احساس خستگی نمی‌کنم. گاهی ساعت‌ها روی ترجمه کار می‌کنم و اگر کسی درباره خوردن شام سوال کند پاسخ می‌دهم: من وسط جنگ تورانم، کدام شام؟
 
وی در پایان یکی از ابیات مورد علاقه‌اش از شاهنامه را به فارسی و اسپانیولی خواند و در پاسخ به سوال یکی از حاضران در‌باره اینکه آیا وزن و آهنگ شاهنامه در ترجمه منثور آن به زبان اسپانیولی حفظ شده‌ است یا خیر خاطرنشان کرد: بله، همانگونه که گفتم احترام به خالق اثر اهمیت بالایی دارد. فردوسی یک واژه را در چند بیت تکرار می‌کند و آهنگی که به وجود می‌آورد در ترجمه اسپانیولی نیز، اگر چه یک اثر منثور است، ‌منتقل شده‌ است. اگر بتوانم شاهنامه را به صورت منظوم هم ترجمه کنم فکر می‌کنم خواندن داستان و نثر برای مخاطبانم راحت‌تر باشد.  
 
این استاد دانشگاه به فرهنگ غنی ایران اشاره کرد و گفت: در ونزوئلا مشکلات زیادی داریم چون پایه‌مان ضعیف است به دلیل اینکه ناگهان از دوران کهن به رنسانس اروپایی پریدیم. مشکلات اقتصادی زیادی وجود دارد و فکر می‌کنم کتابی مانند شاهنامه می‌تواند برای آمریکای لاتین بسیار مفید واقع شود.
 
 لازم به ذکر است پنج جلد نخست ترجمه اسپانیولی شاهنامه فردوسی از سوی انتشارات دف و به صورت مجلد‌های دوزبانه منثور (هر جلد در 700 صفحه) به‌چاپ رسیده است.  

نشست «آسیب‌شناسی ترجمه مشترکات فرهنگی و ادبی» ترجمه شاهنامه به زبان اسپانیولی، امروز دوشنبه 18 اردیبهشت‌ماه همزمان با ششمین روز از سی‌امین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران که به‌عنوان روز آمریکای لاتین و زبان اسپانیولی نام گرفته با حضور دکتر بئاتریس سالاس، استاد زبان اسپانیولی دانشگاه آزاد اسلامی، دکتر موسوی‌فرد از استادان همان دانشگاه، دکتر دهقان‌کار و دکتر اکبری از مرکز سامان‌دهی ترجمه و نشر معارف اسلامی و علوم انسانی در سالن ناشران خارجی سرای اهل قلم در مجموعه نمایشگاهی شهر آفتاب برگزار شد. 

سی‎اُمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با شعار «یک کتاب بیشتر بخوانیم» و با ریاست سیدعباس صالحی از 13 تا 23 اردیبهشت در مجموعه نمایشگاهی شهر آفتاب میزبان علاقه‌مندان به کتاب و کتابخوانی خواهد بود.