به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست «روش‌شناسی نائینی به مثابه‌ تولید اندیشه در جامعه ایرانی» امروز (سه‌شنبه 17 فروردین‌ماه) با سخنرانی عبدالرحمن حسنی‌فر، محمدرضا احمدی‌طباطبایی و علیرضا ملایی‌توانی و با حضور دکتر کریم مجتهدی و جمعی از علاقه‌مندان در سالن اندیشه پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد. دبیری نشست را طاهره ایشانی، رییس دفتر کرسی‌های نقد، نظریه‌پردازی و آزاداندیشی پژوهشگاه بر عهده داشت.
 
علامه نائینی و شاخصه‌‌های تولید اندیشه

حسنی‌فر گفت: نائینی در کتاب «تنبیه‌الامه» توانسته اصول مشروطیت را از شریعت شیعی استخراج کند. ملامحمد مازندرانی نیز در آثار خود اذعان می‌کند که نائینی در این کتاب توانسته اصول و مبانی سیاسی را از مستندات اسلام استخراج کند و آن را در اختیار علاقه‌مندان به این مباحث قرار دهد. آیت‌الله طالقانی نیز از جمله نائینی‌پژوهانی است که در سال 1334 بر کتاب «تنبیه‌الامه» نائینی حاشیه نوشت. وی در این حاشیه‌نگاری خود نکاتی را درباره استخراج برخی اصول از سوی نائینی برای خوانندگان تشریح کرده است. از منظر مرحوم آیت‌الله طالقانی «تنبیه‌الامه» موفق شده است اصول سیاسی و اجتماعی را از اسلام استخراج کرده و مبانی آن را در اختیار علاقه‌مندان قرار دهد. 
 
این سخنران با اشاره به اینکه علامه نائینی جزو فقهای «اصولی» است، اظهار کرد: در مکتب اصولی اولویت با عقل است یعنی تمیزدادن برخی مباحث در شریعت و روشن‌شدن حجیت آن در اختیار «عقل» قرار می‌گیرد. نائینی به عنوان یک فقیه «اصولی» به مباحثی درباره ایمان به عقل و ضرورت اجتهاد پرداخته است. همان‌طور که می‌دانید ممیزه پیروان مکتب «اصولی» این است که شریعت ابتدا از طریق رسول ظاهری (قرآن) و سپس از طریق رسول باطنی (عقل) تمیز داده می‌شود که البته در میان «اصولیون» قِسم دوم (رسول باطنی) از اهمیت بیشتری برخوردار است. 
 
وی با طرح این سوال که نائینی را با چه شاخصه‌هایی می‌توان به عنوان الگو برای تولید اندیشه به شمار آورد، اظهار کرد: بهره‌گیری نائینی از منبع «عقل»، توجه به منابع دینی، توجه به زمان و مکان (اجتهاد پویا) و بهره‌گیری وی از تاریخ و همچنین توجه به عرف و اصول فقه توانسته از نائینی الگویی برای تولید اندیشه در ایران بسازد. کتاب «تنبیه‌الامه» نیز به خوبی توانسته است آرای نائینی درباره آزادی، مساوات و حکومت را که همگی دارای مستندات اسلامی و دینی است در اختیار خوانندگان و علمای حکومتی قرار دهد.
 
مستندات دینی در کتاب «تنبیه‌الامه»

حسنی‌فر با بیان اینکه نائینی بازتولیدکننده اندیشه جدید از منظر دینی در حوزه سیاست است، افزود: علامه نائینی با استفاده از مستندات قرآنی توانسته به این اندیشه جدید دست یابد. نواندیشی دینی در عین پایبندی وی به حوزه سنت از دیگر ویژگی‌های علامه نائینی است. البته می‌توان پایبندی به سنت نزد علامه نائینی را از بعد منفی نیز ارزیابی کرد زیرا «سنت» امری سخت و ریشه‌دار است و به راحتی دستخوش تغییر نمی‌شود. 
 
این پژوهشگر حوزه علوم انسانی ادامه داد: تولید اندیشه در حوزه علوم انسانی امری مشکل و پیچیده است و این امر هر روزه با پیچیدگی‌های مضاعفی روبه‌رو می‌شود به همین دلیل به نظر می‌رسد فهم کار نائینی در وضعیت کنونی، به متفکران ساز و کار تولید اندیشه دینی را یاد می‌دهد.
 
«تجدد» در جامعه ایران حل نشده است

حسنی‌فر در ادامه این نشست ایران را کشوری در حال انتقال و توزیع اندیشه دانست و ادامه داد: سنتی که ما در آن قرار داریم سنتی تفکربردار نیست. متاسفانه در فضای فقدان پارادایم به سر می‌بریم. سه رویکرد غرب‌گرایی، غرب‌ستیزی، تجددگرایی یا نواندیشی هم‌اکنون از جمله گفتمان‌هایی است که در جامعه ایران به چشم می‌خورد. هرکدام از این رویکردها نیز پیروانی اعم از مذهبی و سکولار دارد. در کل باید بگویم مساله تجدد در جامعه کنونی ما به مساله‌ای جدی تبدیل شده است که متاسفانه هنوز تجدد در ایران حل نشده است. 
 
وی درباره دلیل انتخاب علامه نائینی به عنوان الگوی ایده‌آل در تولید اندیشه گفت: نائینی متفکر دوره مشروطه است که به تولید اندیشه نیز دست زده است؛ به عبارتی نائینی اندیشمندی دینی است که در گفتمان دینی به تولید اندیشه دست زده و به «عقل» بهای مضاعفی داده و جزو نخستین متفکران نواندیشی است که به قانون، آزادی و عدالت از منظری جدید نگاه می‌کند. 
 
نائینی، در ردیف مرجعیت دینی نجف قرار دارد

محمدرضا احمدی‌ طباطبایی در ادامه نشست «روش‌شناسی نائینی به مثابه‌ تولید اندیشه» با اشاره به جایگاه علامه نائینی در بین متفکران دینی گفت: نائینی در ردیف مرجعیت دینی و علمی نجف قرار دارد همان‌طور که می‌دانید «مکتب سیاسی نجف» ویژگی‌های خودش را دارد در آن مکتب آزادی و آزاداندیشی به نحوی دیگر تعریف شده است. علامه نائینی براساس آموزه‌های شیعی توانست حکومتی ایده‌آل را تصویر کند هرچند که وی حکومت مشروطه را ایده‌آل نمی‌داند بلکه حکومت مطلوب شیعه را در ظهور امام زمان (عج) ارزیابی کرده اما در کتاب «تنبیه‌الامه» به این موضوع اذعان دارد که وقتی دست ما از معصوم و اهل‌بیت (ع) کوتاه است باید به آنچه که وجود دارد قانع باشیم. 
 
وی ادامه داد: کتاب «تنبیه‌الامه» کمتر از صد صفحه است در یک مقدمه هفت فصل و یک نتیجه‌گیری تعریف شده و به دلیل اشراف علامه نائینی به مرجعیت دینی و قواعد اصول نگاشته شده است. به نظر می‌رسد تفکر علامه نائینی در کشور ما در محاق قرار دارد. 
 
«تجدد» ریشه در «سنت» دارد؟
نشست «روش‌شناسی نائینی به مثابه‌ تولید اندیشه در جامعه ایرانی» با سخنرانی علیرضا مولایی‌توانی ادامه یافت. وی به بحث حسنی‌فر درباره روش‌شناسی نائینی اشاره کرد و گفت: در تحلیل بحث روش‌شناسی علامه نائینی باید گونه‌شناسی فکری خاصی صورت بگیرد به عبارتی باید به این نکته توجه کنیم که نائینی در کدامیک از گفتمان‌های فکری جامعه ایرانی جای می‌گیرد زیرا جریان‌های بسیار پیش و پس از نائینی در کشورمان وجود داشته است. به همین دلیل باید گونه‌شناسی دقیقی از تفکر علامه نائینی داشته باشیم. 
 
وی با طرح این سوال که آیا باید روش نائینی را مبنی بر اینکه تجدد ریشه در سنت دارد بپذیریم؟ اظهار کرد: به نظر من نمی‌توان به صورت مطلق این نظر نائینی را پذیرفت زیرا جامعه ما هنوز در حال گذار است. نائینی تجربه زیستی و عملی در دنیای جدید نداشته و متون اصلی متفکران مدرنیته را نیز نخوانده تا بتواند تصویری درست از تجدد ارائه بدهد.