به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) فرشته پاکروان، دانش‌آموخته مقطع  کارشناسی‌ارشد در رشته آموزش فیزیک، مقاله‌ای را با عنوان «احمد شاکری خراسانی؛ اسطوره مکانیک ایران» در چهارمين همايش «نقش دانشمندان ايرانی - اسلامی در پيشبرد علوم تجربی» ارائه کرد.  

چراغ‌های «علم الحیل»
پاکروان، گفت: برادران بنی‌موسی یعنی احمد، محمد و حسن از جمله چهره‌های نام‌آشنا در تحول علم مهندسی در دوران عباسیان به شمار می‌آیند به دلیل ترجمه از یونانی به عربی و بنیانگذاری علوم ریاضی همواره مورد توجه دانشمندان بزرگ بعد از خود بودند.

«علم الحیل» را چه کسی نوشته است؟!
وی افزود: تألیف کتاب «علم الحیل» را به این سه برادر نسبت می‌دهند «علم الحیل» نام کتابی است که به احتمال قوی احمد‌ابن موسی در قرن سوم هجری در شهر بغداد به رشته تحریر درآورده است. وی از جمله دانشمندان سرآمد در حوزه مکانیک و از جمله چهره‌های علوم ارشمیدسی آن دوران به حساب می‌آید.  
 
پاکروان ادامه داد: در کتاب «علم الحیل» صد طرح ابداعی از احمد‌ابن موسی، شامل دستگاه‌ها و ظروف شگفت‌آوری براساس قوانین مکانیکی هیدرولیک و قوانین ارشمیدسی ارایه شده است. 80 طرح این کتاب وسایل سرگرم کننده هستند و مابقی شامل ظروف و فواره‌هایی هستند که شکل آن‌ها به تناوب تغییر می‌کند. چراغ، بیل مکانیکی و یک نوع دم، که هوای آلوده چاه‌ها را خارج می‌‌کند نمونه‌ای از این دستگاه‌هاست.  

«علم الحیل» در دسترس است
این فعال حوزه فیزیک اظهار کرد: کتاب «علم الحیل» به‌عنوان مهم‌ترین کتاب بنی‌موسی، خوشبختانه باقی مانده است. این کتاب را می‌توان جزء منابع مهندسی مکانیک قرار داد همچنین این کتاب نخستین اثر مدون شناخته شده در حوزه علم مکانیکی به جا مانده است. مورخان و فهرست‌نویسان اسلامی درباره این کتاب مطالب زیادی نقل کرده‌اند.  
 
پاکروان افزود: درباره نویسنده اصلی کتاب «علم الحیل» اطلاع دقیقی در دست نیست اما به دلیل تبحر بیشتر احمد در علم حیل، تألیف این کتاب را به وی نسبت می‌دهند. هفت فصل این کتاب به تشریح صد دستگاه مکانیکی اشاره دارد.

آشنایی با «علم الحیل» در دوران معاصر
وی درباره آشنایی با کتاب «علم الحیل» در دوران معاصر گفت: در دوران معاصر این کتاب با تلاش ویدمان و هاورز به جامعه علمی معرفی شد. هاورز در کتابی جداگانه به شرح و بررسی «علم الحیل» پرداخت. دونالد هیل، نیز این کتاب را به انگلیسی ترجمه و منتشر کرد. احمد یوسف الحسن، به‌صورت مشترک کتاب «علم الحیل» را با استفاده از سه نسخه اصلی خطی در واتیکان و ترکیه و آلمان و نسخ دیگر تصحیح و با شرح و توصیف مفصل ارایه دادند. سرافراز غزنی، نیز ترجمه فارسی این کتاب را منتشر کرد.
 
پاکروان گفت: در بخشی از کتاب احمد‌ابن موسی، درباره طراحی نوعی چراغ روغن‌سوز بحث شده است. انواع چراغ‌هایی که در این اثر به تشریح آن‌ها پرداخته شده شامل چراغ با فتیله خود تنظیم، چراغ با تغذیه روغن خودکار و ترکیب این دو که چراغی با قابلیت تغذیه سوخت و تنظیم فتیله خودکار است. تشریح کارکرد چراغ مقاوم در برابر باد نیز در این کتاب آمده است.

مهندسی نوین و «علم‌الحیل»
وی افزود: با استخراج مکانیزیم‌های موجود در هر چراغ و چگونگی ترکیب آن‌ها با یکدیگر توسط مهندسان امروز و به‌ کارگیری و انتقال آن‌ها، می‌توان گستره‌های کاربردی بیشتری را در صنایع و آموزشی مهندسی امروز به ارمغان آورد. نمونه کامپیوتری چراغ با تغذیه خودکار و تنظیم فتیله خودکار در سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی طراحی شده است.

چهارمين همايش «نقش دانشمندان ايرانی - اسلامی در پيشبرد علوم تجربی» چهارشنبه 27 خرداد در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد. محور‌های این همايش شامل بررسی فعالیت‌های دانشمندان ایرانی – اسلامی در حوزه علوم تجربی، اهمیت روز آمد کردن برخی متون کهن دانشمندان ایرانی – اسلامی و بازتاب آن در کتاب‌های درسی مدارس و دانشگاه‌ها، بررسی تاثیر دانشمندان ایرانی – اسلامی در پیشرفت علوم و فنون در جهان، نقد و بررسی دیدگاه‌های علمی دانشمندان ایرانی – اسلامی، نگاه نقادانه برعلوم تجربی دانشمندان ایرانی – اسلامی و ارتباط آن با علوم نوین، بررسی تأثیر دیدگاه‌ها و ترجمه آثار دانشمندان ایرانی – اسلامی بر دانشمندان عصر میانه اروپا بود.