خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)ـ محمد آسیابانی: درباره غدیرخم و دیگر موضوعات تاریخی و باورهای شیعی کتاب‌ها و پژوهش‌های بسیاری منتشر شده است. بسیاری از نهادهای فرهنگی در کشور نیز بانی ترجمه و انتشار این آثار به زبان‌های دیگر شده‌اند که کار بسیار مهم و پسندیده‌ای است. با وجود این، کتاب معمولا مخاطبان محدودی دارد و شاید به‌ جز برخی پژوهشگران و اندیشمندان، مردمان عادی به طرف استفاده از آن آثار نروند. به مناسبت عید سعید غدیرخم با جلیل عرفان منش، فیلمنامه‌نویس و پژوهشگر تاریخ اسلام درباره  ساخت آثار سینمایی با اقتباس از موضوع غدیر به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه آن را مطالعه خواهید کرد. 
                                      

 به‌نظر شما برای تبلیغ اعتقادات شیعه برای مردمان عادی سراسر جهان انتشار کتاب بیشتر قابلیت دارد یا بهره‌گیری از ظرفیت‌های هنر و رسانه سینما؟
هیچکدام از این رسانه‌ها یعنی کتاب و سینما، جای همدیگر را تنگ نمی‌کنند، اما به‌نظر من سینما برای نشر باورها و اعتقادات مذهب حقه شیعه در میان عموم مردمان جهان، نسبت به کتاب قابلیت‌های بیشتر و بهتری دارد. حضرت امیرالمومنین امام علی (ع) شخصیتی متعلق به کل جهان و کل بشریت است، از این منظر معرفی هرچه بهتر این امام وظیفه شرعی هنرمندان به ویژه سینماگران است. به باور بسیاری از اندیشمندان، سینما و تلویزیون مهم‌ترین و اثرگذارترین رسانه‌ها در دوران مدرن هستند و قابلیت‌های بسیاری دارند. می‌توان از این رسانه‌ها که زبانی جهانی دارند، در راستای انتقال فرهنگی بهره بسیاری برد. با وجود این اما درباره غدیرخم و بسیاری از رخدادهای دیگر در تاریخ اسلام آثار نمایشی چندانی ساخته نشده حال آن‌که غدیرخم یک واقعه‌ ساده و معمولی نبوده است. پیامبر اسلام از ظرفیت آخرین حج خود، استفاده کرد تا با طرح این مساله، دین را کامل و حجت را بر مردم تمام کند. 

دین اسلام، دین خاتم است و پیامبر با آگاهی از این موضوع و برای این‌که اسلام نیز مانند دیگر ادیان ابراهیمی با برخی تحریف‌ها مواجه نشود، به اذن خدا مساله امامت حضرت امیرالمومنین را مطرح کرد. عدم توجه جدی به سفارش پیغمبر در غدیرخم باعث انحرافاتی شد که متاسفانه این انحرافات تا به امروز ادامه پیدا کرده و جریان داعش و طالبان مثال‌های آن هستند. 

در طول تاریخ علمای شیعه و سنی به مساله غدیر اشاره کرده و سعی در حفظ و انتشار آن داشتند. اگر این تلاش علما نبود و واقعه غدیر در کتاب‌هایشان ثبت نمی‌شد، امروزه ما حتی از اصل موضوع غدیرخم هم اطلاع نداشتیم، دیگر چه برسد به تحریف‌های آن.

برخی عالمان و اندیشمندان در دوره‌هایی نسبت به هنر نظر موافقی نداشتند. در این چندسال اخیر هم نمونه‌های از این مخالفت‌ها ابراز شده است. به‌نظر شما ممکن است این مساله باعث کم‌کاری هنرمندان در حوزه غدیر باشد؟
اجازه دهید با استفاده از مکتوبات تاریخی معتبر در تاریخ اسلام، مثالی را بیان کنم که پاسخ سوال شما است. پس از اتمام خطبه‌های حضرت رسول اکرم (ص) حسان بن ثابت، که یکی از شعرای قهار آن دوران بود و خود نیز در واقعه غدیرخم حضور داشت، از حضرت اجازه خواست تا این واقعه را به زبان هنر بیان کرده و درباره آن شعری بسراید و پس از اجازه حضرت در همان لحظه قصیده‌ای درباره غدیر و ولایت حضرت علی ساخت. بنابراین استفاده از زبان هنر برای تبلیغ باورهای دینی مورد تایید حضرت رسول (ص) و در ادامه ائمه معصومین (ع) بود. 

جریان اقتباس سینمایی در ایران، چندان مناسب نیست. به‌نظر شما کمبود آثار تصویری درباره غدیرخم تا چه میزان به این مساله ارتباط دارد؟ به‌هرحال ساخت اثری در این مضمون اقتباس از مکتوبات تاریخی محسوب می‌شود.
عموم کسانی که در حوزه فیلمنامه اقتباسی در سراسر جهان کار می‌کنند، نگاهشان معطوف به اقتباس از یک اثر ادبی، مثلا رمان یا داستان کوتاه و حتی اقتباس از نمایشنامه و یا فیلمنامه‌های دیگر است؛ به‌عبارتی این گروه بیشتر از یک کتاب یا یک تک اثر اقتباس سینمایی خود را به سرانجام می‌رسانند اما جریان اقتباس از تاریخ اسلام موضوع متفاوتی است. اقتباس از تاریخ اسلام به ویژه اگر از جریان‌هایی چون غدیرخم باشد، کار پیچیده، زمان‌بر و پرزحمتی است. بنابراین باید تمام روند ساخت این‌گونه آثار از مرحله نگارش فیلمنامه تا زمان اکران از حمایت‌های مادی و معنوی مسئولان فرهنگی کشور برخوردار شود. 

نکته دیگر در این باره این است که فیلمنامه‌نویس برای اقتباس از تاریخ اسلام حتما باید با علمای دین جلسات بسیاری داشته و تمام زیر و بم، آن موضوع خاص در تاریخ اسلام را که قصد نگارش فیلمنامه‌اش را دارد، بپرسد. به‌طور کل امروزه ارتباط میان هنرمندان و علمای دین به‌ویژه فقیهان بسیار کم است و باید برای این ارتباط به صورت مداوم و مستمر زمینه‌چینی کرد. 

به‌عنوان آخرین سوال، برای مخاطبان «ایبنا» بفرمایید که هم‌اکنون مشغول کار بر چه پروژه‌ای هستید؟
پس از انتشار کتاب «جغرافيای تاريخی هجرت امام رضا (ع) از مدينه تا مرو» به پیشنهاد یکی از دوستان فعال در حوزه نشر کتاب، تصمیم گرفتم به‌طور اختصاصی درباره زندگی حضرت معصومه (ع) تحقیق و پژوهش کنم. البته در دیگر کتابم یعنی «مهاجران موسوی» نیز به تاریخ زندگی این بانوی گرانقدر پرداخته بودم. با توجه به مناسبت عید غدیر خم جالب است بدانید که حضرت معصومه یکی از مهم‌ترین چهره‌هایی است که حدیث غدیرخم را همراه با سلسله اسناد و راویان آن نقل کرده است. 

درباره جلیل عرفان منش
جلیل عرفان منش دکترای پژوهش هنر دارد. از میان فیلم‌هایی که با فیلمنامه عرفان‌منش اکران شده‌اند می‌توان به «روز موعود»، «حدیث بیداری»، سریال «آفتاب و زمین»، «مسافر زمان»، مستند داستانی «روایت انقلاب»، مجموعه مستندهای «سرزمین خاکستری» و انیمیشن سینمایی «پابه‌پای آفتاب» اشاره کرد. 

همچنین «جستارهایی در حیات فرهنگی ایرانیان»، «جغرافيای تاريخی هجرت امام رضا (ع) از مدينه تا مرو»، «مهاجران موسوی: بررسی علمی زندگانی فرزندان و نوادگان حضرت امام موسی كاظم (ع) و علل مهاجرت آنها به ايران» نام شماری از کتاب‌های منتشر شده این هنرمند است. برای ملاحظه سابقه پژوهشی و مکتوبات انتشار یافته عرفان منش به این نشانی بروید.