خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- راضیه تجار از نویسندگان نام آشنای عرصه دفاع مقدس است. در داستان‌های او تاثیر جنگ بر زنان و نقش آنها در دفاع مقدس برجستگی ویژه دارد. بانوان رنگین کمان، بانوی آبی‌ها، و محبوبه صبح از آثار اوست. در گفت‌وگویی که با تجار داشته‌ایم وی به آسیب‌شناسی ادبیات دفاع مقدس، نقش زنان و ضرورت ترجمه آثار به دیگر زبان‌ها سخن گفته است که با هم می‌خوانیم.

فضای حاکم بر ادبیات دفاع مقدس را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
ادبیات دفاع مقدس به جایگاه مطلوبی رسیده است، ولی باید این جریان به مدد نویسندگان و مسئولانی که در این زمینه سرمایه گذاری می‌کنند، به گونه‌ای باشد که کیفیت افزون بر کمیتش شود. در صورتی که در خلق آثار از تکرار و کلیشه گویی بپرهیزیم و فکر نکنیم که هر کس می‌تواند وارد این حوزه بشود، آینده خوبی را برای آن تصور می کنم. اما خیلی از نویسندگان ما بیشتر از سر احساس و ذوق می‌نویسند. بنابراین آثاری در خور و تخصصی خلق نمی‌شود. باید از نویسندگان مجربی که واقعا اعتقاد درونی دارد، دعوت کرد وارد عرصه نویسندگی دفاع مقدس شوند و تخصص‌های لازم را هم به سایر نویسندگان جوان و کم تجربه آموزش دهند. اگر نویسنده تکنیکش خوب باشد، ولی از دنیای ایثارگری و جنگ شناختی نداشته باشد، نمی‌تواند با مخاطب ارتباط برقرار کند و ممکن است دفاع را جنگ تلقی کند و با تصور غلط خود حقایق ناب را کتمان سازد. کسی می‌تواند در این عرصه قلم بزند که اول حقیقت ناب را پیدا کرده باشد و بعد بتواند آن را درونی کند تا در قالب‌های مختلف ادبیات منتشر سازد.

اگر بخواهید از مهم‌ترین نیاز ادبیات دفاع مقدس سخن بگویید، به چه مسائلی اشاره می‌کنید؟
نهال ادبیات دفاع مقدس اکنون به درختی ریشه دارد تبدیل شده است. پرداختن به مسائل کشور با تکیه بر ایدئولوژی اسلامی می‌تواند ادبیات ما را به رشد و شکوفایی برساند. ادبیات دفاع مقدس کشور ما از جایی الگوبرداری نشده است و ما باید سعی کنیم تا تعاملی بین ادبیات ایران و جهان به وجود آوریم و ضمن الهام گرفتن از ادبیات جهان با پرهیز از تقلید صرف از این ادبیات، هویت ادبیات ایرانی اسلامی خود را حفظ کنیم.

نقش ترجمه در این میان چه‌قدر است؟
بهترین راهکار برای رسیدن به این هدف، بررسی ژانر رمان، داستان کوتاه و خاطره دهه اول، دوم و سوم ادبیات دفاع مقدس توسط افراد متخصص و انتخاب بهترین‌ها برای ترجمه است. ادبیات انقلاب اسلامی و مقاومت طی سه دهه اخیر شکل گرفته و تبدیل به درخت تناوری شده که وجودش غیرقابل انکار است. این ادبیات هویتی مستقل دارد که باید در سطح جهانی اعلام  و به زبان‌های دیگر ترجمه شود. من دهه چهارم ادبیات دفاع مقدس را دهه ترجمه می‌دانم. ما باید نسبت به این موضوع نگاه ملی داشته باشیم. برای شروع نباید تصور کنیم که این کار از عهده چند نفر محدود بر می آید، بلکه مراکزی مانند وزارت ارشاد باید در این زمینه پا پیش گذارند و این حرکت را آغاز کنند.

به خاطره نویسی اشاره کردید، خاطره‌ها چه جایگاهی در ادبیات به‌ویژه ادبیات دفاع مقدس می‌توانند داشته باشند؟
خاطره نگاری در حوزه دفاع مقدس از رایج‌ترین نوع ادبیات است و فارغ از ارزشگذاری ادبی بر آن باید جمع آوری و بی‌واسطه به مخاطبان خود منتقل شود تا آیندگان بتوانند با الهام گرفتن از این خاطرات و استفاده از تخیل و خلاقیت داستان‌های مستقلی را در حوزه ادبیات دفاع مقدس خلق کنند. ادبیات دفاع مقدس باید از نگاه دولتی دور شود و مسئولانی باید تمهیداتی فراهم کنند تا در ضمیر نویسندگان نیاز به پرداختن به حماسه‌های دفاع مقدس بارور شود و با نگاهی تازه به آن بپردازند. سال‌های جنگ بخشی از هویت تاریخی و ملی ایران اسلامی را تشکیل می‌دهند و متعلق به تمام مردم ایران است و این موضوع پرداختن به آن را به یک وظیفه ملی تبدیل می‌سازد.

به لحاظ کمی، خاطره‌ها و داستان‌ها چقدر توانسته‌اند در انتقال مفاهیم و ارزش‌های این دوره موفق باشند؟
ادبیات دفاع مقدس مرهون رشادت‌ها و شهادت‌های رزمندگان در هشت سال جنگ تحمیلی است و دامنه و تکامل این روند وظیفه نویسندگان جوان است. ادبیات دفاع مقدس از جمله ابزاری است که می‌تواند باعث انتقال تاریخ کشورمان در عرصه هشت سال دفاع مقدس به نسل‌های بعد شود. انتظار ما از نویسندگان برای به تصویر کشیدن خاطرات سال‌های دفاع مقدس خیلی بیش از این‌هاست. هشت سال دفاع مقدس ناگفته‌های بسیاری دارد که با یک حرکت مستمر می‌توان آن را تقویت کرد و اگر از زوایای مختلف به این رویداد بپردازیم موضوعات زیادی برای پرداختن به آنها وجود دارد. ما باید سعی کنیم بیشتر به این موضوعات تمرکز کنیم تا ادبیات دفاع مقدس جایگاه واقعی خود را پیدا کند. وضعیت موجود به گونه‌ای است که ادبیات دفاع مقدس خودش را اثبات کرده و نمی‌توان این موقعیت را به هیچ عنوان پاک کرد، چرا که ادبیات دفاع مقدس هویت پیدا کرده است. لازم است نهادهای متولی ادبیات دفاع مقدس روی آثار شاخص جنگ سرمایه گذاری کنند و با فرمی زیبا و شکیل سعی در توزیع مناسب آن داشته باشند. من معتقدم متولیان ادبیات دفاع مقدس باید با سیاستگذاری جدیدی این حرکت را عمق و معنای بیشتری ببخشند و از آسیب‌ها محفوظ نگاه دارند و نگذارند آثار ضعیف در این حوزه منتشر شود.

به لحاظ کیفی چطور؟
آثار داستانی دفاع مقدس در جشنواره‌ها از لحاظ کمی کاهش چشمگیری یافته است اما کیفیت آنها به صورتی است که ما را به عنوان داور راضی می‌کند تا آثاری را انتخاب کنیم. ساختار و درون مایه آثار داستانی ما را به این نتیجه می‌رساند که در سطح جشنواره و معرفی کتاب سال به نقطه مطلوبی رسیده‌ایم. افزون بر این داستان‌ها پیام خوب و فراگیری دارند و به طوری هنری بیان می‌شوند. عناصر متعدد داستانی به صورت مجزا در این فرم ها مورد توجه قرار گرفته است اما به صورت طبیعی قضاوت داوران نمی‌تواند محدود به این فرم‌ها باشد، بلکه اساسا کار داور شرح و بسط این ویژگی‌هاست. وقتی این دو دیدگاه کنار هم قرار گیرد زمینه برای داوری درست فراهم می‌شود.

حضور نویسندگان جوان را به حوزه دفاع مقدس چگونه می بینید؟
حضور نویسندگان نسل جدیدی در حوزه ادبیات دفاع مقدس نشان می‌دهد که این ادبیات همواره حیات دارد و زنده خواهد بود. خوشبختانه به واسطه حمایتی که از سوی ناشران صورت گرفته است ادبیات دفاع مقدس نمود بیشتری پیدا کرده است. امروزه به عینه شاهد هستیم که تاثیر ادبیات دفاع مقدس باعث شده است که بسیاری از ناشران توجه ویژه‌ای به این جریان داشته باشند. قداست خون شهدا و حقیقت این جریان باعث شده است حقایق نابی در ادبیات نمود پیدا کند و بر جان‌ها بنشیند که این اتفاق بسیار زیبایی است.

به عنوان سوال آخر، در سال‌های گذشته شاهد خلق آثار در خور توجه از سوی زنان درعرصه ادبیات، به خصوص ادبیات دفاع مقدس بوده‌ایم. حضور زنان چقدر می‌تواند در زمینه رشد ادبیات و حوزه‌های جدیدی اندیشه موثر باشد؟
حضور زنان در مقایسه با قبل از انقلاب، هم از لحاظ کیفی و هم از نظر کمّی رشد چشمگیری داشته و توانسته‌اند آثار در خور توجهی در حوزه دفاع مقدس تالیف کنند. زنان ایرانی در عرصه ادبیات دفاع مقدس رشد و بالندگی چشمگیری داشته‌اند. ما آثار ارزشمندی از زنان در ذهن داریم، اما آثار نمایان‌گر همه توانمندی‌های زنان ایرانی نیست. زنان در همه مراحل سخت و دشوار نظام مقدس جمهوری اسلامی اعم از پیروزی انقلاب، سال‌های دفاع مقدس و... نقش به‌سزایی داشته‌اند و امروز هم در عرصه‌های مختلف اجتماعی نقش تعیین کننده‌ای دارند. باید به این نکته توجه داشت که دفاع مقدس و عرصه ایثار و فداکاری ظرفیت‌های زیادی دارد که می تواند هر کدام سوژه یک اثر ادبی، سینمایی و... تاثیر گذار قرار دارد.

زنان ما در این عرصه حرکتی زینب وار داشته‌اند و هر کدام با بیان خود توانسته‌اند واقعیت‌های این سال‌ها را سینه به سینه نقل کنند. البته ما در ادبیات هنوز نتوانسته‌ایم سهم واقعی زنان از جنگ را ادا کنیم، از این‌رو سهم مادران ما بیش از آن چه نقل شده، بوده است.