حجت‌الاسلام سید محسن طیب‌نیا مولف کتاب «ابن‌عربی از نگاهی دیگر» در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، در توضیح این اثر اظهار کرد: ابن‌عربی یکی از شخصیت‌های بزرگ منتسب به عرفان اسلامی و مشهورترین شخصیتی است که در این حوزه مطرح شده است. برخی این شخصیت را پذیرفته‌اند و او را پدر عرفان می‌دانند و به همین دلیل به او لقب محی‌الدین داده‌اند و برخی دیگر نیز او را نپذیرفته‌اند و آرای او را مخالف عقل و سنت دانسته‌اند. 

وی ادامه داد: من در این کتاب سعی کردم افکار و اندیشه‌های ابن‌عربی را نقد کنم. این شخصیت طرفداران زیادی دارد و بعد از او هیچ فرد دیگری حرف جدیدی در عرفان نزده است و صوفیان، ابن‌عربی را رهبر خود می‌دانند. این در حالی است که تقریبا تمامی فقها و مراجع ما در مقابل ابن‌عربی قرار گرفته‌اند. به طور مثال صاحب کتاب «حدیقة‌ الشیعه» منسوب به آیت‌الله مقدس اردبیلی او را تکفیر کرده یا شیخ حر عاملی در یکی از آثارش او را نفی کرده است. بنابراین به طور کلی مراجع تقلید با ابن‌عربی سر سازگاری نداشته‌اند و افکار او را تایید نکرده‌اند.
 
به گفته وی، تنها کسی که از او تاثیر گرفته ملاصدراست و در واقع فلسفه ملاصدرا همان عرفان ابن‌عربی است که در تعابیر فلسفی متجلی شده است. بنابراین وقتی در برخی از نظریات ملاصدرا نگاه می‌کنیم همان افکار و اندیشه‌های ابن‌عربی را می‌بینیم.
 
طیب‌نیا با بیان این‌که در حکمت متعالیه ملاصدرا نوآوری دیده نمی‌شود، افزود: به طور مثال اصل حرکت جوهری او با بحث نزول و صعود عرفانی ابن‌عربی شباهت‌های بسیاری دارد. ملاصدرا شاگرد مکتب ابن‌عربی است و کسانی که ملاصدرایی‌اند ابن‌عربی را قبول دارند و از یک منشأ علمی تغذیه می‌شوند. طبق تحقیقات وسیعی که من در این مجموعه انجام دادم با سند ثابت کردم که تفکرات ابن‌عربی سالم نیست و با نص قرآن تضاد زیادی دارد.
 
وی با اشاره به این‌که درباره مذهب ابن‌عربی نیز سخن بسیار است، یاد آور شد: برخی می‌گویند او شیعه بوده و برخی دیگر به سنی بودن او معتقدند. در این کتاب 50 صفحه به صورت مستقل به این موضوع پرداخته و دلایلی آورده شده است که نشان می‌دهد ابن‌عربی شیعه نیست.
 
این عرفان‌پژوه، درباره کتاب 37 فصلی خود گفت: مباحث کتاب کاملا علمی و به همراه سند و استدلال است چرا که شبهات زیادی درباره تفکرات ابن‌عربی و پیروان او ــ‌ که بیشتر صدرایی هستند ــ وجود دارد و در بخش‌های مختلف این اثر این شبهات مطرح شده و پاسخ آنها داده شده است. 

طیب‌نیا با تاکید بر این‌که آموزه‌های ابن‌عربی که به اسم عرفان اسلامی مشهور است مخالف دین است توضیح داد: به طور مثال در بحث وحدت وجود، ابن‌عربی معتقد است پرستش هر چیزی پرستش خداست به همین دلیل می‌گوید که گوساله‌پرستی قوم موسی نشانی از یکتاپرستی آنها بوده و حتی مطرح می‌کند که حضرت موسی به برادرش هارون به دلیل مخالفت با گوساله‌پرستی او معترض شده بود در حالی که این برخلاف داستانی است که در قرآن ذکر شده است. 

وی تصریح کرد: اصول عرفان ابن‌عربی انحرافی است و اگر چه می‌توان در بخش‌هایی از آن، سخنان مثبتی‌ هم دید اما اصول فکری‌اش غلط است. به هر حال من در این اثر سعی کردم که به دور از توهین و حتی تکفیر، ابن‌عربی را نقد کنم چون تکفیر بحثی خارج علمی است و در شان مراجع تقلید است. 

وی با اشاره به این که متاسفانه برخی تفکرات عرفانی، اباحه‌گری را به انسان می‌آموزد عنوان کرد: برخی تفکرات عرفانی معتقدند انسان در همه چیز آزاد است. افرادی مانند ابن‌عربی نیز از کسانی هستند که به پلورالیسم معتقدند و انسان را در امور مختلف آزاد می‌بینند. این گونه تفکر عرفانی در واقع ابزاری به دست انسان قرار می‌دهد تا در هر راهی حرکت کند. ابن‌عربی می‌گوید قلب من برای تورات، انجیل و بتخانه‌ها باز است. 

طیب‌نیا افزود: از سوی دیگر پیروان این جریان‌های عرفانی به جبر مطلق معتقد هستند و از آنجا که فعلیت شخص را منتسب به خدا می‌دانند گناهان خود را توجیه می‌کنند. به طور مثال معتقدند که اگر ابن‌ملجم حضرت علی (ع) را شهید کرد گناهی مرتکب نشده چرا که دست ابن‌ملجم دست خداست.

وی با اشاره به امکانات کم و بایکوت خبری منتقدان جریان‌های عرفانی گفت: متاسفانه پیش‌تر دست کسانی که به نقد جریان‌های فکری عرفانی دست می‌زدند بسیار بسته بود در حالی که جریان‌هایی که منتسب به عرفان هستند امکانات بسیاری دارند و هزینه می‌کنند اما منتقدان آنها در بایکوت خبری هستند و فضا برای آنها باز نیست. حتی در دانشگاه‌ها، حوزه‌ها و کتاب‌های درسی، این گونه تفکرات عرفانی رخنه کرده و چنین کتابی در واقع حرکتی برخلاف جریان رایج در جامعه است چرا که عمده کتاب‌های تالیف‌شده و یا ترجمه‌شده درباره ابن‌عربی در تایید اوست و نه نقدش و از این جهت تالیف این اثر خود حاوی نکاتی تازه‌ برای مخاطب است. 

مولف کتاب «ابن‌عربی از نگاهی دیگر» همچنین گفت: با این همه باید بگویم ما مخالف جریان عرفان نیستیم چون دین بدون عرفان خالی از معنویت و البته دین بدون عقل خالی از محتواست اما معتقدیم عرفان را باید از اهل بیت (ع) بگیریم و نه صوفیگری چراکه در عرفان افرادی مانند ابن‌عربی تضادهای بسیاری دیده می‌شود آن گونه که ابن‌عربی اگرچه به تکثرگرایی معتقد است اما در یکی از سخنانش می‌گوید شیعیان همه منحرف‌اند و شیعیان‌ 12 امامی منحرف‌تر. 

طیب‌نیا در پایان سخنانش اضافه کرد: این اثر به خدمت بسیاری از مراجع تقلید مانند حضرات آیات صافی، مکارم شیرازی، وحید خراسانی و ... برده شده و این مراجع آن را تایید کرده‌اند و چاپ دوم کتاب نیز تا سه ماه دیگر به بازار می‌آید.
 
کتاب «ابن‌عربی از نگاهی دیگر» اثر حجت‌الاسلام سید محسن طیب‌نیا به‌تازگی با شمارگان هزار و 500 نسخه در 432 صفحه به بهای 18هزار تومان از سوی انتشارات «دلیل ما» منتشر شده است.

برای آشنایی با آخرین دیدگاه‌های متفاوت درباره ابن‌عربی در جهان امروز می‌توانید به احیای دوباره «محیی‌الدین» / مقاله‌ای از حجت‌الاسلام دکتر قاسم کاکایی درباره ابن‌عربی‌پژوهی در جهان امروز مراجعه کنید.