خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- جنبش تحريم توتون و تنباکو و فتواي تاريخي ميرزاي شيرازي در جریان سومین سفر ناصرالدين شاه به اروپا شکل گرفت که در آن‌جا امتيازي را در زمينه کشت، توزيع و فروش توتون و تنباکو به يکي از مشاوران و نزديکان نخست وزير انگليس به نام «ماژور تالبوت » واگذار کرد و در مقابل 25 هزار ليره دريافت کرد. مطابق اين قرارداد کمپاني «رژي» بايد سالانه 15 هزار ليره به صندوق دولت ايران واريز مي‌کرد و در مقابل کشت و فروش توتون و تنباکو را در انحصار خود مي‌گرفت يعني از زارعان ارزان مي‌خريد و گران مي‌فروخت.

در مقابل اين قراداد، مردم شهرهاي مختلف به رهبري روحانيت به مخالفت و مقابله پرداختند. در اين زمان سيد جمال‌الدين اسدآبادي به پيشنهاد سيدعلي اکبر فال اسيري که در تبعيد بود، نامه‌اي در اين زمینه به ميرزاي شيرازي نوشت. بعد از ارسال نامه ياد شده ميرزاي شيرازي تلگرافي به نزد شاه فرستاده و مي‌گويد کساني را که تبعيد کرده به کشور بازگرداند و درباره قرارداد، مخالفت خود را ابراز مي‌کند اما ناصرالدين شاه به اين تلگراف اعتنايي نکرد به همين دلیل ميرزاي شيرازي فتواي تاريخي خود را به اين شرح صادر کرد: «اليوم استعمال توتون و تنباکو باي نحو کان در حکم محاربه با امام زمان (عج) است.»

با صدور اين فتوا با جنبش عظيمي که به راه افتاد، در تاريخ 23 جمادي الاولي 1309 اعلاني در کوچه و بازار زده مي‌شود که «بر حسب حکم جناب ميرزاي شيرازي، اگر تا 48 ساعت ديگر امتياز دخانيات لغو نشود يوم آتيه جهاد است، مردم مهيا شويد.» ناصرالدين شاه ابتدا قصد مقاومت داشت اما در مقابل جنبش مردمي عظيمي که به راه افتاده بود مجبور شد ابتدا امتياز داخله و سپس کل امتياز را لغو کند.

«ايبنا» به مناسبت این روز فهرستي از آثار منتشر شده درباره جنبش تحریم توتون و تنباکو را گردآوري كرده و بر مهم‌ترین کتاب‌هایی که تاکنون در این باره نوشته شده پرداخته است.

•«شكوه فقاهت: زندگي و شخصيت حضرت آيت‌الله ميرزاي شيرازي به همراه شرح حادثه تاريخي نهضت تنباكو»، داود نعيمي؛ ويراستار:كاظم عابديني‌مطلق، فراگفت، 936 صفحه - وزيري (سلفون) - چاپ 1 سال 1392 - 2000 نسخه
•«تحلیل تطبیقی قیام‌های تنباکو، تنگستان و ۱۵ خرداد»، محمدباقر رکنی، شیراز: فدک سبز، ‏‫۱۳۹۱، 72 صفحه
•«اندیشه تحریم و خودباوری»، موسی نجفی، ‏‫موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، ‏‫۱۳۹۱، ‏‫۲۶۸ص.‬
•«نقش استعمار انگلیس در ماجرای تنباکو»، راهله ماسنانی‏‫؛ زیرنظر اعظم رحمت‌آبادی، مشهد: مهر طاهر‏‫، ۱۳۹۱، ‏‫۱۰۴ صفحه
•«تندبادي از سامراء: داستان تحريم تنباكو و قيام ملت ايران عليه قرارداد استعماري 1890 رژي»، علي‌اكبر والايي - موسسه‌ فرهنگي‌ مدرسه ‌برهان - 176 صفحه - وزيري (شوميز) - چاپ 1 سال 1391 - 1100 نسخه - 75000 ريال
•«روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه: وزير انطباعات در اواخر دوره ناصري: مربوط به سال‌هاي 1292 تا 1313 هجري قمري»، مقدمه:ايرج افشار - موسسه‌ انتشارات‌ اميركبير - 1154 صفحه - وزيري (گالينگور) - چاپ 7 سال 1390 - 5000 نسخه - 140000 ريال
•«یك فتوا، يك اراده»، مجيد ملكان - مركز اسناد انقلاب اسلامي - 116 صفحه - پالتويي (شوميز) - چاپ 2 سال 1390 - 3000 نسخه - 13000 ريا
•«مروری کوتاه بر جنبش‌های اجتماعی- سیاسی ایران معاصر( از جنبش تنباکو تا ۲۸ مرداد ۱۳۳۲)»، حبیب جریری، شرکت بین‌المللی پژوهش و نشر یادآوران‏‫، ۱۳۸۹، 80 صفحه.
•«ايدئولوژي نهضت مشروطيت ايران»، فريدون آدميت - گستره - 498 صفحه - جلد 1 - وزيري (گالينگور) - چاپ 1 سال 1388 - 3300 نسخه - 120000 ريال
•«جنبش تنباکو»، سجاد گودرزی، تهران: چشمه، ‏‫‏۱۳۸۸، ‏‫۸۰صفحه
•«طبقات اعلام‌الشیعه: نقباء‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌البشر فی‌القرن‌الرابع عشر»، شیخ آغا بزرگ طهرانی، تهران: مکتبه، متحف و مرکز وثائق مجلس‌الشوری‌الاسلامی؛ مشهد: مجمع‌البحوث‌الاسلامیه، 1388،۷۳۲ صفحه
•«تنباکوی ایرانی با چاشنی سیاست آمیخته شد: قل‌قل مشروطه»، اصغر قاسمی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۶، ۱۶ صفحه.
•«میرزای شیرازی»، محمدکاظم میرسجادی؛ ویراستار منصور کیایی، تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی‏‫، ۱۳۸۶، ‏‫۱۰۷ صفحه، 15000 ریال.
•«تحريم تنباكو و مشروطيت: پيامدها و عبرتها مشعلي فراروي ملت ايران»، غلامعلي عباسي‌فردوئي - زائر آستانه مقدسه - 378 صفحه - وزيري (شوميز) - چاپ 1 سال 1386 - 1000 نسخه - 25000 ريال
•«سه سال در دربار ايران: از 1306 تا 1309 قمري»، ژوانس فووريه؛ مترجم:عباس اقبال‌آشتياني - علم - 420 صفحه - وزيري (شوميز) - چاپ 1 سال 1385 - 2200 نسخه - 42500 ريال
•«م‍ی‍رزای‌ ش‍ی‍رازی‌ اح‍ی‍اگ‍ر ف‍ت‍وا»، م‍ح‍م‍ود م‍دن‍ی، ق‍م‌ : س‍ازم‍ان‌ ت‍ب‍ل‍ی‍غ‍ات‌ اس‍لام‍ی‌، پ‍ژوه‍ش‍ک‍ده‌ ب‍اق‍رال‍ع‍ل‍وم‌(ع‌). ان‍ت‍ش‍ارات‌ ن‍ورال‍س‍ج‍اد، ۱۳۸۴، ۱۳۴ صفحه، ۷۰۰۰ ری‍ال
‏•«ان‍ق‍لاب‌ ای‍ران‌»، ت‍ال‍ی‍ف‌ ادوارد ب‍رون‌؛ ت‍رج‍م‍ه‌ و ح‍واش‍ی‌ اح‍م‍د پ‍ژوه، علم ، 1384، 573 صفحه‌
•«باد در گيسوان آتش: داستان تحريم تنباكو و قيام ملت ايران عليه قرارداد استعماري 1890 رژي»،‌ علي‌اكبر والايي - سازمان‌ پژوهش ‌و برنامه ‌ريزي ‌آموزشي، ‌انتشارات ‌مدرسه - 192 صفحه - رقعي (شوميز) - چاپ 2 سال 1383 - 3000 نسخه - 9500 ريال
•«نج‍وم‌‌ال‍س‍م‍اء ف‍ی‌ ت‍راج‍م‌‌ال‍ع‍ل‍م‍اء: (ش‍رح‌ ح‍ال‌ ع‍ل‍م‍ای‌ ش‍ی‍ع‍ه‌ ق‍رن‌ه‍ای‌ ی‍ازده‍م‌ و دوازده‍م‌ و س‍ی‍زده‍م‌ ه‍ج‍ری‌ ق‍م‍ری‌)»، ‌ م‍ح‍م‍دع‍ل‍ی‌ آزاد‌ک‍ش‍م‍ی‍ری‌؛ ت‍ص‍ح‍ی‍ح‌ ه‍اش‍م‌ م‍ح‍دث، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، شرکت چاپ و نشر بین الملل، 1382، 531 صفحه، 36000 ریال ‌
•«تاريخ دخانيه، يا، تاريخ وقايع تحريم تنباكو»، حسن اصفهاني‌كربلايي؛ به‌اهتمام:رسول جعفريان - مركز اسناد انقلاب اسلامي - 292 صفحه - رقعي (شوميز) - چاپ 2 سال 1382 - 2500 نسخه - 18000 ريال
•«رس‍ال‍ه‌ دخ‍ان‍ی‍ه‌»، م‍ح‍م‍دع‍ل‍ی‌ ه‍ی‍دج‍ی‌؛ ب‍ه‌اه‍ت‍م‍ام‌ ع‍ل‍ی‌اک‍ب‍ر ولای‍ت‍ی‌؛ [ب‍رای‌] م‍رک‍ز اس‍ن‍اد و خ‍دم‍ات‌ پ‍ژوه‍ش‍ی ، ت‍ه‍ران‌: وزارت‌ ام‍ور خ‍ارج‍ه‌، م‍رک‍ز چ‍اپ‌ و ان‍ت‍ش‍ارات‌، ۱۳۸۱، ۲۲۸ صفحه
•«تاريخ روابط سياسي ايران و انگليس در قرن نوزدهم ميلادي، محمود محمود - اقبال - 402 صفحه - جلد 1 - وزيري (گالينگور) - چاپ 7 سال 1378 - 2000 نسخه - 150000 ريال – ‬‏‫
•«ت‍ب‍ری‍ز در ن‍ه‍ض‍ت‌ ت‍ن‍ب‍اک‍و»، ص‍م‍د س‍رداری‌ن‍ی‍ا، ت‍ب‍ری‍ز: آش‍ی‍ن‍ا‏‫، ۱۳۷۷، ‏‫۱۸۱ صفحه، 6500 ریال
•«اندیشه دینی و جنبش ضدرژی در ایران»، حسین آبادیان، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران‏‫، ، 1376، 196 صفحه
•«سده تحريم تنباكو (به مناسبت يكصدمين سالگرد قيام تنباكو فصل نوين تاريخ سياسي ايران)»،‌ موسسه‌ انتشارات‌ اميركبير - 229 صفحه - (در1جلد ) - وزيري (شوميز) - چاپ 1 سال 1373 - 2000 نسخه - 5500 ريال
•«تبريز در نهضت تنباكو»، صمد سرداري‌نيا - آشينا - 184 صفحه - وزيري (شوميز) - چاپ 1 سال 1377 - 3000 نسخه - 6500 ريال
•«بازرگانان در داد و ستد با بانك شاهي و رژي تنباكو (برپايه آرشيوامين العرب)»، هما ناطق - توس - 378 صفحه - وزيري (گالينگور) - چاپ 2 سال 1373 - 3000 نسخه - 6500 ريال
•«تاريخ انقلاب مشروطيت ايران»، مهدي ملك‌زاده - علمي - 1697 صفحه - (در7جلد ) - وزيري (شوميز) - چاپ 4 سال 1373 - 2200 نسخه - 2500 ريال
•«س‍ده‌ ت‍ح‍ری‍م‌ ت‍ن‍ب‍اک‍و (ب‍ه‌م‍ن‍اس‍ب‍ت‌ ی‍ک‍ص‍دم‍ی‍ن‌ س‍ال‍گ‍رد ق‍ی‍ام‌ ت‍ح‍ری‍م‌ ت‍ن‍ب‍اک‍و ف‍ص‍ل‌ ن‍وی‍ن‌ تاریخ سیاسی ایران)»،به اهتمام م‍وس‍ی‌ ن‍ج‍ف‍ی‌، رس‍ول‌ ج‍ع‍ف‍ری‍ان‌، ت‍ه‍ران‌: ام‍ی‍رک‍ب‍ی‍ر، ۱۳۷۳، ۲۲۹ صفجه، 5500 ریال
•«بررسی اجمالی نهضت‌های اسلامی در صد ساله اخیر» ، مرتضي مطهري - صدرا - 116 صفحه - رقعي (شوميز) - چاپ 17 سال 1372 - 10000 نسخه - 400 ريال
•«تاریخ بیداری ایرانیان ‌‌»، ‌ناظم‌الاسلام کرمانی، موسسه‌ انتشارات‌ اميركبير - 630 صفحه - (در3جلد ) - جلد 1 - وزيري - چاپ 4 سال 1371 - 3000 نسخه - 4200 ريال
•«ن‍ق‍ش‌ م‍ج‍ت‍ه‍د ف‍ارس‌ در ن‍ه‍ض‍ت‌ ت‍ن‍ب‍اک‍و (زن‍دگ‍ی‍ن‍ام‍ه‌ س‍ی‍اس‍ی‌ اج‍ت‍م‍اع‍ی‌ س‍ی‍د ع‍ل‍ی‌اک‍ب‍ر ف‍ال‌اس‍ی‍ری‌)»، م‍ح‍م‍درض‍ا رح‍م‍ت‍ی‌؛ زی‍رن‍ظر اب‍وال‍ف‍ض‍ل‌ ش‍ک‍وری‌، رض‍ا ش‍ع‍ب‍ان‍ی‌، ب‍ن‍ی‍اد ت‍اری‍خ‌ ان‍ق‍لاب‌ اس‍لام‍ی‌ ای‍ران‌، ب‍خ‍ش‌ رج‍ال‌، ۱۳۷۱، 340 صفحه، 3500 ریال.
•«دورن‍م‍ائ‍ی‌ از س‍ی‍م‍ای‌ ی‍ک‌ م‍ج‍اه‍د: ش‍رح‍ی‌ از زن‍دگ‍ان‍ی‌ س‍ی‍د ع‍ل‍ی‌اک‍ب‍ر م‍ج‍ت‍ه‍د ف‍ال‌اس‍ی‍ری‌ و م‍ب‍ارزات‌ او ب‍ا اس‍ت‍ع‍م‍ار و اس‍ت‍ب‍داد ع‍ص‍ر خ‍ود»، ف‍خ‍رال‍دی‍ن‌ ف‍ال‌اس‍ی‍ری‌؛ با مقدمه‌ای از مکارم شیرازی، قم‌: فخرالدین فال اسیری‌، ۱۳۷۱، ۱۶۷ صفحه، 750 ریال
•«قيام تنباكو»، يعقوب آژند - موسسه‌انتشارات‌ اميركبير، كتابهاي‌ شكوفه - 188 صفحه - رقعي - چاپ 1 سال 1367 - 5500 نسخه - 570 ريال
•«تاریخ علمی و اجتماعی اصفهان در دو قرن اخیر یا ‌(بیان سبل الهدایه‌ فی ذکر اعقاب صاحب الهدایه‌)»، ‌‌سیدمصلح‌الدین مهدوی، بی جا، ن‍ش‍ر ال‍ه‍دای‍ه‌‏‫‬‏، ۱۳۶۷، 6000 ریال
•«تحريم تنباكو»، رضا زنجاني - نمايشگاه دائمي كتاب - 162 صفحه - رقعي - چاپ 1 سال 1365 - 2000 نسخه - 200 ريال
•«نمايشنامه واقعه تنباكو»، حسين مختاري - جهاد دانشگاهي (دفتر مركزي)، بخش فرهنگي - 129 صفحه - رقعي - چاپ 1 سال 1365 - 3000 نسخه - 220 ريال
•«جاده تنباكو»، ارسكين‌پرستون كالدول؛ مترجم:غلامحسين قراگوزلو - ياد عارف - 230 صفحه - رقعي - چاپ 1 سال 1362 - 3000 نسخه - 300 ريال
•«حیات یحیی»، یحیی دولت‌آبادی، فردوسي - 384 صفحه - جلد 4 - وزيري - چاپ 4 سال 1362 - 5500 نسخه - 500 ريال
‏•«م‍ی‍رزای‌ ش‍ی‍رازی‌، ت‍ال‍ی‍ف‌ آق‍اب‍زرگ‌ ت‍ه‍ران‍ی‌»؛ ت‍رج‍م‍ه‌ م‍ح‍م‍د دزف‍ول‍ی‌، ت‍ه‍ران‌: وزارت‌ ارش‍اد اس‍لام‍ی‌، اداره‌ ک‍ل‌ ت‍ب‍ل‍ی‍غ‍ات‌ و ان‍ت‍ش‍ارات‌، ۱۳۶۲، 274 صفحه، 170 ریال.
•«تحريم تنباكو: مقاومت منفي در ايران»، ابراهيم تيموري، جيبي ، 253 صفحه ، چاپ 3 سال 1361 ، 170 ریال
•«ش‍رح‌ ح‍ال‌ ع‍ب‍اس‌ م‍ی‍رزا م‍ل‍ک‌آرا ب‍رادر ن‍اص‍رالدین شاه: شامل قسمت مهمی‌ از وقایع سلطنت ناصرالدین شاه»، ب‍ام‍ق‍دم‍ه‌ای‌ از ع‍ب‍اس‌ اق‍ب‍ال‌؛ ب‍ه‌ک‍وش‍ش‌ ع‍ب‍دال‍ح‍س‍ی‍ن‌ ن‍وای‍ی، تهران، بابک، 1361، 319 صفحه‌
•«ق‍رارداد رژی‌ ۱۸۹۰ - م‌ ،ی‍ا، ت‍اری‍خ‌ ان‍ح‍ص‍ار دخ‍ان‍ی‍ات‌ در سال«۱۳۰۹ ھ-ق»، تالیف حسن کربلایی، تهران: موسسه انتشارات مبارزان‏‫، ۱۳۶۱، ‏‫۱۵۴ ص، ‏‫۲۵۰ ریال
•«تحليلي از نقش سه گانه شهيد شيخ فضل‌الله نوري در نهضت تحريم تنباكو»، علي ابوالحسني - پيام آزادي - 127 صفحه - چاپ 1 سال 1360 - 75 ريال
•«ت‍اری‍خ‌ س‍ان‍س‍ور در م‍طب‍وع‍ات‌ ای‍ران»، گ‍وئ‍ل‌ ک‍ه‍ن‌، ت‍ه‍ران‌: آگ‍اه‌‏‫، ۱۳۶۰‬، ‏‏‫۳۲۰ریال
•«ش‍ورش‌ ب‍ر ام‍ت‍ی‍ازن‍ام‍ه‌ رژی‌ ت‍ح‍ل‍ی‍ل‌ س‍ی‍اس‍ی‌»، ف‍ری‍دون‌ آدم‍ی‍ت‌، ت‍ه‍ران‌: پیام‏‫، ۱۳۶۰، ‏‫[۷، ۱۵۵] صفحه، ‏‫۲۵۰ ریال
•«نقش روحانيت پيشرو در جنبش مشروطيت»، حامد الگار؛ مترجم:ابوالقاسم سري - توسن - 368 صفحه - چاپ 2 سال 1359 - 380 ريال
•«پيكار پيروز تنباكو»، محمد نهاونديان - فجر - 162 صفحه - چاپ 2 سال ،‌1358
•«خلسه مشهور به خوابنامه»، محمدحسن‌بن‌علي اعتمادالسلطنه؛ محمود كتيرائي - توكا - 299 صفحه - چاپ 2 سال 1357
‏•«ری‍ش‍ه‌ و رون‍د ت‍اری‍خ‍ی‌ ت‍ن‍ب‍اک‍و، ج‍م‍ال‌ال‍دی‍ن‌ ال‍ح‍س‍ی‍ن‍ی‌، بی‌جا: بی‌نا‏‫، ۱۳۵۷، ‏‫۸۳ صفحه، 70 ریال
•«ت‍ح‍ری‍م‌ ت‍ن‍ب‍اک‍و در ای‍ران‌»، ن‍ی‍ک‍ی‌‌ر. ک‍دی‌ ؛ ت‍رج‍م‍ه‌ ش‍اه‍رخ‌ ق‍ائ‍م‌م‍ق‍ام‍ی‌، ت‍ه‍ران‌ ‏‫: امیر کبیر، کتابهای جیبی‬ : موسسه انتشارات فرانکلین‏‫، ۱۳۵۶، ‏‫۲۵۱صفحه، 320 ریال
•«سیدجمال‌الدین حسینی پایه‌گذار نهضت‌های اسلامی»، صدر واثقی، انتشار، 1348، 448 صفحه.
•«خاطرات من (یا روشن شدن تاریخ صدساله)»، حسن اعظام قدسی، تهران، حیدری، 1342، 200 ریال
‏•«اسناد سیاسی دوران قاجار»، ‌ابراهیم صفایی، بی جا، بی تا، 486 صفحه
•«ب‍ررس‍ی‌ م‍ض‍رات‌ ت‍وت‍ون‌ و ت‍ن‍ب‍اک‍و، ت‍ح‍ق‍ی‍ق‍ات‌ ان‍س‍ت‍ی‍ت‍و ف‍ران‍س‍ه‌»؛ ب‍ه‌ ک‍وش‍ش‌ م‍ح‍م‍د ش‍ی‍رازی‌، ب‍ی‌ج‍ا، [۸۳] صفحه
•«م‍ب‍ارزه‌ دوم‍ش‍ی‌ در ج‍ن‍ب‍ش‌ م‍ردم‌: ج‍ن‍ب‍ش‌ ت‍ن‍ب‍اک‍و، ج‍ن‍گ‍ل‌، دم‍وک‍رات‍ی‍س‍م‌ و ل‍ی‍ب‍رال‍ی‍س‍م‌: (۳ [س‍ه‌] م‍ق‍ال‍ه‌ از رزم‌ دان‍ش‍ج‍و)»، ک‍ن‍ف‍دراس‍ی‍ون‌ م‍ح‍ص‍ل‍ی‍ن‌ و دان‍ش‍ج‍وی‍ان‌ ای‍ران‍ی‌ (ب‍رای‌ اح‍ی‍ای‌ س‍ازم‍ان‌ واح‍د ج‍ن‍ب‍ش‌ دان‍ش‍ج‍وی‍ی‌)، [بی‌جا]: حقیقت‏‫، [ ۱۳]، ‏‫‏‏۹۰ ص، ‏‫۵۵ ریال-