خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- فاطمه رادان، نویسنده و استاد دانشگاه پیام نور: جنبش اصلاحی هند در قرن نوزدهم میلادی از اندیشه اسلامی نشات گرفته است. مهاتما گاندی کمک بزرگي به تجدد فرهنگ و زندگی مردم هند کرد. در این دوره نگرش و رفتار گاندی نمایانگر پیوند نزدیک وی با مسلمانان و مطالعه کامل قرآن و متون اسلامی است. 

مهاتما گاندی رهبری استوار و جذاب برای مردم سرزمین هند بود. اصل اخلاقی «حقیقت» الهام‌بخش همه تفکرات، آثار و اعمال اوست. او دریافت که اصل اخلاقی «حقیقت» در همه ادیان از تقدس برخودار است و همین باور، او را به سوی احترام و مصالحه با همه ادیان و مذاهب سوق داد.

همان‌طور که در قرآن به خلقت یکسان بشر اشاره شده است، در «ودا» نیز این عقیده که همه انسان‌ها یکسان خلق شده‌اند و تفاوتی بین آن‌ها نیست، نیز وجود دارد. گاندی معتقد بود که خداوند کریم، خالق همه آن اموری است که ما می‌بینیم و می‌شنویم و او خالق همه اشیا و امور است.

شناخت او از دین اسلام به دنبال مطالعات فراوان وی درباره اسلام و زندگی با مسلمانان به دست آمد. او در تبیین دین اسلام این چنین بیان کرده: «من در تمام طول زندگیم همواره با مسلمانان بوده‌ام و بزرگترین درسی که از اسلام گرفتم، برابری و برادری انسان‌هاست.»

توجه و تمایل به اسلام در واقع به عقاید خانواده گاندی برمی‌گردد. در خانواده او، مسلمانان از جایگاه خوبی برخوردار بودند. او پذیرفته بود که تمایل و علاقه او به اتحاد و یگانگی جامعه در دوره نوجوانی او ریشه دارد. او در دوره نوجوانی شاهد تبعیض‌های همگانی بین هندوها و مسلمانان بود. در دوره نوجوانی او تمایل داشت که این تبعیض‌ها از بین بروند. گاندی از سوی پدر همواره به حفظ این تمایلات تشویق و ترغیب می‌شد.

مطالعه ادبیات و متون اسلامی
مهاتما گاندی ادبیات اسلامی را کاملا مطالعه کرده بود. هدف او ارایه یک تصویر واقعی از اسلام به مردم هند بود. او زبان اردو را برای درک فرهنگ مسلمانان در زمانی که در زندان یراودا به سر می‌برد، فراگرفت. او کتاب‌هایی درباره زندگی حضرت محمد(ص)، مسلمانان شجاع و احادیث را مطالعه کرد.

وی کتاب «روح اسلام» نوشته امیرعلی را مطالعه کرد و این کتاب را چنان جذاب و سودمند دید که تصمیم گرفت تا ترجمه و تلخیص آن را برای خوانندگان گجراتی در نشریه «ایندین اوپینیون» چاپ کند. وی کتاب «تاریخ اسلام» نوشته پرنس تیانو، نویسنده ایتالیایی را مطالعه کرد و در مجله ایندین اوپینیون بر آن مروری داشت. او همچنین مقدمه‌ای از محمد محمود‌علی درباره قرآن، تصوف اسلامی از نیکلسون، «زندگی محمد و جانشینانش» نوشته واشنگتن اروینگ، «قرآن و زندگی پیامبر» نوشته شبلی نعمانی و سلیمان ندوی و ترجمه‌ای از قرآن از سوی «سیل» را نیز مطالعه کرد.

او بنابر پیشنهاد دوستان خود در آفریقای جنوبی قرآن را چندین‌بار مطالعه کرد. گاندی چنان تحت تاثیر زندگی پیامبر قرار گرفته بود که در نشریه متعلق به خودش مطلبی درباره پیامبر منتشر کرد. او به شرح و بیان روشنفکرانه ارزش‌های اسلامی علاقه‌مند بود. نگرش او به ادبیات متون اسلامی و مطالعه آن نگرش انتقادی نبود. او می‌خواست که بهترین گنجینه ارزشمند شناخت و آگاهی را به دست بیاورد. نگاه جامع گاندی به اسلام، قرآن و پیامبر در همه آثار و سخنرانی‌هایش هویداست.

نگاه گاندی به حضرت محمد(ص)
گاندی، حضرت محمد(ص) را به عنوان یک پیامبر بزرگ در نظر داشت. او زندگی محمد را در زمانی که در زندان یراودا بود، مطالعه کرد. او مطلبی درباره محمد پیامبر در بخشی از کتاب «شجاعان و پرستش مرد شجاع» نوشته «توماس کارلیل» را خواند. او در این کتاب محمد پیامبر را انقلابی روحانی یافت که بر علیه نیروهای جهل و تاریکی مبارزه کرد و الگویی برای مردم درست‌کار در همه جای دنیاست.

از نظر گاندی، پيامبر تنها یک رهبر مذهبی نبود بلکه یک سیاستمدار، قانون‌گذار و امیر بود. گاندی از زندگی‌نامه محمد که «واشنگتن اروینگ» در کتاب خود آن را چاپ کرده بود، تاثیر بسیاری پذیرفته بود تا حدی‌که برای بهره‌گیری خوانندگانش آن را در نشریه «عقاید هندیان» چاپ کرد. «زندگی‌نامه محمد» نوشته «شبلی نعمانی» تاثیر عمیقی بر وی گذاشت. او به این امر متقاعد شده بود که شمشیر، پیروزی نمي‌آورد بلکه سادگی و استواری پیامبر، اسلام را در این دنیا پیروز کرد.

گاندی و اعتقاد به قرآن
مهاتما گاندی به قرآن به عنوان کتاب آسمانی و الهی احترام می‌گذاشت. مطالعه او از قرآن، وی را متقاعد کرد که قرآن به «دلیل» و «استدلال» خلقت بشر اشاره کرده است. بنابراین اسلام بسیار قابل فهم است. او معتقد بود که مسلمانان، قرآن را نه فقط به دلیل روحانی بودنش پذیرفته‌اند بلکه به دلیل استدلال قوی و بدیع آن جذب آن شده‌اند. گاندی تحت تاثیر آیاتی از قرآن بود و ذکر آیات قرآنی و بیان رخدادهایی از زندگی پیامبر در نوشته‌های او جاری بود. 

او بیان مي‌کرد که وی بیشتر جذب شگفتی‌های عقاید اسلام شده و شکوه و جلال اسلام وی را تحت تاثیر قرار داده است. اسلام به معنی صلح است و آن به معنی صلح فقط براي مسلمانان نیست، بلكه براي همه جوامع و تمام دنیاست.

*این یادداشت، مقاله‌ای از دکتر «ریتا باغچی»، استاد فلسفه اديان دانشكده مطالعات اسلامي دانشگاه همدرد، در مجله گاندی مارگ (منتشر شده در ژانویه و مارچ سال ،2000) در دهلی نو است.