دکتر ناهید فلاحیان در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نیازهای علمی ـ آموزشی، اجرایی و اصول برنامه درسی ملی بر تلفیق سه کتاب تاریخ، جغرافیا و تعلیمات اجتماعی صحه می‌گذارد. وی اظهار کرد: تنظیم راهنمای برنامه و اعتبار بخشی آن مرحله‌ای است که پیش از تالیف هر کتاب درسی صورت می‌گیرد. راهنمای برنامه کتاب مطالعات اجتماعی در طی سال‌ها تغییر چندانی نداشته و فقط مطالب آن  روزآمد شده بود تا این‌که این نتیجه حاصل شد که در دوره آموزش عمومی، تعدد دروس برای آموزش بهتر مانع ایجاد کرده و تلفیق موضوعات به منظور همگرایی و هم‌سو‌سازی موضوعاتی که ذیل یک عنوان جا می‌گیرند، می‌تواند در آموزش هرچه بهتر موثر واقع شود. از سوی دیگر مشکلات اجرایی نیز در تصمیم‌گیری تلفیق این سه کتاب دخیل بود، به این معنا که معلمان دوره نخست متوسطه فعلی از این‌که سه کتاب مجزا داشتند که به هر کدام تنها 45 دقیقه زمان در طول هفته اختصاص داده شده بود و دانش‌آموز دایم از موضوعی به موضوع دیگر ارجاع داده می شد. حجم بالا، تعدد آزمون‌ها، تعدد برگه‌های تصحیحی و زمان محدود از دیگر گلایه‌های معلمان این دروس بود. 

وی ادامه داد: خوشبختانه برنامه درسی ملی نیز بر این تلفیق در دوره آموزش عمومی صحه گذاشته است به طوری که طبق بیانيه حوزه یادگیری مطالعات اجتماعی و علوم انسانی این دروس باید در دوره ابتدایی و متوسطه نخست تلفیقی بوده و در دوره متوسطه دوم به صورت مستقل ارایه شود. البته این قضیه، خیلی عجیب و جدید نیست و سال‌ها در درس علوم و ریاضی نیز شاهد رشته‌های متعدد در قالب یک کتاب در دوره آموزش عمومی بوده‌ایم که این رشته‌ها بعدها در دوره متوسطه از هم جدا می‌شوند. 

عضو هیات علمی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی در پاسخ به این سوال که کتاب تازه‌تالیف مطالعات اجتماعی بر چه اساسی تقسیم بندی شده‌است، گفت: تلفیق پیوستاری است که در یک سر آن رشته‌های مجزا و در سر دیگر، محو کامل رشته‌ مجزاشده قرار دارد. ما در دوره ابتدایی از تلفیق بیشتر و در دوره متوسطه نخست، از تلفیق کمتر استفاده کرده‌ایم. در این کتاب، مضامینی وجود دارد که درونمایه و حوزه اصلی است ولی در عین حال با موضوعات دیگر به صورت فرعی مرتبط است. 

فلاحیان افزود: در این کتاب، پنج حوزه موضوعی دنبال می‌شود که شامل زمان تداوم و تغییر، مکان و فضا، نظام اجتماعی، فرهنگ و هویت و منابع و فعالیت‌های اقتصادی است که رشته‌های تاریخ، جغرافیا، جامعه شناسی، مردم شناسی، دین، اخلاق و اقتصاد و ... را دنبال می کند. 

ما قادر نیستیم همه چیز را بیاموزانیم 
فلاحیان در پاسخ به این سوال که آیا این تلفیق باعث تضعیف مباحث این سه درس نشده است، گفت: ما در عصر انفجار اطلاعات به سر می‌بریم و به دلیل گسترش اطلاعات و نیازهای اطلاعاتی، برنامه‌های درسی در سراسر دنیا با چالش‌های جدی روبه‌روست. ما نیز نمی‌توانیم همه مطالب تاریخ، جغرافیا و موضوعات اجتماعی را به دانش‌آموز بیاموزانیم، بلکه سعی می کنیم با استفاده از رویکرد کاوش‌گری مهارت‌های کاوش را  یاد دهیم و برای این کار فرازهایی از تاریخ، جغرافیا و محیط اجتماعی و طبیعی انتخاب و مطرح می‌شود و در واقع، با این کار از گستره کم و چگالی محتوا و شیوه سازمان‌دهی آن به گونه‌ای می‌شود که موضوع عمیق‌تر آموزش داده می‌شود. 

مسوول گروه مطالعات اجتماعی دفتر تالیف کتاب‌های درسی درباره امتیازات کتاب تازه‌تالیف گفت: بحث حقوق کودکان در آموزش‌های قبلی خیلی جا نداشت در حالی که این کتاب به حقوق و مسوولیت‌های فردی و اجتماعی در درسی مجزا پرداخته است. همچنین آموزه‌های اقتصادی و سواد مالی از موضوعات مغفول بود و در این کتاب تحت عناوین مختلفی مانند تولید، توزیع، مصرف، مصرف‌گرایی و عوامل تولید مد نظر قرار گرفته است. 

وی ادامه داد: در این کتاب، آموزش تاریخ نیز با تحولی بزرگ همراه بوده است. در  50 سال اخیر همواره حجم وسیعی از اطلاعات و رویداد‌های تاریخی با رویکردی سیاسی در کتاب‌های تاریخ مدرسه گنجانده می‌شد و تحلیل‌های سیاسی، اجتماعی و مباحث فرهنگی مغفول بود، در حالی که این کتاب از تاریخ سلسله محور به تاریخ اجتماعی و اقتصادی متمایل شده است. 

فلاحیان افزود: در این کتاب سعی شده میان مطالب ارایه شده و زندگی روزمره دانش‌آموز پیوندی به وجود آید و ارزش‌ها برای او درونی شود. از دیگر مزیت‌های این کتاب، کاربرگ‌های فعالیتی است که در پایان کتاب آورده شده و با انجام آن‌ها در فرآیند تدریس، موضوع برای دانش آموز بهتر تفهیم می‌شود. 

وی درباره شیوه تدریسی که این کتاب تازه‌تالیف شده در پی دارد، اظهار کرد: با شیوه سنتی تدریس برنامه قطعا به اهداف خود نمی رسد و اگر معلم، شیوه سنتی سخنرانی و نوشتن سوال و جواب‌ها و آزمون‌های کلیشه‌ای را دنبال کند، آسیبی جدی در پی خواهد داشت. بنابراین معلم باید شیوه‌های فعال تدریس  را دنبال کرده و با ایفای نقش راهنما، دانش‌آموز را درگیر مطالب و مفاهیم کند. 

فلاحیان ادامه داد: دیگر اجزای بسته آموزشی این درس که شامل فیلم، اسلاید و نقشه است، طراحی شده، اما در ابتدای مراحل تولید است. ضمنا در این کتاب، بخشی از محتوا به معرفی نقش و کارکرد سازمان‌هایی مانند میراث فرهنگی و گردشگری، بیمه، شهرداری، هلال احمر، مرکز آمار ایران، سازمان مراتع و جنگل‌ها و ... اختصاص یافته و بسیار خوب و ارزشمند است که این سازمان‌ها با عنایت به مشکلات آموزش و پرورش در تامین بودجه، ما را در تولید برخی اجزای این بسته آموزشی یاری کنند!