امین امینی در این نشست با شمارش شاهان دوره آخر ساسانی گفت: خسرو دوم، هرمزد پنجم، قباد دوم، اردشیر سوم، پوراندخت، خسرو سوم، هرمزد ششم، آزرمیدخت، خسرو چهارم، یزدگرد دوم و فرخزاد (که از سلسله شاهان ساسانی نبود) به‌ترتیب روی کار آمدند. درباره تاریخ ساسانی اطلاعات کمی به‌صورت متون مکتوب وجود دارد و سکه‌های این دوره به‌ویژه اواخر حکومت ساسانی نقش مهمی در شناسایی و آگاهی درباره این دوره تاریخی ایران ارایه می‌دهد.
این کارشناس سکه افزود: ثبت تاریخ در سکه‌های ساسانی از زمان پیروز اول شروع می‌شود و نخستین سکه‌های تاریخ‌دار ساسانی مربوط به سال دوم سلطنت پیروز است. درباره تاریخ‌گذاری سکه‌های ساسانی باید این مساله را دانست که تاریخ‌گذاری با جلوس شاه از سال یکم آغاز می‌شود و چند ماه پس از آن مثلا در فصل بهار، به سال دوم سلطنت تغییر می‌کند و این روند ادامه داشت به‌همین دلیل ممکن است شخصی تنها چند ماه حکومت کرده باشد اما سکه‌های آن سال چندم از حکومت وی را نشان دهد.
نویسنده کتاب «سکه‌های ساسانی» با بیان مشخصه‌های سکه‌های ساسانی اظهار کرد: تاریخ ضرب سکه‌های ساسانی، سمت چپ در کنار موبد (ملازم آتش) ضرب می‌شد. ویژگی دیگر این سکه‌ها آوردن نام محل ضرب سکه‌هاست که برای شناخت گستره فرمانروایی هر یک از پادشاهان ساسانی اهمیت بسیاری دارد. ضرابخانه سکه‌ها نیز روی سکه سمت راست دیده می‌شود.
وی با نام بردن ضرابخانه‌های مختلف بر اساس نامی که روی سکه‌ها نقش بسته گفت: در هر دوره بسته به حیطه قدرت پادشاه ساسانی، ضرابخانه‌های متفاوتی فعالیت می‌کردند. همدان، اردشیرخوره، اهواز، شوش، ایران (ضرابخانه دربار)، آترا، آمل، ارمنستان، استخر، بی‌شاپور، داراب‌گرد، گت (جی)، کرمان، گرگان، گندی‌شاپور، ری، رامهرمز، شیراز، میبد (یا میشان)، مرو، یزد، نی‌ریز، سیستان (سَکستان)، فسا و بلخ برخی از محل‌های ضرب سکه هستند که روی سکه‌های مختلف نام آن‌ها نوشته شده است.
امینی با مشخص کردن سال و نوع سکه‌های هر دوره از حکومت شاهان اواخر ساسانی بیان کرد: تغییر تیپ‌ها بر سکه نشانه‌های مختلفی دارد. به‌طور مثال تعداد دایره‌های دور سکه‌ها، ماه، ستاره، فره ایزدی، شکل موبدان، حاشیه‌ها و پهنی سکه علاوه‌بر شناسایی شاهی که بر هر سکه ضرب شده، برای تشخیص نشانه‌های پیروزی یا برتخت‌نشینی مجدد یک پادشاه نیز استفاده می‌شد. متاسفانه از این دوره منابع مکتوب و کتیبه به‌دست نیامده یا تعداد آن‌ها بسیار اندک و انگشت‌شمارند.
نویسنده کتاب «تاریخ و سکه در پایان امپراتوری ساسانی» ادامه داد: کمیابی و ضرب اندک سکه در برخی دوره‌ها نشان از درگیر بودن شاه و گاه کمبود منابع مالی است. در واقع سکه‌های ساسانی آیینه تمام‌نمای ایدئولوژی ساسانی به‌شمار می‌رود. به‌طور مثال در دوره قباد دوم (شیرویه) که در سال 628 میلادی حکومت می‌کرد و اطلاعات بسیار کمی از وی موجود است، شکست از رومی‌ها به فرماندهی «هراکلیوس» و برقراری صلح، مسایل مهمی به‌وجود می‌آورد. در این دوره قباد دست به برادرکشی و قتل نزدیک‌ترین افراد خانواده‌اش می‌زند که همین مساله را دلیلی بر زوال ساسانیان می‌دانند و این امر در سکه‌های دوره‌های بعد به‌خوبی مشخص است.
این پژوهشگر سکه‌شناس با ارایه توضیح درباره شاهان پس از قباد دوم اظهار کرد: در دوره‌های بعدی حتی به‌دلیل نبود مردان لایق، پوراندخت، دختر خسروپرویز به تخت می‌نشیند. تعداد ضرابخانه‌های هر دوره و پراکندگی آن‌ها مشخص‌کننده حیطه قدرت و چگونگی فرمانروایی، شورش‌ها و قدرت مالی هر پادشاه است. در دوره‌های مختلف سکه‌هایی از طلا، نقره و مس ضرب می‌شدند که در دوره بوران (پوراندخت) سکه‌های مسی نیز ضرب شده‌اند.
نویسنده کتاب «سکه‌شناسی آخرین شاهان ساسانی» گفت: مساله مهم دیگری که درباره شناسایی سکه‌های دوره ساسانی اهمیت دارد، شناختن سکه‌های «مول» یا «میول» است. در این سکه‌ها قالب رو و پشت سکه با هم متفاوتند. به‌طور مثال سکه‌ای که روی آن مربوط به دوران یزدگرد دوم است بر پشت آن نقشی از دوره بهرام به چشم می‌خورد. برخی سکه‌ها نیز روی آن‌ها مربوط به سال‌های نخست حکومت یک شاه و پشت آن نقش دوره‌های بعدی همان شاه است.
امینی با شرح دوران حکومت یزدگرد سوم، آخرین پادشاه ساسانی بیان کرد: یزدگرد سوم از سال 633 تا 652 میلادی حکومت کرد. وی که نوه خسروپرویز و پسر شهریار بود در آتشکده آذرآناهید تاجگذاری و در فارس جلوس کرد. بر اساس سکه‌های ضرب شده در دوران یزدگرد می‌توان درباره حمله اعراب و تصرف تیسفون از سوی آن‌ها اطلاعاتی به‌دست آورد. در سال نخست حکومت وی، ضرابخانه‌های فارس و خوزستان فعال شدند. از سال دوم حکومت یزدگرد، سکه‌های کمی پیدا شده که نشان از درگیر بودن در جنگ و کمبود منابع است.
نویسنده کتاب «هرمزد چهارم: ۱۲ سال سلطنت، ۱۳ سال سکه» افزود: در سال سوم، پنج ضرابخانه فعال شدند. پراکندگی ضرب سکه‌ها نشان از یورش اعراب به ایران و فتح تیسفون در سال 637 و 638 میلادی یعنی سال چهارم حکومت یزدگرد سوم است. از سوی دیگر در سال پنجم به سال 638 و 639 میلادی، سپاه عرب پایتخت را فتح کرده و سکه‌های ضرب شده به ضرابخانه سیستان تعلق دارند که نشان تغییر محل حکومت شاه ساسانی است. آخرین سکه‌های یزدگرد، به سال‌های هشتم و نهم حکومت وی اشاره دارند.
این پژوهشگر اظهار کرد: ضرابخانه‌های فارس و کرمان، پس از آن خراسان، مرو، نیشابور و توس به‌ترتیب آخرین ضرابخانه‌های فعال در دوران حیات این شاه ساسانی به‌شمار می‌روند. تاریخ مرگ یزدگرد را به سال 652 میلادی ثبت کرده‌اند.
امینی در پایان سخنانش با اشاره به افرادی که پس از مرگ یزدگرد به‌صورت پراکنده سکه‌هایی ضرب کردند، گفت: دورانی با نام پسایزدگری وجود دارد که سال 20 حکومت این شاه را نشان می‌دهد، در حالی‌که وی به‌دست آسیابانی کشته شده بود اما همچنان به‌نام وی سکه‌هایی ضرب شدند. با ورود اعراب به ایران و آگاهی نداشتن از چگونگی حکومت افرادی چون فرخزاد که گفته می‌شود برادر رستم فرخزاد است در بخشی از ایران فرمانروایی کرد که سکه‌هایی مسی از این دوره به‌دست آمده است. به هر حال سکه‌های عرب ـ ساسانی نیز با نقش‌هایی از شاهان ساسانی و تنها با افزودن لفظ‌هایی اسلامی مانند «بسم‌الله» و «ربی» همچنان ضرب می‌شدند.
نشست «بررسی و شناخت نمادهای سكه‌های آخرین شاهان ساسانی» با پرسش و پاسخ از سوی حاضران در برنامه به پایان رسید.
نظرات