به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، احمد خادم‌المله سال ۱۳۵۹ فعالیت خود را در سازمان خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران(ایرنا) در تهران آغاز کرد و در مدت ۲۳ سال فعالیت در بخش‌های حساس خبرگزاری ملی کشور، در رویداد‌های علمی، بحرانی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی داخل و خارج از کشور حضور یافت. وی در سال‌های جنگ تحمیلی، داوطلبانه به جبهه‌های جنگ تحمیلی اعزام شد و پس از مدتی مسوولیت خبرنگاران خبرگزاری ایرنا را در جبهه‌ها بر عهده گرفت. خادم‌الملله در این هشت سال، بیش از 16 عملیات مختلف از جمله عملیات رمضان، مسلم‌ابن عقیل و عملیات‌های هشت‌گانه والفجر را تجربه کرد و به پوشش خبری در آن مناطق عملیاتی پرداخت. مدیریت دفتر ایرنا در نیویورک، تدریس در دانشکده خبر و برخی دیگر از دانشگاه‌ها، سازمان‌ها در رشته‌های مدیریت، مدیریت افکار عمومی، مدیریت نوین روابط عمومی، روزنامه نگاری، اصول و مبانی تبلیغات، خبرنویسی و خبرنگاری در بحران، برخی از فعالیت‌های او پس از جنگ تحمیلی محسوب می‌شوند.

گفت‌و گوی پیش رو، بنا بر ضرورت آموزش خبرنگاران حوزه دفاع مقدس بر مبنای تجربه‌های پوشش خبری حاصل از هشت سال جنگ تحمیلی، انجام شده است.

آقای خادم‌الملله، شما در سال‌های دفاع مقدس مسوولیت خبرنگاران ایرنا را در جبهه‌ها بر عهده داشتید. لطفا تعریفی از خبرنگاری بحران و سپس خبرنگاری جنگ ارایه کنید.
به هر نوع میل کردن از نظم به سمت بی‌نظمی بحران گفته می‌شود. خبرنگار بحران باید بتواند در این شرایط، به ‌طور مستقل محتوای تولید شده را به جامعه هدف منتقل کند. هر چه بیشتر به سمت بحران پیش می‌رویم، بحران شدید‌تر می‌شود. در جنگ نیز همه‌چیز به‌هم می‌ریزد و به سمت و سوی بی‌نظمی میل می‌کند. می‌توان گفت که خبرنگار جنگ به خبرنگاری گفته می‌شود که روایتگر این بی‌نظمی‌ها است برای ایجاد امنیت‌خاطر و نظم‌بخشی به جامعه.

با توجه به این تعریف، آیا خبرنگار دفاع مقدس مفهوم خاصی دارد؟
همان‌‌گونه که در جنگ تحمیلی از جنبه‌های مختلفی درگیر جنگ شده‌ بودیم، خبرنگاران دوران دفاع مقدس هم از زوایای گوناگونی به مقوله جنگ تحمیلی می‌پرداختند. در آن زمان در راستای اثبات حقانیت خود به دنیا هم می‌جنگیدیم. باید این موضوع را به دنیا اثبات می‌کردیم که عراق به سرکردگی آمریکا و دیگر کشور‌ها بود که به خاک کشورمان تجاوز کرد. این بخشی از وظایف خبرنگاران دوران دفاع مقدس بود. از سوی دیگر، باید افکار عمومی را هم از جنبه‌های گوناگون مدیریت می‌کردیم. اثبات حقانیت کشورمان به مردم، جلب حمایت آن‌ها از جبهه‌های نبرد و نیز پوشش خبری جنایت‌های دشمن بعثی که به مردم بی‌دفاع کشورمان حمله می‌کرد، برخی جنبه‌های مهمی بود که از سوی خبرنگاران دفاع مقدس پی‌گیری می‌شد.

وجه تمایز دقیق خبرنگار حوزه دفاع مقدس با سایر خبرنگاران جنگ در چیست؟
باید نگاه کرد که خبرنگار در کدام جبهه خبر تهیه می‌کند. در جبهه حق است یا باطل؟ به کشور ما در شرایطی حمله شد که هنوز ارتش آمادگی لازم را نداشت. این موضوع در بیشتر نهاد‌ها و سازمان‌ها هم به چشم می‌خورد که رسانه‌ها هم از آن مستثنی نبودند. جنگ علیه جمهوری اسلامی رویدادی ناخواسته و ایران در حقیقت با دو جنگ مواجه بود. نخست جنگ نظامی که بر عهده نظامیان بود و دیگر جنگ رسانه‌ای. بسیج امکانات رسانه‌ای کشور، مدیریت و ساماندهی این امکانات برای اثبات حقانیت نظام جمهوری اسلامی ایران ضروری به نظر می‌رسید. همان‌طور که از نظر نظامی به سرعت خود را ساماندهی کردیم، از نظر رسانه‌ای هم به سرعت خود را تطبیق دادیم. این که خبرنگاران به سرعت خود را با شرایط بحران هماهنگ کردند تا جنگ نرم همگام با جنگ فیزیکی و سخت پیش برود و در شرایطی که پیروزی‌های رزمندگان از سوی دنیا نادیده گرفته می‌شد، به بیان پیشرفت‌ها و موفقیت‌های رزمندگان برای مردم جامعه بپردازند، خود از شاخصه‌های خبرنگار دفاع مقدس است.

این ساماندهی و تطابق در میان اهالی رسانه چطور اتفاق افتاد؟
با آغاز جنگ تحمیلی در شهریور سال 1359، شورایی در ستاد تبلیغات جنگ تشکیل و برنامه‌ای تنظیم شد تا گروه‌های مختلف فیلم‌بردار و عکاس برای اعزام به جبهه‌ها شکل بگیرد. این گروه‌های خبری با عملیات‌های مختلف، همراه دیگر رزمندگان و فرماندهان اعزام می‌شدند. در ابتدا، تجهیزات لازم و به‌اندازه در اختیار نداشتیم. با بی‌سیم اخبار را مخابره می‌کردیم. این اخبار از سوی دشمن شنود می‌شد و ما اخبار را کُد‌گذاری و سپس مخابره می‌کردیم که در واحد خبری، اخبار کُد‌گذاری شده، پس از رمزگشایی مورد استفاده قرار می‌گرفت. در طول جنگ تحمیلی خبرنگاران بسیاری در راه ثبت و مخابره رویداد‌ها به شهادت رسیدند و معتقدم که اگر خبرنگاران دفاع مقدس می‌توانستند پیش از وقوع جنگ تحمیلی آموزش بهتری ببینند، خیلی از تلفات ما کم می‌شد.

دستاورد خبرنگاران از دوران دفاع مقدس چه بود؟
بررسی تاریخ جنگ تحمیلی عراق علیه ایران بدون واکاوی عملکرد رسانه‌ای ابتر است. هرگونه تحلیلی در این زمینه باید مبتنی بر نقش رسانه‌های جمعی در دفاع مقدس باشد. به عنوان مسوول خبرنگاران ایرنا در دوران دفاع مقدس، پس از تجزیه و تحلیل کارکرد رسانه‌ها در جنگ نرم، جدولی را تهیه کردم که نشان می‌دهد در چه موقعیتی، از چه سبک خبری می‌توان بهره برد. اکنون دستاورد‌های خبری از جنگ تحمیلی را در قالب جزوه‌هایی آماده کرده‌ام که قرار است در قالب کتابی منتشر شوند.

شما به آموزش بهتر خبرنگاران در دوران دفاع مقدس اشاره کردید. اکنون با توجه به دستاورد‌هایی که در زمینه پوشش خبری در جنگ تحمیلی داشته‌ایم، آیا خبرنگارانی برای فعالیت در حوزه دفاع مقدس آموزش می‌بینند؟
در دانشکده خبر، دوره‌ای را با عنوان «خبرنگاری بحران» تدریس می‌شود اما متاسفانه این کمبود در آموزش‌های ما وجود دارد. کشور ما همواره در معرض تهدید است. بنابراین، در چنین کشوری علاوه بر خبرنگاران، باید در تمامی رشته‌ها افراد برای مواجهه با بحران تربیت شوند و آموزش ببینند. در هنگام جنگ باید از نرم‌نویسی استفاده کنیم. این امر نیازمند قلم قدرتمند و توانمندی نگارش در هنگام بحران است تا محتوای خبر به سرعت به مخاطب منتقل شود. آموزش خبرنگاری و پوشش خبری در هنگام بحران در تمامی دانشگاه‌های روزنامه‌نگاری و ارتباطات باید توسعه یابد. متاسفانه کتاب جامع و شیوه آموزشی مطلوبی در این زمینه وجود ندارد. یکی از راه‌های انتقال تجربه‌ها و دستاورد‌های خبرنگاران در دوران جنگ تحمیلی، نگارش خاطرات آن‌ها و بیان ضعف‌های خبررسانی یک خبرنگار در آن‌ هنگام است. این که خبرنگاران زبده از ضعف‌ها و ایراد‌های کار‌های خبری خود در میان دانشجویان خبر سخن بگویند، شیوه متداولی در آموزش خبرنگاری دنیا محسوب می‌شود اما متاسفانه هنوز در کشور ما تازه آغاز شده است.

از سوی دیگر، برای آموزش خبرنگاران در شرایط بحران باید آن‌ها را با امکانات روز آشنا کرد. خبرنگاران حوزه دفاع مقدس شاخه‌ای از خبرنگاران بحران محسوب می‌شوند و باید در آموزش آنان از امکانات مخابراتی و ماهواره‌ای، نرم‌افزار‌ها و سخت‌افزار‌های گوناگونی که امروزه در دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرند هم بهره گرفت. خبرنگار دفاع مقدس باید به‌گونه‌ای آموزش ببیند که بتواند بدون نیاز به نیروی فنی و به‌طور مستقل محتوای تولید شده‌اش را به دنیا مخابره کند.

به نظر می‌رسد موضوع‌بندی و انتشار اخباری که در سال‌های جنگ تحمیلی تهیه شده بود هم بتواند به آموزش خبرنگاران دفاع مقدس کمک کند!
حق با شماست؛ ایرنا در این زمینه اسناد بسیاری در اختیار دارد اما ساماندهی این اخبار در قالب کتاب نیازمند اختصاص اعتباری مناسب در این زمینه است. همچنین ضرورت دارد که از نظر فکری در میان مدیران چنین دغدغه‌ای به‌وجود آید تا به عنوان برنامه‌ای‌ کاری به این موضوع بپردازند.

استقبال دانشجویان از خبرنگاری دفاع مقدس و بحران را چطور ارزیابی می‌کنید؟
با وجود امکانات محدود و سرمایه‌ اندکی که در اختیار دانشجویان خبرنگاری و روزنامه‌نگاری ایرانی است، دوره‌های خبرنگاری در این زمینه با استقبال دانشجویان روبه‌رو است. با توجه به این‌که دوره‌های آموزش خبرنگاری بحران را در سایر کشور‌های دنیا شاهد بوده‌ام، هوش بی‌نظیر دانشجویان ایرانی قابل تحسین است و خبرنگار شاخه دفاع مقدس در ایران تنها نیاز به پرورش صحیح و امکانات مناسب دارد.