مارکو با پدر و عمویش، «نیکولو» و «مافئو» در سفر دوم آن‌ها به شرق و در زمان فرمانروایی قوبلای‌خان، حدود سال ۱۲۷۰ میلادی همراه می‌شود و از سرزمین‌هایی مانند فلسطین، ایران، ترکستان به چین می‌رسند و در بازگشت نیز در سال ۱۲۹۲ میلادی از مسیر سوماترا، جاوه، سیلان، سواحل هندوستان و ایران به سواحل دریای سیاه و قسطنطنیه می‌روند تا در نهایت به ونیز بازگردند.
مارکو پولو پس از بازگشت از شرق، در جنگ جنوا اسیر مي‌شود و در زندان داستان سفرهایش را برای هم‌بندی‌اش «روستیچلو» اهل پیزا بازگو می‌کند و این نویسنده داستان‌های عاشقانه ایتالیایی، آن‌ها را به رشته تحریر درمی‌آورد.
کتاب «سفرهای مارکو پولو» با نام‌های «شگفتی‌های جهان» یا «توصیفی بر جهان» نیز شناخته می‌شود اما مدت‌هاست جایگاه بحث و اختلاف میان سفرنامه‌نویسان و تاریخ‌نگاران است. برخی پژوهشگران معتقدند که مارکو چنین سفری را انجام نداده است و عده‌ای دیگر کتاب را حاصل شنیده‌های وی از سفر به کشورهای نزدیک به شرق می‌دانند. «ایبنا» به‌مناسبت سالروز درگذشت این سفرنامه‌نویس و همچنین برای بررسی درستی کتاب سفرهای وی که در سراسر جهان معروف است، گفت‌وگویی با محسن جعفری‌مذهب، عضو هیات علمی سازمان اسناد و کتابخانه ملی انجام داده است.
برخی پژوهشگران به گفته‌های مارکو پولو در سفرنامه‌اش شبهه‌هایی وارد کرده‌اند که باعث مطالعات بسیاری از تاریخ‌پژوهان و سفرنامه‌نویسان شده است. جعفری‌مذهب در این باره به «ایبنا» می‌گوید: در سال ۱۹۹۰ میلادی فردی به‌نام «فرانسیس وود» کتابی نوشت و ادعا کرد که مارکو پولو به شرق نرفته و سفر وی تا استانبول بوده است و اطلاعات چندانی درباره ایران در سفرنامه‌اش ندارد. بنابراین «وود» این سوال را مطرح می‌کند که آیا مارکو پولو به سفر رفته است؟
عضو هیات علمی سازمان اسناد و کتابخانه ملی افزود: در هر حال مارکو پولو از مفاخر اروپا و جهان به‌شمار می‌رود. در سراسر دنیا سه سفرنامه‌نویس از شهرت بسیاری برخوردارند، ناصرخسرو قبادیانی که در طول ۶ سال مسافتی حدود ۲۰ هزار کیلومتر را پیمود و هر آن‌چه را که دیده، نوشته است و نوشته‌هایش نیز تاریخ دارند. ابن‌بطوطه و مارکو پولو نیز دیگر افراد این فهرستند، با این تفاوت که هر دو خاطراتشان را مدت‌ها پس از پایان سفر برای دیگری گفته‌اند، خاطرات ابن‌بطوطه را ابوعبدالله محمد بن جوزی و خاطرات مارکو پولو را «روستیچلو» نوشته‌اند.
وی توضیح داد: «وود» معتقد است مارکو اطلاعاتش درباره چین را از ترک‌ها و فارس‌ها گرفته، چرا که اطلاعاتی که مارکو به آن‌ها اشاره کرده، در منابع دوره مغولی ایران نیز آمده است. از سوی دیگر، مارکو در بازگشت از شرق (چین) درباره سرزمینی صحبت می‌کند که بسیار وسیع و از دریای چین تا انتهای غرب مدیترانه گسترده شده است، اطلاعات درباره این سرزمین‌ها برای مردمی که در شهری مانند ونیز آن دوران زندگی می‌کنند قابل درک نیست، بنابراین دروغ دانستن حرف‌های وی امری طبیعی به‌شمار می‌رود.
جعفری‌مذهب ادامه داد: افرادی نیز بودند که به مستندسازی سفرنامه مارکو پولو پرداختند و جا پای جایش گذاشتند و آن‌چه را در منابع همزمان یا در مسیر سفر وی پیدا می‌کردند در کتاب‌هایی گردآوری و منتشر کردند؛ «هنری یول» و «پل پلیو» معروف‌ترین افرادند.
این پژوهشگر تاریخ گفت: «هنری یول» که خاورشناس بود، در کتابی دو جلدی، واژه‌های کتاب مارکو پولو را مستند کرده و مشترک‌های آن با زبان‌های شرقی مانند چینی و تبتی را مشخص کرده است. «هانری کُردیه» جلد سومی (تکمله‌ای) بر کتاب یول افزود. «پل پلیو» نیز در کتابی سه جلدی، «سفرنامه مارکو پولو» را با یادداشت‌هایی بر آن تدوین کرد.
عضو هیات علمی سازمان اسناد و کتابخانه ملی درباره دیدگاه «هربرت فرانکه» نیز اظهار کرد: در سال ۱۹۵۶ میلادی فرانکه به این نتیجه می‌رسد که احتمالا مارکو پولو کتابچه راهنمای فارسی داشته یا این‌که فردی ایرانی به وی کمک می‌کرده و راهنمایش بوده است. فرانکه دلیلش را این‌گونه بیان می‌کند که نام‌ها و اصطلاح‌هایی که مارکو درباره چین به‌کار می‌برد به لهجه فارسی نوشته شده‌اند.
مارکو در سفرنامه‌اش به شهرهای تبریز، یزد، کرمان، هرمز، همچنین دشت کویر اشاره کرده است. مجموعه اطلاعات کتاب درباره ایران در ۱۳ صفحه گردآوری شده است اما نکته‌های مهمی از زندگی ایرانیان در آن دوران را بیان می‌کند. به هر حال، «سفرنامه مارکو پولو» راست یا نادرست، بخشی از خاطرات ایرانیان نیز به‌شمار می‌آید، داستانی که بسیاری در کودکی آن را خوانده‌اند، شنیده‌اند یا دیده‌اند.
نظر شما