به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، هفتمین نشست از سلسله درس‌های «شاهنامه‌پژوهی» عصر دیروز (23 خرداد) از ساعت 17 با حضور احمد ابومحبوب، مدرس این دوره و جمعی از علاقه‌مندان به «شاهنامه» در سرای اهل قلم برگزار شد.

ابومحبوب در آغاز به نخستین آزمون پسران فریدون اشاره کرد و گفت: آزمون نخست آزمون درک و هوش است. از سوی دیگر در این آزمون شاه یمن دختر کوچک خود را نزد پسر بزرگ و دختر بزرگ را نزد پسر کوچک و دختر میانی را نزد پسر میانی می‌نشاند، این موضوع بر گونه‌ای از تفکر هرمی دلالت دارد. در این سیستم آن‌که نزدیک‌تر به راس هرم است، محبوب‌تر است.

وی ادامه داد: از نظر جامعه‌شناسی به این سیستم، سیستم مردسالار می‌گویند. شیوه و سیستم حکومت فریدون بر قانون سلسله مراتبی استوار بوده است، بنابراین همه فرزندان او پسر هستند، برعکس شاه یمن که هر سه فرزندش دختر است.

این پژوهشگر تاکید کرد: از آغاز دوران فریدون با یک نوع نظام طبقاتی و اجتماعی و استقرار آن روبه‌رو هستیم. آزمون نخست در حقیقت درک این نظام و شیوه است.

وی اسطوره‌ها را برخاسته از جامعه‌ها معرفی و اظهار کرد: برهمین اساس مشخص نیست که یک داستان اسطوره‌ای را چه‌کسی پدید آورده است، بنابراین این داستان‌ها جمعی و مربوط به اقوام هستند و فردی نیستند.

ابومحبوب در ادامه به آزمون دوم اشاره و از این آزمون به عنوان آزمون سختی در مقابل پدیده‌ها یاد کرد و توضیح داد: تحریک طبیعت نوعی جادو است. جادو به معنای اعمال قدرت بر پدید‌ه‌های طبیعی از طریق یاری‌گرفتن از نیروهای ماورایی است. چه نیروهای ماورایی که در انسان مخفی هستند و چه نیروهایی که در پدیده‌‌ها وجود دارند. انسان به‌وسیله تحریک آن‌ها می‌خواهد آن‌ها را به عملی وادار کند.

وی افزود: این آزمون به شکلی با طبیعت در ارتباط است و شاه یمن می‌خواسته طبیعت مطابق میل او عمل کند، بنابراین از طبیعت کمک می‌گیرد، اما فریدون نیروی مسلط‌ تری دارد و بر جهان مسلط شده است. بنابراین او بر قوای طبیعت نیز تسلط بیشتری دارد. آزمون دوم در حقیقت آزمون سرما بوده است که سرو، شاه یمن، خوابگاه سه فرزند فریدون را از سرما و باد دمان پر می‌کند تا سه فرزند از سرما بخشکند و آزمون سوم آزمون تصمیم‌گیری در حوادث دشوار و متکی بر خود انسان است.
 
این پژوهشگر ادامه داد: در آزمون نخست با عمل روبه‌رو نبودیم و نوعی هوش در میان بود. در آزمون دوم نیز فرزندان فریدون هیچ عملی را انجام نمی‌دهند بلکه تنها در آن سرما بیدار و زنده می‌مانند و در حقیقت با تحمل سرما مواجه هستیم، اما در آزمون سوم با عمل فرزندان فریدون روبه‌‌رو می‌شویم، البته عمل هر یک مطابق با ذهنیت آن‌ها است.

ابومحبوب به قرائت ابیاتی از این بخش از داستان پرداخت و به این نکته اشاره کرد که در این آزمون فریدون به صورت اژدها به سه فرزندش حمله می‌کند. وی در ادامه به نشانه‌شناسی اژدها در اسطوره‌های ایرانی پرداخت و گفت: اژدها در اسطوره‌های ایرانی با اژدها در اسطوره‌های چینی متفاوت است. اژدها در اسطوره‌های کهن شرقی و به‌ویژه چینی نماد سعادت و سمبل خوشبختی و بخت و اقبال است.

وی ادامه داد: باید توجه داشت که مرزهای جغرافیایی در تاریخ و اسطوره‌ها متفاوت هستند. بنابراین چین و نمادهای اسطوره‌ای آن در گذشته با چین امروز تفاوت دارد. در آن دوران قسمت‌های شرقی ایران کهن را چین می‌نامیدند.

ابومحبوب در این بخش کتاب «آیین‌ها و افسانه‌های ایران و چین باستان» نوشته ج.ک. کوباجی با ترجمه جلیل دوست‌خواه را برای کسب اطلاعات بیشتر معرفی کرد.

وی در ادامه اشاره‌ای به تقسیم جهان از سوی فریدون میان سه پسرش داشت و توضیح داد: فریدون ایران را به ایرج، روم را به سلم و توران را به تور می‌بخشد. رسیدن بخش میانی به پسر دوم نیز دلالت بر نگرش تعادل‌گرایانه و میانه‌رو دارد. از سوی دیگر این امر به‌طور کلی نشان‌دهنده ارتباط اسطوره‌ای میان سه منطقه غرب، شرق و میانه است.

این استاد دانشگاه افزود: شرق همان چین است. برهمین اساس از آغاز چین قلمرویی جدا از قلمرو فریدون نیست، بنابراین فریدون می‌تواند از نمادهای چینی مانند اژدها استفاده کند.

وی در ادامه با تاکید بر این موضوع که اگر پسران فریدون در آزمون سوم پیروز نمی‌شدند به‌طور طبیعی از «شاهنامه» حذف می‌شدند، اظهار کرد: کارهایی که فرزندان فریدون انجام دادند، فعل است و در حقیقت آن‌ها در مرحله فعلیت و نه انفعال بوده‌اند. بنابراین فعلیت می‌یابند و نامگذاری می‌شوند. از سوی دیگر در این ماجرا اصالت بخشیدن به عمل را نیز می‌بینیم.

ابومحبوب در پایان تاکید کرد: اسطوره‌ها و افسانه‌ها از داستان فریدون به بعد عمل‌گرایانه هستند. یعنی بدون عمل شکست وجود دارد. از سوی دیگر فره ایزدی در اسطوره‌ها و افسانه‌ها به فردی تعلق می‌گیرد که عمل نیک انجام می‌دهد. به عبارت دیگر فره ایزدی وابسته و متکی به عمل است. همچنین از داستان فریدون به بعد مفهوم فره ایزدی در اسطوره‌های ایرانی وارد می‌شود. 

هفتمین نشست از مجموعه درس‌های «شاهنامه‌پژوهی» سه‌شنبه (23 خرداد) از ساعت 17 تا 18 و 30 دقیقه در سرای اهل قلم، واقع در خیابان انقلاب، خیابان فلسطین جنوبی، کوچه خواجه‌نصیر، شماره دو برگزار شد.