حجت‌الاسلام سید علیرضا حسینی‌عارف در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) درباره انگيزه نگارش كتاب «بهار عربي در پرتو بيداري اسلامي» اظهار کرد: حدود دو سال است که شاهد مهم‌ترین حادثه در جهان سیاست‌ایم؛ یعنی انقلاب‌هایی که کشورهای عربی شمال آفریقا و خاورمیانه را دستخوش خود قرار داده‌اند. در ادبیات سیاسی و مطبوعاتی جهان معمولا به این انقلاب‌ها «بهار عربی» می‌گویند و در ایران با عنوان «موج بیداری اسلامی» شناخته شده است.

وی ادامه داد: پیش از این و در بحبوحه حوادث اين انقلاب‌ها، یعنی در خرداد و تیرماه سال گذشته و در زمانی که هنوز انقلاب‏های لیبی و یمن به ثمر نرسیده بود، کتابی با محوريت همين موضوع و با عنوان «بیداری اسلامی در بهار انقلاب‏های عربی» تاليف كردم که به وسیله انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی منتشر شد اما چون آن کتاب اثر جامع و کاملی نبود، همان کتاب را با ویرایش جدید و با برطرف کردن ایرادها و افزودن مسایل جدید، دوباره و تحت عنوان «بهار عربی در پرتو بیداری اسلامی» در بهمن ماه‌ سال گذشته به بازار فرستادم.

حسيني عارف با اشاره به اين‌كه «بهار عربی در پرتو بیداری اسلامی» كتابي چند جلدي است كه اكنون نخستين جلد آن منتشر شده است گفت: جلد نخست این مجموعه، مطالب و گزارش‌هايي از انقلاب‌های تونس، مصر و لیبی را در برمی‌گیرد. همچنین حوادث بعد از اين انقلاب‌ها از جمله انتخابات‌های رخ داده و گروه‌های پيروز در اين انتخابات‌ها از جمله مطالب اصلي اين كتاب‌اند.

اين نويسنده درباره فصل‌هاي تشكيل دهنده‌ كتاب «بهار عربی در پرتو بیداری اسلامی» اظهار كرد: این کتاب شامل 4 فصل است كه فصل نخست آن به تاریخچه تفرقه امت اسلام و ایجاد مرزهای استعماری مي‌پردازد، فصل دوم به حوادث انقلاب تونس اختصاص دارد و مصر و ليبي نيز موضوع فصل‌هاي بعدي را تشكيل مي‌دهند. در پايان كتاب نيز ضميمه‌اي 8 صفحه‌اي از تصاویر این انقلاب‌ها ارایه شده است.

حسيني عارف گفت: ترتیب مطالب هر فصل به این صورت است که بخش نخست به معرفی اجمالی اقتصادی، فرهنگی، جغرافیایی و اجتماعی کشور مربوطه می‌پردازد. بخش دوم حوادث انقلاب، از آغاز تا پایان را دربرمي‌گيرد و بخش سوم هر فصل نيز به جمع‌بندی دلایل خیزش و همچنين بيان چشم‌انداز آینده اين انقلاب‌ها اختصاص داده شده است.

این کارشناس ارشد علوم سیاسی در بیان علت و انگيزه انتخاب اين موضوع اظهار كرد: با توجه به اين‌كه در يكي از خبرگزاري‌هاي كشور كه به طور پيوسته اخبار انقلاب‌هاي كشورهاي عربي را رصد مي‌كند، مشغول به كارم، مي‌بينم كه معمولا دو نوع نگرش به این انقلاب‌ها در میان نویسندگان و متفکران ما وجود داشته است، یکی این تفکر افراطی که تمامي این حوادث نتیجه توطئه غرب و آمريكا و ناشي از برنامه‌ريزي‌‌های آنان است و خاستگاه اسلامی ندارد. دیدگاه دوم نيز اين انقلاب‌ها را صرفا دارای خاستگاه اسلامی مي‌داند.

وي ادامه داد: به این ترتیب احساس کردم که در اين ميان، حقیقت ماجرا دستخوش پیش‌فرض‌ها و ذهنیت‏های تحلیل‏گران و نویسندگان شده است، در حالي كه بر اساس رصد شبانه‌روزي اخبار اين انقلاب‌ها از منابع دست اول، ديدگاه سومي داشتم که معتقد بودم به واقعیت نزدیک‌تر است.

حسيني عارف يادآور شد: از آنجا كه اين کتاب شامل گزارش‌هایی از حوادث اين انقلاب‌ها است، كوشيده بی‌طرفی خود را حفظ کند. البته در سومین بخش هر فصل، تحلیل‌هایی نیز وجود دارد که طبیعتا نمي‌تواند جدا از ذهنیت نویسنده باشد.

وي در ادامه به تحليل خود از انقلاب‌هاي منطقه اشاره كرد و گفت: معتقدم این انقلاب‌ها، قطعا خاستگاه اسلامی داشته و از حرکت‌های پیش از خود ـ یعنی جنبش‌های اسلامی در ایران، لبنان، عراق و ترکیه ـ الگو گرفته‌اند اما عوامل شتاب‏زایی مانند عوامل اجتماعی، سیاسی و اقتصادی نيز در بروز اين حركت‌ها موثر بوده‌اند.

اين نويسنده افزود: همچنین برخلاف تفاسیر برخی از تحلیلگران، در این انقلاب‌ها شعارهای ضدآمریکایی و ضد اسراییلی فراوانی نیز وجود دارد که كتاب، به این شعارها به دو صورت مکتوب و مصور اشاره كرده است. مستند کردن اين شعارها نيز یکی از ويژگي‌هاي مهم اين کتاب به‌شمار مي‌آيد، زيرا در هر انقلاب یکی از ملاک‌های شناخت انقلاب و اهداف آن، شعارهایی است که مردم می‌دهند.

حسيني عارف با اشاره به اين‌كه چارچوب نظری کتاب «بهار عربی در پرتو بیداری اسلامی» بر مبنای نظريه «ساختار ـ کارگزار» آنتوني گيدنز استوار است افزود: در اين كتاب هم نقش كارگزاران و هم نقش ساختار در بروز اين انقلاب‌ها مورد توجه بوده است، به عنوان مثال در فصل نخست اين مساله بيان شده كه چگونه عملكرد انديشمندان و كارگزاران ترك و عرب باعث تبديل امپراتوري عثماني به كشورهاي كوچك‌تر و ضعيف‌تر شد.

وي درباره منابع نگارش كتاب گفت: به جز اخبار و اطلاعاتي كه از منابع دست اول، يعني رسانه‌هاي كشورهاي درگير انقلاب گرفته شده است، برخی کتاب‌ها و مقالاتی که پیش از این درباره اين کشورها نوشته شده‌، منابع اصلي نگارش اين اثر بوده‌اند. البته به جز فصل اول كه شامل چارچوب نظري و علمي است، ساير بخش‌هاي كتاب عمدتا شامل گزارش و اخبار انقلاب‌ها است.

اين كارشناس ارشد علوم سياسي در پاسخ به سوالي مبني بر ميزان جامعيت كتاب «بهار عربي در پرتو بيداري اسلامي» اظهار كرد: در نظر داشتم این كتاب، اثر مختصري باشد و به همین دلیل در آن، کلیت انقلاب‌ها و جان كلام مد نظر بوده است زيرا خود اين انقلاب‌ها در زمان كوتاهي رخ دادند، به عنوان مثال انقلاب مصر تنها 18 روز طول کشید.

حسيني عارف در پاسخ به اين سوال كه «در پرداختن به اين انقلاب‌ها نويسندگان بايد چه رويكردي داشته باشند؟» به صحبت‌هاي قبلي خود اشاره كرد و گفت: به نظر می‌رسد در این عرصه اكنون باید بیش از همه به روایتگری پرداخت، زيرا انقلاب تونس، مصر، یمن و ليبي هنوز به نتیجه قطعي نرسیده‌ و خواسته‌های مردم را برآورده نکرده‌اند. مردم از این انقلاب‌ها کرامت انسانی، بهبود معیشت، آزادی احزاب، آزادی عمل و عقیده، استقلال و... می‌خواستند که شاید بتوان گفت در این راستا هنوز به درصد کوچکی از مطالبات خود نیز نرسیده‌اند.

وي در ادامه سخنانش گفت: البته يكي از آسيب‌هاي نگارش در اين حوزه اين است كه ما حضور ميداني در اين انقلاب‌ها نداشته‌ايم و به همين دليل خواه ناخواه ذهنیت خود را بر این نوشته‌ها حاکم می‌کنیم، من براي جلوگيري از اين مساله كوشيده‌ام با رصد اخبار و اخذ آن‌ها از منابع دست اول کشورهای درگير انقلاب، اين آسيب را به حداقل برسانم. با اين حال معتقدم بايد دست‌كم ده سال بگذرد تا بتوان تحليل‌هاي درست‌تري از اين انقلاب‌ها ارايه داد و اكنون تنها مي‌توان به روايتگري صرف اين رويدادها پرداخت.

حسيني عارف افزود: يكي ديگر از دلايل اين‌كه نمي‌توانيم تحليل درستي از اين انقلاب‌ها داشته باشيم آن است كه این انقلاب‌ها رهبر نداشته‌اند و به اين ترتيب از چيستي و چرايي خود به درستي آگاه نيستند. در حالي‌كه به عنوان مثال در انقلاب اسلامی ايران، رهبری نظير امام خمینی(ره) وجود داشت و ايشان توانستند توسط کتاب، اعلامیه و نوارهاي صوتي، انقلاب را تئوريزه کنند اما در کشورهای عربی، مطالبات مردمي باعث بروز انقلاب‌ها شد، یعنی خواسته‌هاي متفاوت و متعددي در کنار هم قرار گرفته و به این انقلاب‌ها شکل دادند. علاوه بر اين مشکل دیگر این انقلاب‌ها آن است که احزاب هم در شکل‏گیری و پیروزی آن‌ها دخالت موثري نداشتند.

این پژوهشگر سیاسی حوزه علمیه قم در پایان با اشاره به اين‌كه كتاب «بهار عربي در پرتو بيداري اسلامي» دست‌كم در 4 جلد دیگر ادامه خواهد يافت گفت: اين كتاب‌ها به ترتیب به انقلاب 14 فوریه بحرین، حوادث یمن، سوریه و عربستان، ادبیات بهار عربی و تاثیر انقلاب اسلامی بر بهار عربی خواهد پرداخت.

نخستين جلد از کتاب «بهار عربی در پرتو بیداری اسلامی» بهمن‌ماه سال 90 از سوی دفتر نشر سنابل در 248 صفحه در قطع رقعی منتشر شده است.