چهارشنبه ۱ مرداد ۱۳۹۹ - ۰۹:۴۴
روز آغاز نامه‌نگاری‌ها برای پرهیز از جنگ صفین/ تاریخنگاری درخشان نصر بن مزاحم

حضرت امیر(ع) برای پرهیز از آغاز جنگ در صفین، از روز نخست ماه ذی الحجه شروع به نامه نگاری با معاویه کرد. کتاب درخشان «وقعة الصفین» نوشته نصر بن مزاحم شرح دقیقی از این نامه‌نگاری‌ها و روایت کامل و با جزییات جنگ را برای آیندگان به یادگار گذاشته است.

به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، امروز نخستین روز از ماه ذی الحجه است و این روز نیز مناسبت‌هایی تاریخی در دل خود دارد و یکی از این مناسبت‌ها مربوط به جنگ صفین است. گویا حضرت امیرالمومنین و سپاهیانش دو روز پیش از نخستین روز ماه ذی الحجه وارد صفین شدند و پس از این دو روز حضرت تصمیم به آغاز نامه‌نگاری‌ها با معاویه برای جلوگیری از جنگ و ریختن خون مسلمانان کرد.

منابعی چون «توضیح المقاصد» شیخ بهاالدین عاملی و «بحار الانوار» و همچنین «وقعه الصفین» نصر بن مزاحم (که مهم‌ترین منبع برای شناخت کامل جنگ صفین است) اشاره کرده‌اند که حضرت در نخستین نامه‌ها معاویه را موعظه کردند، اما آخرالامر قرار بر این شد که روز اول صفر بعد از ماه حرام، جنگ آغاز شود که چنین هم شد. صعصعه بن صوحان، از یاران نزدیک حضرت که مورخان شیعه و سنی او را بسیار ستوده‌اند، پیک حضرت برای بردن نامه‌ها نزد معاویه بود. روایت‌های صعصعه بعدها بسیار مورد استناد قرار گرفت از جمله در «وقعه الصفین».

«وقعه صفین» نوشته نَصْر بن مُزاحم بن سَیّار مِنْقَری، از معدود تک نگاری‌های به جای مانده درباره جنگ عظیم صفین است. ویژگی این کتاب در دقت مؤلف در بیان حوادث صفین حتی در جزیی‌ترین امور است. نویسنده از مورخان شیعی اهل عراق در قرن دوم هجری است. از لحاظ طبقه راویان، برخی او را در ردیف ابومخنف (نویسنده کتاب مقتل الحسین) شمرده‎اند و شیخ طوسی نیز او را از اصحاب امام باقر (ع) دانسته است.

شیوه این اثر، مانند دیگر آثار معمول در این دوره، حدیثی است و امتیاز آن، روایت کردن با دو یا سه واسطه از کسانی است که خود در جنگ صفین حضور داشته‌اند و از آنجا که این اثر در مکتب تاریخ نگاری عراق تدوین شده، سلسله اسناد بیشتر روایات آن به رجال و راویان شیعی مانند اصبغ بن نباته، حارث بن حصیره ازدی، صعصعه بن صوحان، جابر بن یزید جعفی منتهی می‌شود. باید اشاره کرد که روایت‌های نصر از صعصعه بن صوحان در این کتاب اهمیت خاصی دارد و دلیل این اهمیت هم به دلیل شخص صعصعه است.

همانطور که اشاره شد صعصعه از اصحاب خاص حضرت بود و بسیار مورد وثوق ایشان. او در سه نبرد مهم جمل، صفین و نهروان شرکت داشت. یکی از ویژگی‌های شخصیتی صعصعه در سخنوری او بود و حضرت نیز به همین دلیل او را به عنوان پیک ویژه خود برای بردن پیام‌هایش به دشمنان استفاده می‌کرد. صعصعه نیز با استفاده از مهارتش در سخنوری، در گفت‌وگوهای خود با معاویه به خوبی توانست با دلایل بسیار و برهان‌های قاطع حقانیت حضرت را اثبات کند. از حضرت امام جعفر صادق (ع) نقل است که صعصعه بن صوحان از معدود افرادی است که توانست به معرفت واقعی امام علی (ع) دست پیدا کند و آن‌گونه که شایسته این امام است او را بشناسد. روایت‌های او از جنگ صفین به دلیل پیک بودن او و مشاهده‌هایی که از سپاه خصم داشت و گفت‌وگوهایی که با معاویه و سران لشگر شام کرد، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

همچنین نصر بن مزاحم به دلیل گرایش خاص خود به علی (ع)، خطبه‌هایی از آن حضرت را نقل کرده و به بسیاری از امور اجتماعی و فرهنگی به ویژه نظامی پرداخته است. او گاه چنان دقیق به گزارش تاکتیک‌های جنگی و روانی، شیوه آرایش سپاه، رجزها، هجوها و سوگواری‌ها و تصویر پردازی از جامه‌ها، اسلحه‌ها، آلات جنگی، وصف اسب‌ها و… می‌پردازد که گویی خود از نزدیک آن نبرد را مشاهده کرده و از سپاهیان امیرالمومنین بوده است.

نصر بن مزاحم این کتاب را در هشت بخش سامان داده و در این بخش‌ها از لحظه ورود امیرالمومنین به کوفه پس از پیروزی در جنگ جمل تا انتهای کارزار صفین را بازگو کرده است. عناوین بخش‌های هشتگانه کتاب به این شرح است: «پیام‌ها، گفت‌وگوها و نامه‌ها»، «رایزنی‌ها و چاره جویی‌ها»، «بسیج، حرکت، درگیری و اعلان جنگ»، «پیکار اصلی و دلاوری‌ها»، «شدت پیکار و لحظات خطرناک»، «در گیراگیر نبرد»، «پیروزی سپاه علی» و «داوری: نیرنگ عمرو بن عاص». از جذاب‌ترین بخش‌های این کتاب روایت رجزهای دو سپاه است. این رجزها که با دقتی مثال زدنی توصیف شده‌اند، تصویر دقیقی از اندیشه جنگاوران آن دوران به دست می‌دهد. رجزهای سپاهیان شام همه ناظر بر خوی جاهلی است اما رجزهای نزدیکان امام علی بویژه رجزهای مالک اشتر نخعی از خوی و اندیشه‌ای اسلامی حکایت می‌کند. حتی برخی از سلحشوران سپاه کوفه در این جنگ رجزهای جاهلی می‌خواندند که حضرت امیر (ع) آنها را از این کار برحذر می‌داشت.

از این کتاب ارزشمند نخستین بار در سال ۱۳۴۵ هجری قمری به ترجمه شیخ محمد مهدی مسجد شاهی با عنوان «سُندُس و اِستَبرَق» به صورت چاپ سنگی در اصفهان منتشر شد. همچنین در سال ۱۳۶۴ هجری شمسی نیز ترجمه‌ای از این کتاب با عنوان «واقعه صفین در تاریخ» به قلم کریم زمانی (صاحب کتاب شرح جامع مثنوی) توسط انتشارات مؤسسه خدمات فرهنگی رسا در تهران منتشر شد.
 
اما مشهورترین ترجمه از این کتاب با عنوان «پیکار صفین» به قلم پرویز اتابکی است. این کتاب تنها یکبار در سال ۱۳۶۶ با شمارگان سه هزار نسخه، ۸۲۰ صفحه و بهای ۳۴۰ تومان توسط سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی (که نامش بعدها به انتشارات علمی فرهنگی تغییر پیدا کرد) منتشر شد.
 

برچسب‌ها

نظرات

  • نظرات منتشر شده: 1
  • نظرات در صف انتشار: 0
  • نظرات غیرقابل انتشار: 0
  • من ۱۷:۱۶ - ۱۳۹۹/۰۵/۰۱
    یاد پیکار صفین بخیر... خداوند رحمت کند زنده یاد پرویز اتابکی را

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.

برگزیده

پربازدیدترین

تازه‌ها