آقاجانی: اخوان حلقه واسط ادبیات کلاسیک و ادبیات نو بود / رجبعلی زاده: اخوان شاعر شعرهای پرشکوه اجتماعی است

خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- مهدی اخوان ثالث در ۱۴ اسفندماه سال 1307 در مشهد متولد شد. نام و تخلص وی در اشعارش «م. امید» بود. اشعار او زمینه اجتماعی دارند و حوادث زندگی مردم در آن زمان را به تصویر کشیده و دارای لحن حماسی آمیخته با صلابت و سنگینی شعر خراسانی است. اخوان ثالث در شعر کلاسیک فارسی توانمند بود. وی بعدها به شعر نو گرایید و آثاری در هر دو نوع شعر به جای نهاد. همچنین، او آشنا به نوازندگی تار و مقام‌های موسیقیایی بود.
مهدی اخوان ثالث نخستین دفتر شعرش را با عنوان ارغنون در سال ۱۳۳۰ منتشر کرد. اگرچه اخوان در دهه بیست خورشیدی فعالیت شعری خود را آغاز کرد، اما تا زمان انتشار دومین دفتر شعرش، زمستان، در سال ۱۳۳۶، در محافل ادبی آن روزگار شهرت چندانی نداشت. چندی بعد با نیما یوشیج و شیوه سرایندگی او آشنا شد. شاهکار اخوان ثالث شعر زمستان است. چهاردهم اسفندماه و زادروز این شاعر بزرگ بهانه‌ای شد تا صحبتی را با شمس آقاجانی و علیرضا رجبعلی زاده کاشانی، دو تن از شاعران معاصر، داشته باشیم.

شمس آقاجانی با اشاره به شخصیت و نحوه زندگی مهدی اخوان ثالث اظهار کرد: اخوان تسلط فراوانی بر ادبیات کلاسیک داشت و در آن ریشه دوانده بود، به همین دلیل وقتی شروع به سرودن شعر سپید کرد، وابستگی‌اش به ادبیات کلاسیک را از دست نداد و شاید این یکی از دلایل موفقیتش باشد.

وی ادامه داد: در زمانی که اخوان شعر نو را شروع کرده بود، شاعران نوپرداز به ندانستن و نشناختن ادبیات کلاسیک متهم بودند، به همین دلیل پیوستن یک شاعر کلاسیک مانند اخوان، باعث افزایش اعتبار سپیدسرایان شد. در واقع اخوان حلقه واسط ادبیات کلاسیک و ادبیات نو بود.

این شاعر معاصر در توضیح نقش اخوان در شعر نو گفت: اخوان دو کتاب را درباره نیما، شعر نو و ریشه‌های شعر نو در ادبیات کهن نوشت که این دو کتاب تأثیر فراوانی در رشد و معرفی شعر نو به جامعه داشت. همچنین در آن سال‌ها نیما قصد داشت که زبان ادبیات و شعر را به محاوره نزدیک‌تر کند و می‌خواست خیلی از مسائل، دغدغه‌ها و داستان‌ها را به شعر دربیاورد که اخوان در این راه بسیار به او کمک کرد.

وی افزود: اخوان از نظر اعتقادی بسیار وطن گرا بود و اعتقاد عجیبی به تاریخ و حفظ اصالت ایرانی داشت. او حرف خود را در شعرهایش می‌زد و چون اهل تظاهر و نمایش نبود، همه او و شعرهایش را دوست داشتند و دارند.

آقاجانی با اشاره به دغدغه‌های اخوان ثالث اظهار کرد: اخوان شعر زمستان را گفت، زندان رفت و مورد انتقاد قرار گرفت اما هیچ وقت تسلیم نشد و پای اعتقاداتش ایستاد. او اسم امید را برای خود انتخاب کرده بود و همیشه راوی سرگذشت دردناک حرکات و مبارزات مردمی بود و به کوچک‌ترین اتفاقات اجتماعی واکنش نشان می‌داد.

وی ادامه داد: اگر بخواهم مهم‌ترین ویژگی شخصیتی اخوان را نام ببرم، بی‌شک وطن دوستی است چراکه او تنها دغدغه کاهش مشکلات مردم و جامعه را داشت و به همین دلیل همه او را یک شاعر اجتماعی می‌نامند.

شاعر مجموعه شعر «گزارش ناگزیری» در توضیح دلایل ماندگاری شعر اخوان ثالث گفت: اخوان خودش و شعرش را جدی گرفت، و این دلیل ماندگاری شعرهایش است چراکه این رمز ماندگاری در ادبیات است. افرادی مثل اخوان، ادبیات محل تفریحشان نبود و یک ارتباط هستی‌شناسی با ادبیات و شعر برقرار کرده بودند.

اخوان شاعر شعرهای پرشکوه اجتماعی است

همچنین علیرضا رجبعلی زاده کاشانی در تشریح شعر و شخصیت اخوان اظهار کرد: خوشحالم که رسانه‌ها این روزها به شاعران توجه ویژه‌ای دارند، اینکه ۱۴ اسفند ماه زادروز اخوان است یا نه، هنوز مشخص نشده است چراکه که خودش هم چیزی به خاطر نداشته و بر اساس حدس و گمان، او در روزهایی بین دهم تا پانزدهم اسفندماه متولد شده است. جایگاه اخوان، به اعتبار ارزش‌های ذاتی شعرش، بسیار بالا است چراکه تغییر را پذیرفت اما اصول و اصل را فراموش نکرد.

وی ادامه داد: نمی‌توان نقش اخوان را ادبیات معاصر نادیده گرفت چراکه گویی در کنار بزرگان ادبیات کهن زندگی کرده است و نشانه‌هایی از شعر بزرگان در آثار او مشاهده می‌شود. از رودکی گرفته تا ملک‌الشعرا بهار، همگی در شعرها اخوان حضور دارند و به زبانی امروزی با ما سخن می‌گویند.

این شاعر معاصر با اشاره به خلاقیت‌های شعر اخوان گفت: اخوان گنجینه‌ای از نبوغ و خلاقیت بود که این ویژگی‌ها در شعرهایش به خوبی دیده می‌شود و برخی شعرهای او مانند چاوشی و زمستان را نمی‌توان از شعرهای تأثیرگذار و ماندگار ادبیات معاصر حذف کرد.

وی افزود: گاهی تفسیرهایی از شعر اخوان را در مطبوعات و فضای اینترنتی مشاهده می‌کنم که ناراحتم می‌کند چراکه بیشتر این تفسیرها ذوق نوشتن است و کم‌تر به صورت علمی و آکادمیک به شعرهای او پرداخته شده است. اخوان شاعر شعرهای پرشکوه اجتماعی است، به همین دلیل نیاز است که شعرهای او از دید علمی و آکادمیک بررسی شود.

رجبعلی زاده کاشانی با اشاره به دغدغه‌های شعری اخوان ثالث اظهار کرد: شرایط اجتماعی آن روزها باعث شده بود که مشکلات و دغدغه‌های اجتماعی در شعرهای اخوان نفوذ کند و بدون شک می‌توان تک‌تک شعرهای او را با دیدی اجتماعی بررسی کرد. اگر بخواهیم به شعر اجتماعی و سیاسی بپردازیم، اخوان یکی از سیاسی‌ترین، اجتماعی‌ترین و جسورترین شاعران معاصر است.

وی در بخش پایانی صحبت‌هایش گفت: سال ها به این سؤال فکر می‌کردم که چرا شعرهای اخوان آن قدر ماندرگار است. به نظرم اخوان انسانی بود که شعرهایش به خدمت آزادی و آزادگی در آمده بودند و در شعرهایش، اراده معطوف به آزادی و رهایی را به رخ می کشید و شاید این دلیلی بر ماندگاری او و شعرهایش است.

اخوان ثالث چهل روز پس از بازگشت از خانه فرهنگ آلمان در چهارم شهریور ماه سال ۱۳۶۹ در تهران از دنیا رفت. وی در توس در کنار آرامگاه فردوسی به خاک سپرده شده است.