سرویس تاریخ و سیاست خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): ژاله آموزگار، پژوهشگر فرهنگ و زبان‌های باستانی در آیین گرامیداشت سی سالگی میراث مکتوب که چهارشنبه ۱۶ اسفندماه ۱۴۰۲ در تالار پژوهشکده فرهنگ و هنر و معماری برگزار شد، گفت: روزی فرخنده است و در میان دلتنگی‌ها، شادیانه‌ای دلپذیر! شادباش صمیمانه‌ام تقدیم به شما اکبر ایرانی عزیز و همکاران ارجمندتان. رقم سی در فرهنگ کهن ایرانی از رقم چهل که میراثی میان‌رودانی است قداست بیشتری دارد. رقم خجسته‌ای و امروز برای خانواده میراث مکتوب خجسته‌تر.
وی افزود: سی سال نهادی فرهنگی را سرپا نگاه داشتن، با تلخی‌ها و شیرینی‌ها، غم‌ها و شادی‌ها زیستن و دوام آوردن، سی سال هم آفرین و هم شماتت شنیدن، سی سال شکیبایی تا نهال کوچکی را به درختی بارور تبدیل کردن کار کوچکی نیست. پایه‌های هویت ما را چه بخواهیم و چه نخواهیم آثار بازمانده از گذشته‌مان استحکام می‌بخشد و اگر بخواهیم خود را بازشناسیم ناچار باید به تحقیق در میراث بازمانده از گذشتگان بپردازیم.
آموزگار بیان کرد: میراث‌ها انواع مختلف دارند. ملموس و ناملموس، محسوس و نامحسوس، پنهان یا آشکار. آثار محسوس و ملموس را می‌توان در کاخ‌های تخت جمشید از سویی و در کاشی‌های آبی و دلپذیر مسجد شیخ‌لطف‌الله از سویی دیگر، در ارگ تبریز و در ارگ بم، در استوانه کورش و در ستون‌های مسجد جامع یزد، در قله سر به فلک کشیده دماوند، در کرانه‌های آبی خلیج‌فارس، در کوه‌های بیستون و در آب‌های هیرمند تشنه آب و بسیاری آثار دیگر یافت.
وی در ادامه گفت: میراث نامحسوس ما آشنایی با تفکرات گذشته‌مان است که آن را در رزم‌نامه و حکمت‌نامه فردوسی، در بزم‌نامه‌های نظامی، در لابه‌لای معنویت مثنوی مولوی، در تفکر عمیق خیام، در داده‌های فلسفی گاهان و دینکرد، در نکته‌سنجی‌های صائب، در فضای آسمانی غزلیات حافظ، در نثر زیبای گلستان، در دیوان‌ها و تاریخ‌نامه‌ها و در دیگر آثار بازمانده از گذشته و در لابه‌لای نسخه‌های خطی در خطر از میان رفتن که میراث مکتوب بیشترین تلاشش را در این زمینه به کار گرفته است، می‌توان یافت.
این پژوهشگر ایرانی فرهنگ و زبان‌های باستانی افزود: تلاش در شناخت و احیای این آثار بهترین روشی است برای استحکام بخشیدن به اعتلای فرهنگی ملتی که با این ذخائر هیچ نیازی ندارد که مانند بسیاری از دولت‌های تازه نام یافته در جستجوی هویتی ساختگی دست روی شاعران و بزرگان و متفکران و دانشمندان دیگر کشورها بگذارد.
نهاد فرهنگی میراث مکتوب که امروز کارنامه سی سالگی‌اش را به نمایش می‌گذارد، در پیشبرد چنین هدفی کاری کرده است کارستان.
آموزگار در ادامه گفت: دوستانی که بیشتر از من صلاحیت برشمردن خدمات این مجموعه فرهنگی را دارند به تفصیل گفته‌اند و خواهند گفت که چگونه در این کسادی بازار بازنشر نوشته‌های کهن که به نسبت حتی در میان اهل کتاب هم مشتری کمتری دارد اکبر ایرانی کمر همت بسته و توانسته است چنین نهادی را پایه‌گذاری کند و سر پا نگاه دارد. جوانان علاقه‌مند را به این تلاش ارزشمند ولی بی آب و نان بکشاند تا آنها به جای سرگردانی در کشورهای خارج در پشت میزهای این مجموعه بنشینند و به مقابله نسخه‌های قدیم بپردازند که تعدادی از این آثار جزء کتاب‌های برگزیده سال شود و در کنار این فعالیت‌ها به انتشار سه نشریه آبرومند و پرمحتوا و به برپایی جلسات سودمند فرهنگی و بی‌ریا، در نقد کتاب‌ها و معرفی و بزرگداشت دانشمندان ایرانی و دانشمندان بنام از کشورهای همسایه که در محدوده بزرگ فرهنگ ایرانی قرار دارند و خدمات ارزنده‌ای به شناخت زبان فارسی کرده‌اند، بپردازد.
وی افزود: دست مریزاد آقای ایرانی و همکاران ارزنده‌تان، رمز موفقیت شما و همکارانتان در این نهاد که با مدیریت آگاهانه شما در مسیر درستی افتاده است به نظر من مدیون این ویژگی‌هاست: سخت عشق به ایران و فرهنگ ایرانی بدون خودشیفتگی، هدف‌ورزی، تعادل میان قدیم و جدید را حفظ کردن، روابطی حسنه با همسایگان فارسی زبان و دانشمندان خارجی و ایران‌شناسان داشتن و...
در طی سالیان اخیر شاهد آغاز و انجام بسیاری از این نهادهای فرهنگی بوده‌ام که نتوانسته‌اند دیر بپایند و تا این حد دوام بیاورند. پایداری‌تان تحسین برانگیز است.
البته همه کم و بیش از دشواری‌هایی که داشته‌اید و دارید آگاهند و به قول معروف
روغنی در شیشه بینی صاف و روشن ریخته / غافلی بر سر چه آمد دانه بادام را.
این موفقیت و این دوام، این محبوبیت و مقبولیت گوارای وجود شما و همکارانتان باد.
میراث مکتوب ایران بیش از سه هزار سال قدمت دارد
همچنین در این مراسم علی اشرف صادقی، زبان‌شناس و عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی گفت: معمولاً می‌خوانیم و می‌شنویم که ایران ۲۵۰۰ سال تاریخ دارد. این گفتار برابر است با سند مکتوبی که از دوره هخامنشی بر جای مانده است. میراث مکتوب ما بسیار کهن‌تر از این تاریخ است. کهن‌ترین میراث مکتوب ایران اوستا است که قبل از ساسانی و احتمالاً قبل از عهد اشکانی مکتوب نبوده، زیرا در ایران همیشه سنت شفایی بوده است. در آن زمان از حفظ کردن اوستا ثواب داشت. احتمالاً این اثر در دوره ساسانی به خطی که از خط پهلوی گرفته شده بود، مکتوب و بر روی پوست نوشته شد.
وی افزود: کاغذ را چینی‌ها اختراع کردند و کاغذ در سال ۱۳۵ هجری از چین وارد سمرقند شد و سپس به بغداد رسید. یعنی ما از این زمان نوشتن میراث خود را شروع کردیم. هم زبان رسمی و هم زبان علمی و ادبی آن دوره عربی بود. دانشمندان بزرگ به این زبان می‌نوشتند. خوشبختانه از ابن‌سینا و بیرونی نوشته‌های فارسی هم باقی مانده است.
این عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی بیان کرد: باید بگویم میراث مکتوب ایران بیش از سه هزار سال قدمت دارد. اوستا حدوداً در هزاره اول قبل از میلاد سروده شده است. اوستا کهن‌ترین میراث ماست. در دوره اشکانی به دلیل نبود کاغذ بر روی پوست، چرم و پارچه و گاهی چوب می‌نوشتند و پیداست که نوشتن بر روی چرم و پارچه چقدر دشوار است و ناپایدار.
وی در ادامه گفت: اخیراً در روستای هستیجان در نزدیک دلیجان قم بیش از سیصد سند مربوط به اواخر ساسانی و اوایل اسلامی پیدا شد. این سندها از ایران خارج شد سی تا به آلمان، تعدادی به آمریکا برده شد و اندکی در ایران باقی ماند. برخی باستان‌شناسان چندین سند پیدا کردند و بعضی را چاپ کردند. ما از سده دوم هجری نوشته به عربی داریم. از سده سوم به فکر افتادند که به زبان فارسی شعر بگویند. شعر رسمی ما از قرن سوم و از قرن چهارم است. اصلاً نوشته‌های منثور ما از قرن چهارم هجری است.
عشق به دانش و گسترش فرهنگ ما را به دور هم جمع کرد
اکبر ایرانی، مدیرعامل موسسه میراث مکتوب در ادامه این مراسم گفت: امروز یکی از بهترین روزهای زندگی من است، با حضور شما عزیزان حاصل سی سال تلاش پیگیر همکاران را حس می‌کنم. لازم است در اینجا از تک تک کسانی که با ما همکاری کردند، تشکر کنم. بسیاری چیزها در این مراسم گفته شد و بسیاری از چیزها نیز گفته نشده است. برای این جلسه ریالی پرداخت نشد و همه دوستان صمیمانه و عاشقانه و دوستانه همکاری کردند و دست ما را به گرمی فشردند.
وی افزود: از همان اوایل مورد غضب یکی از ارباب قدرت قرار گرفتیم و مدتی حقوق دوستان قطع شد و جز شیفتگی و شیدایی ما را به جلو نبرد. در طول این مدت البته سمت‌های خوب دولتی برای کار به من پیشنهاد شد اما با خودم گفتم بعد از مرحوم خانلری کاری در این مملکت به انجام برسد، مدتی قرص افسردگی خوردم اما کار را ادامه دادم. نقطه امیدی بود، توکلی بود که بسیاری از جوانان را علاقه‌مند کرد. این کار چنان در دل‌های برخی نشسته بود که قابل بیان نیست.
ایرانی بیان کرد: از همان سال ۷۲ که وارد وزارت ارشاد شدم احمد مسجد جامعی حمایت کرد و بسیار همراه بود. بعدها دیگران آمدند اما من سعی کردم به عنوان یک کنشگر مرزی طوری حرکت کنم که هم میراث را حفظ کنم و هم این آب باریکه را قطع نکنم. کتاب «سی سال تلاش» بخشی از خاطرات من است که امروز رونمایی می‌شود. استاد دانش‌پژوه نخستین کسی بود که زیارتشان کردم، فرمودند ایرانی هستی؟ بعد گفت؛ جوانی آمده که اسمش ایرانی است!.
وی در ادامه گفت: جلسه‌های پیاپی داشتیم و کسان زیادی که در این جلسه‌ها در خدمتشان بودیم. یاد عزیزان و یاد دوستانی که در اینجا حضور ندارند را گرامی می‌داریم. از همه دوستان و عزیزانی که همکاری کردند، تشکر می‌کنم. ما زیارتکده‌ای در میراث مکتوب درست کرده‌ایم و بزرگانی را که تکرارشدنی نیستند و جانشین ندارند را گرد هم آورده‌ایم. جامعه بسیار به این مسیر نیاز دارد. تنها با همدلی و همصحبتی است که می‌توانیم کارهایمان را به پیش ببریم. رمز موفقیتی اگر باشد، عشق به دانش و گسترش دانش و فرهنگ است که باعث شد دور هم جمع شویم. اگر توانسته باشم یک قدم برای اعتلای ایران بردارم، در واقع اجر و مزدم را گرفته‌ام.
میراث مکتوب را می‌توان یک موسسه موفق دانست
حسین معصومی همدانی، مدرس تاریخ علم و فلسفه علم در ادامه این نشست گفت: سی سالگی میراث مکتوب را به اکبر ایرانی، همه همکاران موسسه میراث مکتوب و جامعه اهل علم ایران تبریک می‌گویم. گمان می‌کنم که من چیز زیادی نداشته باشم که بر آنچه که تاکنون گفته شده بیفزایم. همان‌گونه که انتقاد کردن از کار بدکاران کار آسانی است، تعریف کردن از کار خوب هم کار سختی است. برای اینکه پیدا کردن نقاط قوت یک چیز در مقایسه با اقرانش دشوارتر از پیدا کردن نقاط ضعف آن است و الحق در کار میراث مکتوب این نقاط قوت بسیار زیاد است. وی افزود: تا اینجا همگی متفق‌القول هستیم در این دنیایی که موفقیت چیز نادری است، میراث مکتوب را می‌توان یک موسسه موفق دانست.
در این عمرهای دراز نسل‌های بنده و قبل از من و عمرهای کوتاه موسسات فرهنگی اگر موسسه‌ای سی سال عمر کند، خودش یک موفقیت بزرگ است. تا حدودی بر اساس مشاهداتم این موفقیت نتیجه فضای کوچک و گرم آن است. به این معنی که کسانی که در آنجا کار می‌کنند و غالب آنها نیز سال‌هاست که در آنجا کار می‌کنند و به پیروی از رئیس این مرکز از اینجا به جای دیگر نرفته‌اند و یک رابطه صمیمانه‌ای در این موسسه حاکم است که بر بسیاری از کمبودها غلبه می‌کند.نکته دیگر اینکه در اینجا باید در مورد مسئله تصحیح نسخ خطی بسیار سخن گفته شود. نام موسسه میراث مکتوب مرکز پژوهشی میراث مکتوب است و من گمان می‌کنم یک تفاوتی که میراث مکتوب با موسسات نظیر خودش دارد، این است که در میراث مکتوب درست است که کار این مرکز از تصحیح شروع شده است اما تصحیح مقدمه‌ای برای کار پژوهش است.
گمان عمومی بر این است که موسساتی باید این کار تصحیح را انجام بدهند یا اشخاص منفردی باید این کار تصحیح را انجام بدهند و بعد دیگران در دانشگاه‌ها و در پژوهشگاه‌ها از این متون تصحیح شده استفاده کنند. می‌توانم به جرات بگویم که مقداری از این کار پژوهشی در میراث مکتوب انجام می‌شود و مقداری از این بار پژوهشی را خود این موسسه به عهده گرفته است و توسط کارمندان دائم این مرکز انجام می‌شود. کارمندان این مرکز با جان و دل کار می‌کنند، چون عده آنها بسیار کم است و چنین کار سنگینی طبعاً از آنها بر نمی‌آید و کار کسانی است که مقاله میراث برای آنها انگیزه‌ای می‌شود تا مقاله‌ای بنویسند و در مجله آینه میراث چاپ کنند.
دستاوردهای معنوی نیاکان ما در میراث مکتوب منعکس می‌شود
همچنین نظام‌الدین زاهدی، سفیر تاجیکستان در ایران در این مراسم گفت: به نام خداوند جان و خرد / کزین برتر اندیشه برنگذرد. دکتر اکبر ایرانی، رئیس موسسه پژوهشی میراث مکتوب، استادان و پژوهشگران گرامی، خانم‌ها و جوانان در آغاز سخن می‌خواهم بر یکایک شما سلام، احترام و ادب خود را عرضه بدارم. امروز در این مراسم معنویت و عقلانیت و علم و دانش و معرفت من به دعوت اکبر ایرانی حضور دارم و خدا را شاکر هستم که سعادت حضور در این محفل به من دست داده است.
وی افزود: استادان بزرگوار، استادان علم و استادان سخن اینجا سخن گفتند و می‌گویند و سخن گفتن من به عنوان یک شاگرد آنها شاید گستاخی بیش نباشد اما اندیشه آنکه میراث مکتوب نه تنها در ایران بلکه در تاجیکستان و در شرق و غرب نیز شهرت بی‌اندازه دارد، مرا جرات بخشید که امروز چند سخن پریشان در اینجا ارائه کنم.
وی در ادامه به بیتی از بیدل دهلوی اشاره کرد و گفت: ساز کهن در شعر بیدل دهلوی دستاوردهای معنوی گذشتگان ماست و صعود انسان‌ها از چاه غفلت به عرش معرفت را منوط به تبحر در تجربه نیاکان ما دانسته است. همین دستاوردهای معنوی نیاکان ما در میراث مکتوب منعکس می‌شود، از این رو در همه کشورها برای پاسداری از میراث مکتوب و برای ترویج این میراث مکتوب تلاش‌های ماندگار به خرج می‌دهند.
سفیر تاجیکستان در ایران بیان کرد: خوشبختانه در تمدن بزرگ گذشتگان مشترک ما به میراث مکتوب ارج می‌گذاشتند. در تائید این مطلب می‌توان به یک پژوهش مدققانه دانشمند انگلیسی، چارلز آمبروز استوری با نام «فهرست‌واره ادب فارسی» اشاره کرد که بیش از هزار سند را در آن جمع کرده است. این تعداد خود گواه ارج‌گذاری مردم ایران زمین بر گذشته خودشان و ساز کهنی است که ابوالمعالی به آن اشاره کرده است. بنابراین امروز همه کشورها و همه ملت‌ها که بر زندگی معنوی همچون جوهر هستی بنی بشر ارج می‌گذارند، بر پاسداری از میراث مکتوب تلاش‌های بی‌وقفه انجام می‌دهند. در همه کشورها از جمله در ایران و تاجیکستان و کشورهای دیگر همین‌گونه نهادهایی هستند که برای پاسداری و تحقیق و تصحیح میراث مکتوب و ترویج میراث مکتوب می‌کوشند اما به اندیشه من در میان این نهادها میراث مکتوب مربوط به اکبر ایرانی منحصر به فرد است که در طی سی سال فعالیت بی‌وقفه آثار زیادی در حوزه‌های گوناگون با تلاش او و همکاران پرتلاششان روی نشر را دید
وی در ادامه گفت: همه این آثار در دایره‌های ایران‌شناسی نه تنها ایران بلکه دایره‌های علمی و ایران‌شناسی جهان مورد استقبال گرم قرار گرفته است. این سهم بزرگ در پاسداری میراث مکتوب ایران بلکه میراث مکتوب جهان است. زیرا میراث مکتوب جهان را بدون میراث مکتوب ایران‌زمین نمی‌توان تصور کرد. بدون میراث مکتوب ایران زمین میراث مکتوب جهان ناکام خواهد بود. بنابراین اجازه دهید من بار دگر اکبر ایرانی را با این کارنامه تبریک و تهنیت گویم. فعالیت میراث مکتوب آن است که میراث مکتوب تنها به ایران امروز اکتفا نکرده‌اند بلکه با بخش‌های ایران فرهنگی همکاری کرده‌اند و بیشتر از سی اثر میراث مکتوب را به نشر رسانیده است و این آثار به میراث مکتوب حوزه ماوراءالنهر که تاجیکستان نیز جزء آن است، مربوط است.
زاهدی افزود: باعث افتخار ما هم هست که بخش مهم آثار میراث مکتوبی که به ماوراءالنهر تعلق دارد و موسسه میراث مکتوب منتشر کرده است در همکاری با دانشمندان تاجیک بوده است. باور دارم که این سطح همکاری در آینده نیز ادامه پیدا می‌کند. میراث مکتوب ماوراءالنهر تا امروز خوانده نشده و نامکشوف باقی مانده است. این یک ظرفیت بزرگ برای همکاری‌های آینده است و امروز در مرحله سی‌سالگی‌اش به یکی از نهادهای نمادین و دقیق‌تر بگویم الگویی در پاسداری از میراث مکتوب و تحقیق و تصحیح و ترویج میراث مکتوب تبدیل یافته است که این موفقیت و این دستاورد را به میراث مکتوب و همه ما تبریک می‌گویم. این دستاورد نه تنها متعلق به میراث مکتوب بلکه دستاوردی است که به همت این میراث مکتوب در اختیار همه ما گذاشته شده است. امیدوارم تلاش‌هایشان همواره رو به فزونی باشد و تمنا دارم که انتهای فعالیت‌هایش پایانی نداشته باشد.
دشمنی با زبان فارسی نتیجه میراث ارزشمند آن است
در ادامه این مراسم اصغر دادبه، استاد دانشگاه و مدیر بخش ادبیات مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی شعر حافظ «تو قدر او به سخن گفتن دری بشکن» را خواند و گفت: دشمنی با زبان ارزشمند فارسی تاریخی طولانی دارد، چنانچه این دشمنی با زبان فارسی وجود داشته و ادامه دارد. میراث مکتوب زبان عربی به برکت خرد شدن کمر نیاکان ما، بالیده و زبان حسابی شده است.
وی افزود: می‌گویند ابوریحان بیرونی گفته زبان مادری من نه عربی است و نه فارسی اما زبان عربی را ستایش کرده و می‌گوید اگر کسی به عربی ناسزا بگوید خوش‌تر از آن دارم که به فارسی مرا ستایش کند. اما در قرن هشتم حافظ می‌گوید «تو قدر او به سخن گفتن دری بشکن» یا شمس می‌گوید «زبان فارسی لطیف‌تر است و به لطافت آن در تاریخ نیامده است». این تفاوت در نگرش به زبان فارسی از میراث مکتوب می‌آید. در زمان ابوریحان بیرونی ما میراث مکتوب به زبان فارسی نداشتیم اما در طی این سه دهه میراث مکتوب ما گسترش یافته و شاهنامه و قابوسنامه و سیاست‌نامه است.
مدیر بخش ادبیات مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی بیان کرد: دو مکتب پس از آمدن روش علمی تحقیق در ایران پدید آمد؛ مکتب دقت که علامه محمد قزوینی سرآمد آن و مکتب سرعت که سعید نفیسی سرآمدش بود. هر دو نیاز بود و هر دو باید آموزش داده می‌شد؛ البته سرعت به این دلیل بود که میراث در حال خاک خوردن در کتابخانه، بیرون بیاید و احیا شود و اگر اشکالی دارد آیندگان آن را رفع کنند؛ الان برخی این کار را کرده‌اند. چند تصحیح از حافظ داریم، برخی تصحیح جدید نیست و نهایتاً در یک مقاله منتشر شود، کفایت می‌کند و اگر بپرسید تصحیح جدید چه فرقی دارد، جواب قانع‌کننده‌ای نمی‌شنوید. اگر سرعت بوده، دقتی هم بوده است و نباید این امر مجوزی باشد تا هرکسی کتابی را تصحیح کند. تصحیح کتاب چاپ‌شده کاری ندارد و خطری جدی در این زمینه وجود دارد و مسئله دردناکی است. سرعت نفیسی خالی از دقت نبود.
دادبه گفت: با زبان ارزشمند فارسی دشمنی می‌شود، اگر زبان فارسی میراث ارزشمند نداشت، این همه دشمنی برای چه بود؟ با چیزی که ارزش دارد و حس می‌کنند مزاحم است، دشمنی می‌کنند. تمدن جنبه‌های مختلف دارد از موشک تا ساختمان اما فرهنگ انسانیت و اخلاق و رفتار نیک است، بشر و بشریت متمدن شده اما با فرهنگ نشده است، اگر با فرهنگ شده بود این همه آدم را نمی‌کشتند، پا روی حق نمی‌گذاشتند و با زبان که آکنده از فرهنگ است، ستیز نمی‌کردند. کسی با شغادها دشمنی نمی‌کند بلکه با رستم‌ها دشمنی می‌کنند.
امیدواریم مجله میراث دوام بیاورد
مجدالدین کیوانی، عضو شورای عالی علمی مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی نیز در این مراسم مقالاتی که به این مجله پژوهشی می‌رسد را مورد ارزیابی قرار داد و گفت: ده سال از خدمت من به مجله آینه میراث می‌گذرد، تاکنون ۷۲ شماره از این مجله منتشر شده است و شماره‌ای دیگر نیز تا پایان سال منتشر خواهد شد. امیدواریم که انتشار این مجله همچنان ادامه یابد، چون بی‌مایه فطیر است و هر کاری که در آن سرمایه و پول نباشد، بی‌نتیجه خواهد بود.
همچنین در این مراسم از فریبا افکاری، علی اوجبی، بهروز ایمانی، سجاد آیدنلو، محمد بایر، محمد برکت، جواد بشری، رضا بیات، یونس تسلیمی، نادره جلالی، جویا جهانبخش، ابوالفضل حافظیان، محمدحسین حکیم، محمدابراهیم ذاکر، مسعود راستی‌پور، احمدرضا رحیمیف غلامرضا رضایی، سلمان ساکت، احسان شوارقی مقدم، عمادالدین شیخ‌الحکمایی، نصرالله صالحی، علی صفری آق‌قلعه، قلندری، پریسا کرم رضایی، زینب کریمیان، مرتضی کریمی‌نیا، ناصر گل‌باز، حسین مسرت، مرتضی موسوی، سیدحسین میرمجلسی، سیدسعید میرمحمدصادق و گلپر نسرین تجلیل و لوح تقدیری اهدا شد. در پایان مراسم نیز کیک سی سالگی میراث مکتوب بریده شد.
نظر شما