به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، «پادشاهي ماد» نوشته اقرار علي‌يف؛ عضو فرهنگستان علوم جمهوري آذربايجان، با ترجمه كامبيز ميربها عصر روز شنبه (11 ارديبهشت) در تالار گفت‌وگوي انتشارات ققنوس رونمايي و نقد و بررسي شد. «پادشاهي ماد» اولين و بزرگ‌ترين كتاب پروفسور اقرار حبيب اوغلو علي‌يف است. 

كامران فاني كتاب‌شناس پيشكسوت در اين نشست گفت: من جز كتاب «تاريخ ماد» دياكونوف كتاب ديگري درباره ماد نمي‌شناختم. تا آن كه چند سال پيش كتاب مفصلي ديدم كه نويسنده‌اي از آذربايجان شوروي به نام «اقرار علي يف» درباره تاريخ ماد نوشته بود و حواشي حيرت‌انگيزي داشت. ابتدا شك كردم و تصورم بر اين بود كه همانند ديگر محققان روس، به شيوه‌اي خاص و با گرايش‌هاي حزبي نوشته شده است. 

وي در ادامه سخنانش افزود: اما اين گونه نيست و علي يف در تحليل تاريخ ماد، بي طرف است. خوشبختانه يكي دو هفته پيش ترجمه فارسي اين كتاب به كوشش انتشارات ققنوس چاپ شد. انتشار ترجمه كتاب علي يف اتفاق مهمي در ايران است.

تاريخ ايران را از كجا بايد آغاز كرد؟
وي افزود: مساله پيش روي ما اين است كه تاريخ ايران را از كجا بايد شروع كرد؟ آيا با آمدن آريايي‌ها به فلات ايران تاريخ ما آغاز مي‌شود يا به دوره‌هاي قبل از آن و به زمان عيلامي‌ها مي‌رسد؟ به هر حال هميشه رسم بر اين بوده است كه تاريخ ما را از مادها آغاز كنند و آن‌ها را نيز مقدمه‌اي براي پرداختن به تاريخ هخامنشيان بدانند. 

مترجم كتاب «علم در تاريخ» خاطرنشان كرد: با پيشرفت‌هاي باستان‌شناسي مشخص شد كه اقوامي كه پيش از مهاجرت آريايي‌ها در سرزمين ايران به‌سر مي‌برده‌اند، داراي تاريخ و تمدن پيشرفته و با اهميتي بوده‌اند. اقوامي مانند گوتي‌ها، لولوبي‌ها، كاسي‌ها و اقوام ديگر. اين اقوام حضوري دو هزار ساله قبل از آريايي‌ها داشته‌اند و بخشي از تاريخ مستمر ايران به‌شمار مي‌روند. 

وي افزود: تاريخ ماد همواره زير سايه تاريخ هخامنشيان قرار داشته است. پيش از دياكونوف و علي يف هيچ كتاب مهمي درباره مادها نوشته نشده بود. محققان، آن‌ها را زير سايه هخامنشيان مي‌دانستند. چنين تصوري چند علت داشت. نخست اين كه تا 150 سال پيش، تنها منبع ما درباره مادها، «تاريخ هرودوت» بود. كم كم با كشف آثار بين‌النهرين و آشور و بابل، بر تاريخ ماد نيز روشني‌هايي افكنده شد، تا بدان حد كه مي‌شد تاريخ مستقل ماد را نوشت. به‌دست آمدن آثار مربوط به تمدن اورارتو نيز بسيار كمك كرد تا تاريخ آن دوره نوشته شود. بي‌گمان روس‌ها در اين كار پيشگام بودند. 

«تاريخ ماد» دياكونوف اتفاق مهمي براي ايران بود
فاني خاطرنشان كرد: ترجمه «تاريخ ماد» دياكونوف توسط زنده‌ياد كريم كشاورز در سال 1345، اتفاق مهمي براي ايران بود. تا آن زمان كتابي به آن تفصيل درباره ماد نمي‌شناختيم. البته توقعات بي جايي درباره كتاب دياكونوف وجود داشت. اما به هر حال خواننده فارسي زبان براي نخستين‌بار بود كه با خواندن اين كتاب به اهميت قوم مانايي پي مي‌برد. بعد از كتاب دياكونوف، منبعي كه اهميت داشت «تاريخ ايران كمبريج» بود. بخش ماد اين تاريخ را دياكونوف در سال 1985 نوشت. فاصله بين كتاب او و اين بخش از تاريخ ايران دانشگاه كمبريج، بيست سال بود. 

وي افزود: علي يف در حدود سي سالگي كتاب «پادشاهي ماد» را نوشته، يعني در زماني كه بسيار جوان بوده است. اما شگفت است كه او زبان‌هاي باستاني همانند آشوري، سومري و عيلامي را مي‌دانسته و در نوشتن اين كتاب از منابع باستاني، استفاده كرده است. كتاب او پيش از «تاريخ ماد» دياكونوف آماده انتشار بود اما آكادمي علوم جمهوري آذربايجان ترجيح داد كه كتاب دياكونوف را زودتر منتشر كند. به هر حال در سال 1960 كتاب او منتشر شد. 

اين عضو دايره‌المعارف يادآور شد: اما با اين همه به تحقيق بسيار مهم او چندان توجهي نشد. چون علي يف بسيار بي طرف است. شرقي بودن او نيز باعث شد كه كتابش مهجور بماند. كتاب «پادشاهي ماد» علي يف، كتاب ساده‌اي نيست. خواننده‌اي كه به حواشي كتاب مراجعه نكند، بسياري از مطالب را از دست خواهد داد. متن كتاب نزديك به سيصد صفحه است و حواشي آن نيز به همين اندازه است. 

ويژگي كتاب «پادشاهي ماد» علي يف 
وي افزود: اصولا براي غربي‌ها تاريخ ماد چندان مطرح نيست. تئوري هم رواج پيدا كرده بود كه بر اساس آن مادها را آريايي نمي‌دانستند. علي يف در كتابش در اين باره بحث مي‌كند كه حوزه جغرافيايي و منشاء مادها كجاست و زبان آن‌ها چگونه بوده است. اين را نيز از نظر دور نمي‌دارد كه جامعه ايراني پيش از آمدن آريايي‌ها تا چه اندازه متمدن بوده است. 

فاني يادآور شد: علي يف مي‌پذيرد كه مادها آريايي بوده‌اند اما مي‌گويد كه آن‌ها از پشتوانه اقوام بومي فلات ايران برخوردار بودند و به كمك آن اقوام، امپراطوري آشور را ساقط كردند و به قدرت اول منطقه تبديل شدند. اقرار علي يف به تاريخ قوم‌هاي اورارتويي و ماناي بسيار توجه مي‌كند و مي‌گويد كه اين دو قوم تاثير بيشتري بر مادها داشتند. اما بر خلاف او، دياكونوف به عيلامي‌ها بهاي بيشتري مي‌دهد. توجهي كه علي يف به اقوام بومي فلات ايران مي‌كند، به نظر من از ويژگي‌هاي كتاب اوست. 

اين كتاب‌شناس افزود: كتاب «پادشاهي ماد» با ماجراي قيام «گئوماته مغ» تمام مي‌شود، چون علي يف مي‌گويد كه گئوماتا، مادي بود.علي يف دلبسته مادهاست و چندان علاقه‌اي به هخامنشيان ندارد. به همين دليل قيام گئوماته را قيام مردم ايران عليه هخامنشيان مي‌داند. درباره گئوماته و قيام او هم هر كس نظري دارد. من كاري به ديدگاه‌هاي مختلف ندارم. 

وي افزود: اما يك نكته را نبايد فراموش كرد و آن اين كه داريوش پيروز اين بحران بود. بايد سپاسگزار باشيم كه او توانست بر گئوماته پيروز شود. در غير اين صورت معلوم نبود كه بر سر ايران و تاريخ آن چه مي‌آمد. بدون شك داريوش هخامنشي يكي از بزرگترين شخصيت‌هاي تاريخ ايران و يكي از برجسته‌ترين چهره‌هاي تاريخ جهان است. 

اولويت انتشارات ققنوس تاريخ‌هاي باستاني است
سپس ارسلان فصيحي ويراستار كتاب گفت: در سال 1376 در انتشارات ققنوس تصميم بر اين گرفته شد كه كتاب‌هاي تاريخي منتشر كنيم. اولويت ما تاريخ‌هاي باستاني بود. اولين كتاب، نوشته‌اي از «ويسفوهر» بود. كتاب‌هاي كوچكي نيز كه به تاريخ هخامنشيان پرداخته بودند چاپ شد. چون استقبال خوانندگان را ديديم، بنا را بر اين گذاشتيم كه مجموعه‌‌اي درباره تاريخ ايران باستان، از ورود آريايي‌ها تا سقوط ساسانيان منتشر كنيم. 

وي افزود: كتاب‌هاي مربوط به تاريخ هخامنشيان، اشكانيان و ساسانيان، به سادگي تهيه شد. اما به‌دست آوردن كتابي درباره تاريخ ماد به اين آساني نبود. كتاب اقرار علي يف اثر با ارزش و محققانه‌اي است كه اغلب تاريخ‌نويسان معتبر به آن ارجاع مي‌دهند. براي تاريخ ماد اين كتاب را انتخاب كرديم و كامبيز ميربهاء نيز ترجمه آن را به عهده گرفتند. ايشان با نثر شيوايي آن را به فارسي ترجمه كردند. 

پرسشي كه در اين‌جا پيش مي‌آيد آن است كه چرا در شوروي به تاريخ ماد اهميت بسيار داده مي‌شد؟ بايد توجه كرد كه پس از تشكيل جمهوري آذربايجان شوروي در 1918، دولت آذربايجان درصدد بود كه دست به تاريخ‌سازي بزند تا پشتوانه‌اي براي خود فراهم كرده باشد. از آن‌جايي كه آتروپاتن جزيي از ماد بود، آن‌ها ريشه‌هاي تاريخي خود را در تاريخ ماد جستند و به همين دليل براي نوشتن تاريخ آن دوره دست به سرمايه گذاري فراواني زدند. اما آن‌ها مي‌خواستند كه تاريخ مادها را تركي‌سازي كنند و ريشه ايراني مادها را ناديده بگيرند. انتشار كتاب «تاريخ ماد» دياكونوف در پي چنين سياستي بود. 

حضور تاريخ ماد در منابع فارسي كمرنگ است
سپس عسكر بهرامي نويسنده و تاريخ‌پژوه گفت: در مقايسه با ديگر سلسله‌هاي باستاني، تاريخ ماد در منابع فارسي، حضور كم رنگي دارد. فاصله زماني ميان چاپ كتاب‌هاي مربوط به ماد زياد است به گونه‌اي كه در پنجاه سال گذشته، تنها دو كتاب مستقل درباره ماد به فارسي ترجمه شده است. هر چند تاريخ ماد از نظر كمي خوش اقبال نبوده، اما از نظر كيفي وضعيت خوبي داشته است. براي مثال كتاب‌هاي دياكونوف و علي يف را مي‌توان نام برد كه از منابع مهم تحقيق درباره مادها به‌حساب مي‌آيند. 

نويسنده كتاب‌هاي «تاريخ اساطيري ايران» و «جشن‌هاي ايراني» گفت: بيشترين تحقيق درباره مادها را روس‌ها انجام داده‌اند. اما به علت ناآشنايي بسياري از محققان ايراني با زبان روسي، كتاب‌هاي آنان در عرصه پژوهش‌هاي ايراني ناديده مانده است. اولين تك‌نگاري مهم درباره مادها را «راولينسون» انجام داد، سپس «پراشك» تاريخ ماد و پارس را در سال 1906 نوشت و در سال 1934 كتاب ديگري درباره اين سلسله به زبان آلماني چاپ شد. پس از آن به دو اثر مهم دياكونوف و علي يف مي‌رسيم كه ارزش تحقيقي فراواني دارند. 

بخش هخامنشيان داراي آگاهي‌هاي ارزنده‌اي است
سپس كاوه گوهرين پژوهشگر و نويسنده گفت: من فصل هخامنشيان كتاب اقرار علي يف را به دقت مطالعه كرده‌ام. اين بخش داراي آگاهي‌هاي بسيار ارزنده اي است. از اين رو مي‌توانم بگويم كه ميربهاء با رنج بسيار، كتاب مهمي را در عرصه ماد شناسي به كتاب‌هاي تاريخي ما افزوده‌اند. از اقرارعلي يف كتاب ديگري به زبان فارسي ترجمه شده است به نام «تاريخ آتروپاتكان» اما اين ترجمه پر از غلط‌هاي فاحش چاپي است و متني آشفته و درهم دارد. اصلا هم ويراستاري نشده است. 

وي افزود: علي يف هنگامي كه در سال 2004 درگذشت، از طرف پان تركيست‌هاي افراطي به شدت مغضوب بود و در انزواي كامل به‌سر مي‌برد. آن‌ها او را كنار گذاشته بودند به اين دليل كه علي يف در نگارش تاريخ ماد انصاف علمي داشت. زد و بندهاي حزبي هم سبب شده بود كه «تاريخ ماد» دياكونوف را زودتر از كتاب علي يف منتشر كنند. علي يف در مقدمه كتابش، اشاره تلخي به دياكونوف مي‌كند.