به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در اصفهان، مراسم رونمایی از کتاب سپهر ملکوت، تازهترین اثر پژوهشی مهرداد عربستانی، در اصفهان برگزار شد؛ آیینی که فراتر از یک برنامه معرفی کتاب، به صحنهای برای گفتوگوی جدی درباره نسبت کتاب، حافظه تاریخی، میراث ناملموس و مسئولیت نهادهای فرهنگی در پاسداشت هویت جمعی بدل شد. این کتاب که حاصل سالها پژوهش میدانی و مطالعات انسانشناختی درباره تخت فولاد اصفهان است، کوشیده تا یکی از مهمترین پهنههای معنوی و تاریخی ایران را نه صرفاً به عنوان یک آرامستان، بلکه به مثابه متنی زنده و چندلایه برای خوانش فرهنگی و اجتماعی بازنمایی کند.
در این مراسم که با حضور پژوهشگران، فعالان حوزه میراث فرهنگی، مدیران شهری و علاقهمندان کتاب و نشر همراه بود، سپهر ملکوت به عنوان نمونهای شاخص از پیوند میان پژوهش دانشگاهی و نشر عمومی معرفی شد؛ کتابی که میتواند مخاطبان تخصصی و غیرتخصصی را همزمان با خود همراه کند و نشان دهد چگونه کتاب، هنوز یکی از مؤثرترین ابزارها برای انتقال تجربه تاریخی و معنوی یک جامعه است.
کتاب به مثابه حافظه مکتوب یک زیستجهان معنوی
مهرداد عربستانی، نویسنده کتاب سپهر ملکوت، در سخنانی که با استقبال حاضران همراه شد، به نسبت میان انسان، تاریخ و فرهنگ پرداخت و اظهار کرد: انسانها هنگام تولد در جهانی پرتاب میشوند که پیش از آنها شکل گرفته است. زبان، خاطره، تجربههای تلخ و شیرین و الگوهای زیستی، پیش از آنکه انتخاب ما باشند، به ما منتقل میشوند و ما ناگزیر وارث آنها هستیم. این میراث اگرچه از گذشته میآید، اما همواره رو به آینده دارد و کیفیت مواجهه ما با آن، مسیر فردا را تعیین میکند.
وی با تأکید بر نقش گورستانها و آرامستانها در انتقال این میراث، اظهار کرد: آرامستانها از معدود نهادهایی هستند که گذشته را به شکلی ملموس و عینی در برابر ما قرار میدهند. این فضاها محل تلاقی تاریخ، فرهنگ، ایمان و زیست روزمره مردماند و به همین دلیل، خوانش آنها بدون توجه به لایههای ناملموس فرهنگی، خوانشی ناقص خواهد بود.
عربستانی با اشاره به تخت فولاد اصفهان اظهار کرد: تخت فولاد به دلیل تداوم تاریخی، تنوع دورهها و حضور چهرههای علمی، دینی و اجتماعی، جایگاهی یگانه در جغرافیای فرهنگی ایران دارد. این مکان تنها مجموعهای از قبور و بناها نیست، بلکه نوعی موزه سرباز است که در آن خاطرات جمعی، باورها، آیینها و روایتهای نانوشته نسل به نسل منتقل شدهاند. کتاب سپهر ملکوت تلاشی است برای ثبت و تحلیل همین لایههای نادیدنی که به بناها و فضا معنا میبخشند.
وی افزود: در این پژوهش، تخت فولاد نه به عنوان یک اثر تاریخی منفصل از زندگی امروز، بلکه به مثابه بخشی از زیستجهان معاصر اصفهان دیده شده است. هدف این بوده که نشان داده شود چگونه یک مکان تاریخی میتواند همچنان در شکلدهی به هویت، اخلاق و جهانبینی جامعه نقش ایفا کند.
نشر پژوهشهای میراثی و ضرورت آشتی با گذشته
نویسنده سپهر ملکوت در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به نقش کتاب در مواجهه انتقادی با تاریخ اظهار کرد: آشتی با گذشته به معنای تقدیس بیچونوچرای آن نیست. آشتی یعنی دیدن، شناختن و پذیرفتن همه وجوه تاریخ، بدون حذف و بدون داوری شتابزده. تنها در این صورت است که جامعه میتواند به نوعی فرایند شفا دست یابد و راهی به سوی آینده باز کند.
وی افزود: تاریخ همواره واجد لحظات تلخ و تروماتیک است، اما پنهان کردن یا نادیده گرفتن آنها نهتنها کمکی به حل مسائل امروز نمیکند، بلکه زمینه بازتولید آن آسیبها را فراهم میآورد. کتاب و پژوهش تاریخی میتوانند بستری امن برای مواجهه عقلانی و آگاهانه با این بخشهای دشوار گذشته باشند.
عربستانی با اشاره به برخی رویدادهای تاریخی اصفهان اظهار کرد: برای نمونه، حمله افغانها به اصفهان یکی از تجربههای عمیق و دردناک در حافظه تاریخی این شهر است، اما بازنمایی آن در حافظه عمومی بسیار کمرنگ است. هدف از طرح چنین موضوعاتی در کتاب، قضاوت یا بازتولید رنج نیست، بلکه فهم چرایی و چگونگی رخدادهاست تا جامعه بتواند از تکرار آنها جلوگیری کند.
وی نقش نهادهای فرهنگی و شهری را در حمایت از چنین آثاری مهم دانست و اظهار کرد: نهادهایی مانند شهرداریها، مراکز فرهنگی و ناشران تخصصی میتوانند با حمایت از پژوهشهای میراثی، زمینه گفتوگوی عمومی درباره تاریخ و هویت را فراهم کنند. کتاب در این میان، رسانهای ماندگار و قابل رجوع است که میتواند پیوند میان دانشگاه، جامعه و مدیریت فرهنگی را تقویت کند.
میراث ناملموس؛ محور سیاستگذاری فرهنگی و تولید کتاب
در ادامه این مراسم، ابوالفضل قربانی، رئیس بنیاد آثار فرهنگی ناملموس اصفهان، با تمرکز بر جایگاه میراث ناملموس در تولید دانش و نشر، اظهار کرد: آنچه هویت ما را همچون نخ تسبیح به هم پیوند میدهد، میراث ناملموس است. اگر امروز جامعه با بحران هویت مواجه است، بخشی از آن به دلیل کمتوجهی به همین میراث نادیدنی اما بنیادین است.
وی با اشاره به فعالیتهای بنیاد آثار فرهنگی ناملموس اظهار کرد: این بنیاد که خروجی نشستها و اجلاسهای تخصصی پاسداری از میراث ناملموس است، طی سالهای اخیر تلاش کرده تا این حوزه را از سطح شعار به عرصه عمل و تولید محتوا وارد کند. یکی از مهمترین اقدامات، سیاههبرداری از هزار عنصر میراث ناملموس استان اصفهان است که مراحل نهایی چاپ آن در حال انجام است و میتواند به عنوان منبعی مرجع برای پژوهشگران و ناشران مورد استفاده قرار گیرد.
قربانی افزود: در کنار این اثر، کتابی با عنوان قدرت نرم میراث ناملموس نیز بهزودی منتشر میشود که رویکردی تحلیلی به نقش میراث فرهنگی در سیاستگذاری اجتماعی و فرهنگی دارد. پرداختن به میراث ناملموس تخت فولاد، مسجد جامع اصفهان و میراث فرهنگی ارامنه اصفهان نیز از جمله پروژههایی است که در دستور کار بنیاد قرار گرفته و مقدمات پژوهشی آن آغاز شده است.
وی با تأکید بر اهمیت همراهی مدیران شهری اظهار کرد: حمایت شهردار اصفهان و مدیران فرهنگی شهر موجب شد موضوع میراث ناملموس از حاشیه به متن بیاید و به مرحله اجرا برسد. این همراهی نشان میدهد که کتاب و پژوهش میتوانند در صورت وجود اراده مدیریتی، به ابزار تصمیمسازی فرهنگی تبدیل شوند.
رئیس بنیاد آثار فرهنگی ناملموس اصفهان ادامه داد: جامعه نسبت به میراث ملموس حساسیت بالایی دارد و کوچکترین آسیب به بناهای تاریخی واکنش عمومی ایجاد میکند، اما میراث ناملموس که هویت واقعی ما را شکل میدهد، کمتر دیده میشود. کتابهایی مانند سپهر ملکوت میتوانند این عدم توازن را اصلاح کنند و توجه افکار عمومی را به لایههای پنهان فرهنگ جلب کنند.
تخت فولاد در کتاب؛ پیوند ایمان، اخلاق و تجربه زیسته
بخش پایانی مراسم به سخنان حجت الاسلام سید فتاح حکمتمنش، مدیر مؤسسه فرهنگی قرآن و عترت امام رضا (ع)، اختصاص داشت که از زاویهای معنوی و اجتماعی به موضوع کتاب نگریست.
وی اظهار کرد: تخت فولاد نه تنها آرامگاه بزرگان علمی و دینی است، بلکه تجلی ایمان، اخلاق و تجربه زیسته مردم اصفهان در طول قرنهاست. این مکان نشان میدهد که چگونه مفاهیم دینی و اخلاقی در زندگی روزمره مردم جاری بوده و به شکل میراثی پایدار منتقل شده است.
مدیر مؤسسه فرهنگی قرآن و عترت امام رضا (ع) با اشاره به نقلهایی از علمای اصفهان اظهار کرد: در سنت شفاهی این شهر، تخت فولاد همواره به عنوان مکانی برای توسل، تأمل و بازگشت به خویشتن شناخته شده است. روایتهایی که از بزرگان این آرامستان نقل میشود، اغلب بر سادهزیستی، عدالتورزی و پایبندی به اخلاق تأکید دارد و این همان میراث ناملموسی است که باید ثبت و منتقل شود.
حکمتمنش افزود: کتابهایی از جنس سپهر ملکوت میتوانند این تجربههای معنوی را از سطح روایتهای پراکنده به سطح دانش مکتوب ارتقا دهند. وقتی این روایتها در قالب کتاب منتشر میشوند، امکان نقد، تحلیل و گفتوگوی علمی درباره آنها فراهم میشود و این خود گامی مهم در زنده نگه داشتن میراث معنوی است.
وی با تأکید بر نقش کتاب در پیوند نسلها اظهار کرد: نسلهای جدید ممکن است ارتباط مستقیمی با چنین مکانهایی نداشته باشند، اما کتاب میتواند پلی میان تجربه زیسته گذشتگان و پرسشهای امروز جوانان ایجاد کند. در این معنا، نشر آثار میراثی نهتنها یک فعالیت فرهنگی، بلکه نوعی سرمایهگذاری اجتماعی است.
نظر شما