به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در اصفهان، احمد کامرانی‌فر، دکترای تاریخ و مدرس دانشگاه، شامگاه دوشنبه در نشست «جشن مهرگان از آغاز تا امروز» که در شهر کتاب اردیبهشت اصفهان برگزار شد، با اشاره به جایگاه آیین مهرگان در میراث مکتوب ایران‌زمین اظهار کرد: بخشی از شناخت امروز ما از فرهنگ و جهان‌بینی ایرانیان باستان، مرهون کتاب‌ها و نوشته‌هایی است که در ستایش مهر، داد و راستی پدید آمده‌اند و در گذر قرن‌ها همچنان الهام‌بخش پژوهشگران و اندیشمندان هستند.

وی افزود: روایت‌های مربوط به پیدایش جشن مهرگان، بر پایه متون کهن از جمله «شاهنامه فردوسی»، «تاریخ طبری»، «تاریخ بلعمی»، «بندهشن»، «دینکرد» و نوشته‌های ابوریحان بیرونی در «الآثار الباقیه» بازتاب یافته‌اند. این آثار، علاوه بر جنبه تاریخی، واجد لایه‌های فرهنگی و اسطوره‌ای عمیقی‌اند که پیوند انسان ایرانی با مفاهیم راستی، پیمان و روشنایی را نشان می‌دهند.

کامرانی‌فر با اشاره به این‌که مهرگان در کنار نوروز، نماد دو قطب زمانی در تقویم و اندیشه ایرانی است، گفت: مهرگان در میانه سال و هنگام برداشت محصول برگزار می‌شد؛ زمانی برای شکرگزاری از زمین و آفریدگار و نیز یادآوری عدالت و پیمان در زندگی اجتماعی. این معنا در بسیاری از کتاب‌های ادبی و دینی ایرانی به‌صورت گسترده بازتاب یافته است.

وی ادامه داد: پژوهش‌های نوین در حوزه تاریخ و دین‌شناسی ایران نشان می‌دهد که آیین مهرگان در طول قرون متمادی دچار تطور فرهنگی شده و از قالب آیینی صرف به نمادی اخلاقی و اجتماعی در آثار مکتوب بدل گشته است. به گفته وی، بررسی منابع مکتوب پهلوی، از جمله «زادسپرم» و «ارداویراف‌نامه»، نشان می‌دهد که مهرگان در میان زرتشتیان نیز روزی برای تجلیل از میترا، ایزد پیمان و دوستی، به شمار می‌رفته است.

این نویسنده و استاد تاریخ با تأکید بر اهمیت کتاب‌ها در انتقال حافظه تاریخی ایرانیان افزود: بسیاری از مفاهیم مرتبط با مهرگان در قالب متون حماسی و تعلیمی به دوره‌های بعدی رسیده‌اند. فردوسی در شاهنامه، فریدون را نماد خرد و داد می‌داند و پیروزی او بر ضحاک را مبدأ جشن مهرگان معرفی می‌کند. در ادبیات فارسی میانه و سپس فارسی دری، واژه «مهر» بار معنایی گسترده‌تری می‌یابد و به عشق، راستی، دوستی و پیمان نیز اشاره دارد.

کامرانی‌فر همچنین به بازتاب آیین مهرگان در شعر و نثر فارسی اشاره کرد و گفت: شاعران بزرگی چون منوچهری، نظامی، عنصری و حتی سعدی در آثار خود از مهرگان یاد کرده‌اند. این حضور مکرر در متون ادبی نشان‌دهنده تداوم فرهنگی و پیوند سنت‌های ایرانی با ادب فارسی است.

وی تصریح کرد: یکی از منابع مهم برای شناخت جنبه‌های آیینی مهرگان، آثار پژوهشگران معاصر مانند مهرداد بهار، عبدالحسین زرین‌کوب، ژاله آموزگار و توران شهریاری است که با بهره‌گیری از منابع مکتوب پهلوی، فارسی و عربی، این جشن را از منظر تاریخی و معناشناختی تحلیل کرده‌اند.

این پژوهشگر تاریخ با تأکید بر ضرورت بازخوانی کتاب‌های کلاسیک و متون اصیل ایرانی اظهار کرد: مطالعه تطبیقی این آثار می‌تواند نه‌تنها در فهم دقیق‌تر باورهای ایرانیان باستان مؤثر باشد، بلکه به بازتعریف مفهوم هویت فرهنگی در ایران امروز نیز کمک کند.

وی افزود: هرچند آیین مهرگان در برخی دوره‌ها به فراموشی سپرده شد، اما در آثار مکتوب ردپای آن باقی ماند و همین استمرار در کتاب‌ها سبب شد تا این جشن به عنوان بخشی از حافظه فرهنگی ملت ایران زنده بماند.

کامرانی‌فر در بخش پایانی سخنان خود تأکید کرد: آیین‌هایی چون مهرگان، با وجود گذشت سده‌ها، از طریق کتاب‌ها و نوشته‌های ماندگار در حافظه جمعی ایرانیان حضور دارند. پاسداشت این میراث، نه صرفاً از راه برگزاری آیین‌های نمادین، بلکه از مسیر پژوهش، ترجمه و بازنویسی متون کهن ممکن است؛ امری که وظیفه جامعه دانشگاهی و اهالی کتاب و قلم است.

نشست «جشن مهرگان از آغاز تا امروز» با حضور جمعی از پژوهشگران حوزه تاریخ، اسطوره‌شناسی و ادبیات فارسی در شهر کتاب اردیبهشت اصفهان برگزار شد و با استقبال علاقه‌مندان به فرهنگ ایران باستان همراه بود.