به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) به نقل از پابلیشینگ پرسپکتیو، در میانه جهانی پرتنش و رسانه‌ای که هر روز از بحران‌ها و درگیری‌ها لبریز است، نمایشگاه کتاب فرانکفورت بار دیگر آماده می‌شود تا در اکتبر ۲۰۲۵ میزبان صدها هزار نفر از سراسر جهان باشد.

برای یورگن بوس، رئیس و مدیرعامل این بزرگ‌ترین رویداد فرهنگی جهان، معنای نمایشگاه فراتر از تجارت کتاب است؛ او فرانکفورت را «صحنه‌ای برای گفت‌وگو، دموکراسی و صلح» می‌داند.

پاتر اندرسون، سردبیر پابلیشینگ پرسپکتیو در آستانه برگزاری نمایشگاه فرانکفورت (۲۳ تا ۲۷ مهرماه) گفتگویی با بوس انجام داد که تصویری دقیق از فلسفه برگزاری نمایشگاه در دورانی به دست می‌دهد که فرهنگ، سیاست و نشر بیش از هر زمان دیگری در هم تنیده‌اند.

بوس در آغاز بر هدف اصلی نمایشگاه تاکید می‌کند: پیوند دادن مردم. او می‌گوید: «ما بستری فراهم می‌کنیم برای اینکه صداهای متفاوت بتوانند در کنار هم شنیده شوند. نمایشگاه فرانکفورت از آغاز تا امروز نماینده تنوع، آزادی بیان و آزادی نشر بوده است.»

در زمانی که جنگ‌ها و قطبی‌شدن سیاسی جهان را تکه‌تکه کرده، این رویداد جهانی همچنان می‌کوشد خود را بی‌طرف نگاه دارد؛ نه به معنای بی‌موضعی، بلکه به معنای حفظ فضا برای گفت‌وگو. در سالن‌های پرنور «مِسه فرانکفورت»، نویسندگان، ناشران و مترجمان از بیش از صد کشور گرد هم می‌آیند تا درباره کتاب و ایده‌های پشت آن سخن بگویند — نه برای اثبات برتری دیدگاه خود، بلکه برای شنیدن دیگری.

با وجود این، برگزاری چنین رویدادی در دنیایی پر از اعتراض و خشونت، ساده نیست. بوس می‌گوید تیم او هر سال با پلیس ایالت هِس و شرکت امنیتی نمایشگاه همکاری می‌کند تا طرحی جامع برای حفاظت از شرکت‌کنندگان آماده شود.

اما امنیت در فرانکفورت تنها به معنای حضور نیروهای انتظامی نیست. برای بوس، امنیتِ فرهنگی یعنی فراهم آوردن فضایی که در آن ناشران و نویسندگان بتوانند بدون ترس از سانسور یا حمله سیاسی حرف بزنند. او به کسانی که خواستار تحریم نمایشگاه به‌دلیل جنگ خاورمیانه شده‌اند پاسخ می‌دهد:

«ما به تصمیم هر فرد احترام می‌گذاریم، اما مأموریت ما این است که انسان‌ها را به هم متصل کنیم. نمایشگاه کتاب جایی است برای گفت‌وگوی محترمانه، نه قطع ارتباط.»

در چند سال اخیر، فرانکفورت با راه‌اندازی برنامه‌ای به نام «Frankfurt Calling» تلاش کرده است نقش خود را از صرفاً یک نمایشگاه تجاری به یک میدان گفت‌وگو درباره مسائل جهانی گسترش دهد.

صحنه اصلی این برنامه، در سالن ۴.۱، میزبان بحث‌هایی خواهد بود که موضوعات بزرگ عصر ما را در بر می‌گیرد: از سانسور کتاب‌ها گرفته تا نقش زنان در نشر، از آزادی بیان تا سیاست‌های امنیتی و حقوق بشر.

بوس می‌گوید به‌سختی می‌توان یکی از رویدادها را برجسته کرد، اما از گفت‌وگوی میان ماریا رسا، برنده نوبل صلح، و ینس استولتنبرگ، دبیرکل پیشین ناتو، به‌عنوان یکی از لحظات مهم نام می‌برد؛ همچنین از دیدار دو کتاب‌فروش از کی‌یف و اورشلیم که درباره «کتاب‌فروشی در زمان جنگ» سخن خواهند گفت.

چنین برنامه‌هایی یادآور این نکته‌اند که کتاب هنوز می‌تواند ابزاری برای گفت‌وگوی میان ملت‌ها باشد، نه صرفاً کالایی فرهنگی.

در سال ۲۰۲۵، فیلیپین به‌عنوان کشور میهمان افتخار، با شعار شاعرانه «تخیل هوا را جان می‌دهد» در مرکز توجه قرار دارد. شعاری برگرفته از رمان تاریخی خوزه ریزال، مرا لمس مکن (Noli Me Tangere) — اثری که در قرن نوزدهم علیه استعمار اسپانیا نوشته شد و نویسنده‌اش را به تبعید و مرگ کشاند.

برای بوس، حضور فیلیپین معنایی نمادین دارد: «روح استقلال‌طلبی ریزال هنوز در ادبیات فیلیپین زنده است. امسال بیش از صد نویسنده از آن کشور شرکت می‌کنند، از ادبیات پساکولونیال و آثار کوییر تا داستان‌های اقلیمی و کمیک‌ها — همه با صدایی پرقدرت از هویت و استقلال.»

این نمایش فرهنگی، فرانکفورت را به صحنه‌ای برای روایت مقاومت ادبی در برابر سلطه سیاسی تبدیل می‌کند؛ یادآوری اینکه ادبیات می‌تواند تاریخ را بازنویسی کند.

بوس به شایعاتی نیز پاسخ می‌دهد که گاه نمایشگاه را بازتاب‌دهنده سیاست‌های دولت آلمان می‌دانند. «نمایشگاه کتاب فرانکفورت یک نهاد غیردولتی است. ما زیر نظر انجمن ناشران و کتاب‌فروشان آلمان فعالیت می‌کنیم و هیچ وابستگی به دولت نداریم.»

این استقلال به نمایشگاه اجازه داده تا در طول دهه‌ها، میزبان صداهای گوناگون باشد — از ناشران کشورهای درگیر جنگ گرفته تا نویسندگان تحت سانسور. فرانکفورت به تعبیر بسیاری از شرکت‌کنندگان، تنها جایی است که در آن «ادبیات جهانی» معنای واقعی پیدا می‌کند.

در پایان گفت‌وگو، بوس تاکید می‌کند که ارزش واقعی نمایشگاه نه در قراردادهای تجاری یا ارقام فروش، بلکه در گفت‌وگوها نهفته است: «تاثیر نمایشگاه از دل گفت‌وگوهای میان بازدیدکنندگان و سخنرانان بیرون می‌آید. ما تنها چارچوب این تبادل را فراهم می‌کنیم – چیزی که در دنیای امروز کمیاب شده است.»

در جهانی که دیوارها هر روز بلندتر و فضاهای مشترک محدودتر می‌شوند، نمایشگاه کتاب فرانکفورت هنوز از فضای مشترک دفاع می‌کند — جایی که کتاب نه فقط موضوع، بلکه زبانِ گفت‌وگو است.