خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - مسعود خاموشی: هر از چندی انتشار خبر ممنوعیتهای فرهنگی و علمی در افغانستان از سوی طالبان خبرساز میشود. گزارشی که روزنامه فرهیختگان، دوشنبه ۷ مهرماه در صفحه ۱۳ خود از فهرست ممنوعیتهای جدید امارت اسلامی افغانستان منتشر کرد خبرساز شده است. عاطفه جعفری دبیر گروه فرهنگ این روزنامه در گزارش خود آورده که به تازگی خواندن آثار ۹ نویسنده مشهور ایرانی توسط طالبان ممنوع شده است. در این فهرست حتی نام نویسندگانی همچون رضا امیرخانی و سیدمهدی شجاعی که سویههای اسلامی و گاه ضد غربی درآثارشان وجود دارد نیز ذکر شده است. علاوه بر این دو، ابراهیم گلستان، اسماعیل فصیح، هوشنگ گلشیری، عبدالحسین زرینکوب، نادر ابراهیمی، هوشنگ مرادی کرمانی، احمد محمود و جمال میرصادقی نیز در فهرست ممنوعیتهای جدید امارت اسلامی افغانستان قرار دارد.
علاوه بر این فهرستی از ۳۹ کتاب نیز در لیست ممنوعیتهای جدید است که از جمله میتوان به مفاتیحالجنان شیخ عباس قمی، تفسیر المیزان علامه طباطبایی، جهاد اکبر امام خمینی، خاتمیت مرتضی مطهری، کویر علی شریعتی و حتی مقدمه علم حقوق ناصر کاتوزیان از جمله آنان است.
شایان ذکر است نام این نویسندگان و کتابهای ممنوعه جدید در گفتگوی فرهیختگان با یکی از کتابفروشان ساکن هرات به دست آمده که آخرین دستورات امارت اسلامی افغانستان درباره جمعآوری کتابهای ممنوعه از قفسه کتابفروشیها را با خبرنگار این روزنامه در میان نهاده است. گزارش کامل روزنامه فرهیختگان را میتوانید «اینجا» بخوانید.
البته اگر از افزوده شدن نامهایی مثل سید مهدی شجاعی، رضا امیرخانی و نادر ابراهیمی به فهرست ممنوعیتهای جدید طالبان بگذریم، این گزارش دربرگیرنده نکته جدید نیست. محدودیتهای امارت اسلامی افغانستان در عرصه علمی و فرهنگی از زمان چیرگی طالبان بر کابل آغاز شده است. چند روز پیش ضیاور رحمان آریوبی، معاون علمی وزارت آموزش عالی، در نامهای خطاب به دانشگاههای افغانستان گفت که هیئتی از «علما و کارشناسان دینی» دریافتهاند که کتابهای ممنوعه نقض تفسیر طالبان از قوانین شریعت است.
یورو نیوز در گزارش خود که ۲۰ سپتامبر منتشر شده، آورده است که دولت طالبان با انتشار دستورالعملی جدید آموزش ۶۷۹ عنوان کتاب را در مراکز آموزشی افغانستان ممنوع کرده است. بر اساس گزارش کلیه کتابهایی که توسط زنان نوشته شده و مجموع آنها به ۱۴۰ کتاب میرسد ممنوع شده است.
همچنین ۳۱۰ کتاب که توسط نویسندگان یا ناشران ایرانی تهیه شدهاند نیز جمعآوری میشوند. به گفته آریوبی ممنوعیت کتابهای نوشته شده توسط ایرانیان یا چاپ شده در ایران بخشی از تلاش برای «جلوگیری از نفوذ محتوای ایرانی» به برنامه درسی افغانستان است. بر اساس این گزارش که مشروح آن را میتوانید «اینجا» بخوانید، دانشگاه ها موظف شدهاند تا ۱۸ دوره دانشگاهی را که خلاف قوانین دینی تشخیص داده شده ممنوع کنند. همچنین ۲۰۱ دوره دانشگاهی «مشکلساز» دیگر در دست بررسی هستند.
همکاران ما در خبرگزاری کتاب ایران، ایبنا نیز به سراغ این محدودیتها رفتهاند و در گزارشی که ۲۷ شهریور ماه منتشر شده به قوانین دست و پاگیر امارت اسلامی افغانستان برای ناشران افغان پرداختهاند. در گزارش مذکور، سمیه حسننژاد دبیر بخش مدیریت کتاب گفتگویی با استاد سعید، رئیس اتحادیه سراسری ناشران افغانستان داشته که در آن گفته است: کتابهایی که با اندیشه و تفکر طالبان برابر نیست، ممنوع است. ازجمله کتاب نویسندگان افغانستانی، که با اندیشه و تفکر حکومت همخوانی ندارد نیز ممنوع اعلام کردهاند؛ میگویند، این کتابها خلاف پالیسی ماست. گفتگوی ایبنا با استاد سعید و همچنین مجتبی نوروزی، کارشناس توسعه روابط فرهنگی و بینالمللی را در «اینجا» میتوانید بخوانید.
یک سال پیش نیز خبرگزاری فرانس ۲۴ در گزارشی که در ۲۰ نوامبر ۲۰۲۴ با عنوان «دولت طالبان کتابهای «غیراسلامی» را از قفسههای افغانستان جمعآوری میکند» منتشر شد، به محدودیتهای فرهنگی امارت اسلامی افغانستان اشاره کرده بود. در آن گزارش تصریح شده بود که مقامات طالبان با بررسی کتابهای وارداتی، حذف متون از کتابخانهها و توزیع فهرست عناوین ممنوعه، در تلاش هستند تا ادبیات «غیراسلامی» و ضد دولتی را از بازار نشر کتاب افغانستان حذف کنند.
گزارش مذکور که یکی از نخستین گزارشها درباره محدودیتهای فرهنگی امارت اسلامی افغانستان علیه نشر کتاب است به کمیسیونی اشاره میکند که پس از به قدرت رسیدن طالبان در سال ۲۰۲۱ و اجرای تفسیر سختگیرانه خود از قانون اسلامی یا شریعت، تحت نظر وزارت اطلاعات و فرهنگ تأسیس شده است.
مطابق گزارش فرانس ۲۴، در اکتبر ۲۰۲۵، این وزارتخانه اعلام کرد که این کمیسیون ۴۰۰ کتاب را شناسایی کرده است که «با ارزشهای اسلامی و افغانی مغایرت دارند و بیشتر آنها از بازارها جمعآوری شدهاند». در بیانیه این وزارتخانه آمده که اداره مسئول انتشارات، نسخههایی از قرآن و سایر متون اسلامی را برای جایگزینی کتابهای توقیف شده توزیع کرده است. این وزارتخانه آماری از تعداد کتابهای حذفشده ارائه نکرده است، اما دو منبع، یک ناشر در کابل و یک کارمند دولت، گفتند که متون در سال اول حکومت طالبان و دوباره در ماههای اخیر جمعآوری شدهاند.
فرانس ۲۴ نیز در گزارش خود به فهرستی از کتب ممنوعه اشاره میکند که «عیسی پسر انسان» اثر نویسنده مشهور لبنانی-آمریکایی خلیل جبران از آن جمله است. گزارش فرانس ۲۴ اشاره دارد که کتاب «افغانستان و منطقه: دیدگاهی از غرب آسیا» اثر میرویس بلخی، وزیر آموزش و پرورش سابق افغانستان نیز به دلیل «تبلیغات منفی» ممنوع شده است.
فرانس ۲۴ با اشاره به صادرات هزاران کتاب به صورت هفتگی از ایران به افغانستان از طریق گذرگاه مرزی اسلامقلعه در استان غربی هرات، اعمال سختگیریهای مذهبی بر آثار ناشران ایرانی را تایید میکند. اما با این حال محمد صدیق خادمی، یکی از مقامات اداره امر به معروف و نهی از منکر هرات به خبرنگار فرانس ۲۴ گفته است: «ما کتابهای هیچ کشور یا شخص خاصی را ممنوع نکردهایم، اما کتابها را مطالعه میکنیم و آنهایی را که با دین، شریعت یا دولت مغایرت دارند، یا اگر عکس موجودات زنده داشته باشند، مسدود میکنیم.» با این حال کتابهایی که تصاویر موجودات زنده را دارند، و یا دیگر کتابهای ممنوعه نظیر رمان قمارباز فئودور داستایوفسکی هنوز در مغازههای هرات، کابل و تخار یافت میشوند. متن انگلیسی گزارش فرانس ۲۴ از «اینجا» در دسترس است.
سیاستهای سختگیرانه و سانسورهای اعلامی امارت اسلامی افغانستان تاثیرات منفی در بازار نشر کتاب و فضای فرهنگی افغانستان و همچنین مراودات افغانها با ایرانیان به عنوان همزبانان آنان گذاشته است. این در حالی است که روز گذشته خبر قطع خدمات اینترنت به صورت گسترده در افغانستان نیز به گوش رسید. محدودیتهایی که نشان میدهد، حاکمان همسایه شرقی ایران عزم حرکت به سمت بنیادگرایی دارند.
نظر شما