‌

سرویس استان‌های خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - جمال مدیرشانه‌چی، نویسنده و محقق: خطه خراسان، این سرزمین پربار فرهنگ و ادب فارسی، همواره جایگاه پرورش چهره‌های درخشانی بوده که فروغ علم و هنرشان، پهنه ایران را تابان کرده است. از فردوسی نامدار تا عطار نیشابوری، این خاک، جواهرات ارزشمندی را در آغوش خود پرورده که اسمشان با هویت ایرانی عجین شده است.

این گنجینه محدود به گذشته نیست. در عصر حاضر نیز خراسان رضوی، شاعران، نویسندگان و متفکرانی را به جامعه معرفی کرده که هر کدام، به نوبه خود، سهم بسزایی در شکوفایی فرهنگ و ادب این سرزمین داشته‌اند. نامدارانی چون محمدرضا شفیعی کدکنی، ملک‌الشعرای بهار، اخوان ثالث، بدیع‌الزمان فروزانفر و بسیاری دیگر که با اندیشه و آثار فاخر خود، نه تنها زبان فارسی را حفظ کرده‌اند، بلکه تصویری جامع از دغدغه‌ها، آرزوها و مسائل روزگار خود را نیز ارائه داده‌اند. مجموعه مقالات «معرفی بزرگان معاصر ادبی خراسان» قصد دارد هر سه‌شنبه، به معرفی یکی از این مفاخر ادبی معاصر بپردازد و فرصتی نو برای آشنایی با آثار و اندیشه‌هایشان فراهم کند.

غلامحسین یوسفی، ادیب، محقق، مصحح متون، پژوهشگر، شاعر و استاد ممتاز دانشگاه، به سال ۱۳۰۶ در مشهد دیده به جهان گشود. یوسفی تحصیلات ابتدایی را در یکی از دبستان‌های مشهد و متوسطه خود را نیز در دبیرستان فردوسی مشهد به اتمام رساند استاد یوسفی از سال ۱۳۲۵ برای تحصیل در دوره دکترای زبان و ادبیات فارسی به تهران عزیمت کرد. ایشان در سال ۱۳۲۹ به دریافت دکترای زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه تهران نائل آمد و از سال ۱۳۲۹ رسماً کار خود را در اداره فرهنگ خراسان آغاز کرد. او همزمان با دریافت دکترای زبان و ادبیات فارسی، دوره لیسانس حقوق قضایی و سیاسی دانشکده حقوق دانشگاه تهران را هم با درجه عالی به اتمام رساند.

در سال ۱۳۳۴ و همزمان با تاسیس دانشکده ادبیات در دانشگاه فردوسی مشهد، استاد یوسفی تدریس تاریخ ادبیات را در این دانشکده آغاز کرد. وی تا سال ۱۳۵۸ در دوره‌های لیسانس، فوق لیسانس و دکترای زبان و ادبیات فارسی در این دانشگاه به تدریس اشتغال داشت و پس از آن به افتخار بازنشستگی نائل آمد. استاد یوسفی برای پیشرفت آموزش و تحقیق زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه فردوسی مشهد کوشش‌های ماندگاری به انجام رساند. وی در زمان تصدی تربیت معلم مشهد، سفر های علمی، تحقیقاتی و پژوهشی به کشورهای فرانسه، انگلیس (۱۳۴۲_۱۳۴۵) و آمریکا (۱۳۵۱) انجام داد.

تصحیح متون کهن یکی از زمینه‌های مورد علاقه یوسفی بود که در این مسیر کارهای تحقیقاتی فراوانی از ایشان به یادگار مانده است، ابومسلم سردار خراسانی، دیدار با اهل قلم، کاغذ زر، تحقیق درباره سعدی و شیوه‌های نقد ادبی از جمله آثار تصنیفی و ترجمه های دکتر یوسفی است. غلامحسین یوسفی با تسلط بر ادبیات عرب و ادبیات فرانسه، شخصیت والای علمی و ادبی خود را از سایرین متمایز ساخت. گاهی برای اینکه دریابد درباره کتابی که تصحیح می‌کند یا مطلبی که می‌نویسد چه کاری انجام داده است از هر کسی جست‌وجو می‌کرد. یوسفی برای این اعتقاد بود که هر کسی کوچکترین کمکی به او در نوشتن کتاب یا تحقیقاتش می‌کرد، باید در مقدمه کتاب از او یاد و تشکر کند و این کار را به شایستگی به انجام می‌رساند او چنان وسواسی در صحت کارش داشت که مبادا اشتباه کند و خواننده دچار خطا شود و تا نگرانی اشتباه برای سر یک نکته کاملاً رفع نمی شد به سراغ نکنه دیگری نمی‌رفت.

عرصه دومی که یوسفی بر آن ممارست فراوان و در خور تحسین داشت، نقد ادبی بود. وی با نگارش کتاب‌های ممتاز و درخشانی چون، دیداری با اهل قلم و چشمه روشن نقد، ادبی ما را وارد دوره ای درخشان و تازه کرد و یک دوره کامل از عالی‌ترین و علمی‌ترین نقد ادبی را به شیفتگان دانش ادبی هدیه داد. نثر یوسفی خوش‌آهنگ و خوشایند است و ترکیبات تازه و حتی معانی و تدابیر تازه به زبان اضافه کرده است. یوسفی اعتقاد داشت که می توان برای خلق واژه‌های جدید از لهجه‌های زبان فارسی مدد گرفت و می‌گفت چه بسا کلمات مناسب برای مفاهیم گوناگون در این لهجه‌ها موجود باشد. غلامحسین یوسفی شعر هم می‌گفت اما هیچ علاقه‌ای به اینکه شاعر معروفی بشود از خود نشان نداد، بنابراین شعرهای او به صورت پراکنده در نشریات و جنگ‌های ادبی چاپ و انتشار یافته است. او علاوه بر شعر کلاسیک شعر نو هم گفته نظیر این شعر که در سال ۱۳۵۵ در مشهد سروده:
امشب مرا حالی است دیگر
با اختران در گفتگویم
گویی پیامی آورد از سوی یزدان
هر پرتوی کز آستان آید به سویم

در باب آشنایی غلامحسین یوسفی به علم موسیقی، مقاله محققانه‌ای با عنوان «آواز بنان» نوشت که این خود گویای آن است که به هنر موسیقی اشراف کامل داشته است. دکتر یوسفی معتقد بود که مرحوم بنان روح شعر فارسی را خوب درک کرده است علاوه بر هنر موسیقی، یوسفی از خط خوشی نیز برخوردار بود وقتی در شورای سردبیری «دانشنامه ایرانیکا» خواستند کسی را برای تحریر مقاله «خط و خطاطی» انتخاب کنند به اتفاق نام دکتر یوسفی به عنوان شایسته ترین کسی به میان آمد که خط نستعلیق و شکسته نستعلیق را شیرین می نوشت.

محمدجعفر یاحقی که از مشهورترین شاگردان استاد فقید غلامحسین یوسفی است، رساله پایان نامه دکترای خود را نیز با راهنمایی ایشان به پایان رساند، او معتقد است که دکتر یوسفی از نوشتن حاشیه بر کتاب خودداری می کرد و اعتقاد داشت که ارزش کتاب بیش از این است که در آن چیزی نوشته شود.دکتر یوسفی در طول چند دهه خدمات علمی، فرهنگی و تحقیقاتی خود به افتخارات فراوانی نائل شد. کتاب‌های «فرخی سیستانی» و تصحیح «قابوس نامه» به ترتیب به عنوان کتاب سال ۱۳۴۱ و تصحیح سال ۱۳۴۵ انتخاب شدند و همچنین ترجمه کتاب «شیوه های نقد ادبی» به عنوان کتاب سال جمهوری اسلامی برگزیده شد و بر اساس آن هفت سکه بهار آزادی به اغلامحسین یوسفی تعلق گرفت اما او با تواضع طی نامه ای به وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی آن هفت سکه را وقف دانشکده ادبیات دانشگاه فردوسی نمود تا به دانشجویانی که در زمینه نقد ادبی تحقیق شایسته ای انجام دهند اهدا شود.

در سال ۱۳۶۹ دومین جایزه تاریخی، ادبی دکتر محمود افشار برای زبان فارسی به استاد دکتر غلامحسین یوسفی تعلق گرفت اما متاسفانه در هنگام دریافت جایزه وی از دنیا رفته بود ولی همسر نیکو نهاد استاد به شیوه همسرش (دکتر یوسفی) آن جایزه را در اختیار گروه زبان و ادبیات فارسی قرار داد تا به صورت قرض‌الحسنه به دانشجویان کم بضاعت قرار گیرد.

غلامحسین یوسفی در کلام دیگران

مرحوم محمد علی جمال‌زاده نویسنده سرشناس درباره یوسفی گفته، هیچ به خاطر ندارم که حتی یک مرتبه از خودش از لحاظ فضل و معرفت و خدمات گرانبهایی که به ادب فارسی کرده سخن بگوید. مرحوم ایرج افشار نیز می‌گوید، او دانشمندی بی‌تکلف، بی‌تکبر. مشوق علم و شیفته معارف ایرانی و مقام انسانیت است و این ویژگی کمتر در یک شخص جمع می‌شود. مرحوم باستانی پاریزی نیز گفته، با آنکه دستان لرزان یوسفی یک استکان چای را به زحمت نگه می داشت اما همین دستان ستون های ادب فارسی را در زادگاه بهار و فرخ همچنان پایدار و استوار نگه داشته است. محمدرضا شفیعی کدکنی از رجال برجسته علمی و دانشگاهی ایران هم گفته است دکتر یوسفی معلمی بی‌نظیری بود تمام ساعت درس می‌داد و پر انرژی بود تمام منابع در مورد موضوعی که تدریس می کرد را معرفی می کرد و دانشجویان را وادار می کرد تا همه آن منابع را بخوانند..استاد دکتر محمد جعفر یاحقی از شاگردان برجسته دکتر یوسفی که خود اینک از اعاظم شعر و ادب فارسی در ایران بلکه در سراسر دنیا محسوب می شود همیشه از استاد یوسفی به نیکی و ستایش یاد می‌کند و به شاگردی به استاد خود می‌بالد.

در سالیان اخیر تلاش های فراوانی در بزرگداشت مفاخر فرهنگی و ادبی خراسان انجام گرفته است و افرادی چون سلمان ساکت، ریاست سابق مرکز مفاخر دانشگاه فردوسی مشهد در معرفی بزرگانی چون غلامحسین یوسفی به نسل امروز به حق کوشش های ماندگاری به انجام رسانده است. غلامحسین یوسفی سرانجام پس از عمری تلاش و مجاهدت علمی و فرهنگی و خدمت به زبان و ادبیات فارسی در آذرماه ۱۳۶۹ به علت ابتلا به سرطان ریه درگذشت و در حرم مطهر امام رضا علیه السلام آرام گرفت.

فهرست آثار و تالیفات غلامحسین یوسفی عبارت است از، فرهنگ اشارات داستانی در ادبیات فارسی، بررسی لغات و ترکیبات دیوان مولانا جلال الدین بلخی، نامه اهل خراسان، روان های روشن، غزل های سعدی، تصحیح گلستان سعدی، ترجمه و تحقیق کتاب در مورد سعدی از هانری ماسه، چشم اندازی در ادبیات و هنر از رنه ولک، ترجمه کتاب انساندوستی در اسلام، لطایف الحکمه، تصحیح بوستان سعدی، ملخص اللغات، در آرزوی خوبی و زیبایی، چشمه روشن، برگهایی در آغوش باد، کاغذ زر، ترجمه تقویم الصحه، تمرین فارسی اول ابتدایی، سیمای انسان در تعلیمات و اثار عرفانی تا پایان قرن دهم هجری، تصحیح التصفیه فی احوال المتصوفه و تألیف ده‌ها مقاله معتبر علمی و بررسی بیش از پنجاه پایان نامه کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا.