سرویس دین و اندیشه خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): کتاب طاعون فساد تالیف و ترجمه علی موسوی خلخالی توسط طرح نو منتشر شده است. حسین انتظامی، فعال رسانه‌ای در کانال تلگرامی خود یادداشتی درباره این کتاب نوشته که از نظر می‌گذرد.

***

این کتاب مجموعه‌ای از ده‌ها مقاله کوتاه درباره فساد در کشورهای منتخب (مصر، عراق، لبنان، کویت، بحرین، قطر، امارات‌عربی‌متحده، روسیه، ترکیه، چین، هند، مالزی، برزیل، آرژانتین و مکزیک) است و نکات ارزشمندی دارد. ترجمه از کتابی خاص نیست بلکه با تدبیر مؤلف، مقالاتی متنوع گزینش و ترجمه شده است و اطلاعاتی را خود او افزوده است تا کتاب به مجموعه‌ای خواندنی تبدیل شود.

مثال‌های مستندی در این کتاب می‌بینیم. مثلاً نخست وزیر فعلی هند که با شعار مبارزه با فساد انتخاب شد چگونه زیرپوستی به یار ثروتمند خود، پروژه‌های سنگین می‌دهد و او برای قدرشناسی، شبکه تلویزیونی منتقد آقای مودی را می‌خرد تا از آن پس نه تنها صدای انتقاد خاموش شود بلکه مودی را گاندی دوم بنامد.
خانواده اردوغان چگونه در فروش نفت داعش (از سوریه و عراق) مال‌اندوزی کرد و چرا قوانین ضد رشوه در ترکیه موفق نیست. از فساد گسترده در ارتش روسیه پرده بر می‌دارد که دلیل اصلی ناکامی در جنگ با اوکراین است. بودجه هنگفت نظامی روسیه که پوتین همواره با آن فخر می‌فروخت به جای خرید و تجهیز تسلیحات، ناپدید شده و فاکتورهای بی‌پایه صادر شده است!

بانک جهانی، سه نوع فساد اداری را صورت‌بندی کرده است:
فساد ساده: مثل دزدی‌های کوچک اداری، رشوه، خویشاوند سالاری، بزرگ‌نمایی فاکتورهای خرید یا آب بستن در معاملات دولتی.
فساد سازمان یافته: شبکه‌ای منظم از بخش خصوصی و مسئولان فاسد که میان آنها روابطی دو جانبه مبتنی بر منافع مشترک ایجاد کرده است.
فساد کامل: عملیاتی که طی آن سازمان یا سازمان‌های مالی و اموال عمومی کشور در مقیاس گسترده غارت می‌شود.

فساد، هزینه‌های جاری دولت‌ها را افزایش می‌دهد و از آن مهمتر سبب کاهش سرمایه اجتماعی و به تبع آن، کاهش انسجام ملی و امنیت ملی می‌شود.
هر چه فساد در کشورها افزایش می‌یابد، دریافت مالیات‌ها کاهش پیدا می‌کند، چرا که مردم برای خودداری از پرداخت مالیات، از راه‌های گوناگون رشوه می‌دهند، علاوه بر آن، وقتی مالیات‌دهندگان به‌مرور به این باور برسند که دولت‌هایشان فاسدند، از پرداخت مالیات به آنها خودداری می‌کنند. اصلاح این مورد سبب می‌شود که منابع دولت و به تبع آن، امکان خدمت افزایش یابد. مثلاً در گرجستان کاهش فساد سبب شد درآمدهای مالیاتی دولت بین سالهای ٢٠٠٣ تا ٢٠٠٨ بیش از دو برابر شود. همچنین اگر قوانین مالیاتی ساده‌تر باشد و فضای تحت اختیار کارکنان کاهش یابد، اصلاحات اداره مالیات موثرتر است.

کشورهای صاحب درآمدهای غنی از منابع طبیعی، نهادهای ضعیفی دارند و سطح بالاتری از فساد در آنها جریان دارد. این کتاب می‌گوید حتی توسعه در برخی کشورها مثل چین، هند و ترکیه به قیمت فساد شدید تمام شده است.

درمان این طاعون از طریق توسعه شفافیت است. به‌علاوه ایجاد نهادهای نظارتی خارج از دولت، رسانه‌های آزاد و اصلاح نهادها. برای تقویت مستمر نهادها (منظور تشکیلات دولتی نیست) به اراده سیاسی نیاز داریم. این کار به پاک‌دستی، صداقت و مسئولیت‌پذیری می‌انجامد. ضمناً به جای ایجاد سازمان‌های مبارزه با فساد، اگر دولت‌ها نهادهای مختلف محلی را تقویت کنند نظارت بهتری شکل می‌گیرد و سیستمی کارآمدتر و متوازن‌تر ایجاد شود. کشورهایی که پاک‌ترین دولت ها را دارند، دفتر یا اداره‌ای سازمان‌یافته ویژه مبارزه با فساد راه‌اندازی نکرده‌اند. مثلاً دانمارک، فنلاند، سوئد، نروژ و سوئیس که بهترین نمرات در «شاخص ادراک فساد» سازمان شفافیت بین‌المللی سازمان ملل (برلین) را دارند و پاک‌ترین دولت‌ها در زمینه فساد هستند چنین دم و دستگاه‌هایی ندارند.

با مطالعه این کتاب متوجه می‌شویم اگرچه صورت‌های فساد تا حدی تابع شرایط تاریخی، سیاسی و اقلیمی هر کشور است (مثلاً درآمریکای لاتین با خونتاها یا تجارت مواد مخدر، همزیستی دارد) اما همه یک نتیجه دارند که بلاتشبیه یادآور این مصرع خواجه شیراز است: کز هر زبان که می شنوم نامکرر است!