سرویس استانهای خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): با گذشت بیش از ۲۷ سال از چاپ نخست، کارشناسان و هنرمندان فعال در این حوزه بر این باورند که کتاب «عکاسی بدون دوربین» نیازمند ویراستاری دقیق و بازنگری محتوایی است تا با شرایط و پیشرفتهای جدید در هنر عکاسی تجربی هماهنگ شود. همچنین چاپ مجدد این اثر مهم، میتواند بار دیگر سهم قابل توجهی در آموزش و ترویج عکاسی نوین در ایران ایفا کند.
کتاب، با مروری بر تاریخچه عکاسی تجربی در جهان، از نخستین آزمایشهای پیش از اختراع دوربینهای سنتی تا گرایشهای مدرن در عکاسی مفهومی، چارچوب نظری مناسبی را فراهم میکند و جایگاه این نوع عکاسی را در هنر معاصر ایران روشن میسازد.
چکیدهای از تاریخ عکاسی فتوگرام و کاربرد آن در ایران
یکی از روشهای برجسته عکاسی بدون دوربین که در کتاب به آن پرداخته شده، عکاسی فتوگرام است. فتوگرام روشی است که بدون نیاز به دوربین، با قراردادن اشیاء مختلف روی کاغذ حساس به نور و تاباندن نور مستقیم، تصویری سایهمانند و مستقیم از اشیاء به دست میآید.
تاریخچه فتوگرام به اوایل قرن بیستم بازمیگردد و هنرمندان پیشرویی همچون مانو ری، لازلو مویتسا و موریس پرلاغ با کمک این تکنیک، آثار نوآورانه و تاثیرگذاری در جنبشهای مدرن و دادائیسم خلق کردند. فتوگرام به دلیل سادگی و قابلیتهای بصری منحصر به فرد، در عرصه هنرهای تجربی و مفهومی جایگاه ویژهای یافته است.
در ایران نیز، پس از ورود هنرهای تجسمی نوین، فتوگرام به عنوان روشی خلاقانه و تجربی توسط عکاسان و هنرمندان به کار گرفته شده است. این تکنیک زمینهساز خلق آثار بدیع و تعمق در مفهوم تصویر و نور بوده و به عنوان پلی بین عکاسی سنتی و هنر مفهومی مطرح شده است.
توضیح کامل تکنیکها و روشهای نوآورانه
از نکات برجسته کتاب، شرح دقیق انواع روشهای عکاسی بدون دوربین است: عکاسی پینهول، فتوبمبینگ، چاپهای دستی و تکنیکهای استفاده از مواد شیمیایی و طبیعی. این توضیحات همراه با نمونههای تصویری، امکان یادگیری عملی را برای علاقهمندان فراهم میآورد.
جمال رادفر، عکاس پیشرو و جواد پوستپرداز، پژوهشگر هنرهای تجسمی، کتاب را به منبعی معتبر برای دانشجویان، هنرمندان و پژوهشگران تبدیل کردهاند که هم آموزش تکنیکها و هم تفکر انتقادی درباره عکاسی تجربی را شامل میشود.
منتقدان هنرهای تجسمی نیز بر اهمیت این کتاب تاکید دارند؛ مریم حسینی، منتقد هنر و مدرس دانشگاه، درباره آن میگوید: «این اثر یکی از نخستین منابع جامع در زبان فارسی است که عکاسی را از چارچوب سنتی خود خارج کرده و به بررسی ابعاد تجربی و خلاقانه آن میپردازد. کتاب رادفر و پوستپرداز به هنرمندان و دانشجویان فرصت میدهد تا با دیدی نوآورانه به هنر عکاسی نگاه کنند.»
کامران ملکی، پژوهشگر و منتقد هنرهای تصویری نیز معتقد است: عکاسی بدون دوربین، مفهومی است که این کتاب به بهترین شکل آن را بازتعریف کرده است. توضیحات دقیق تکنیکی و تاریخی در کنار نگاه فلسفی، باعث شده این کتاب به منبعی مرجع برای عکاسان تجربی در ایران تبدیل شود.
نمونههای شاخص استفاده از فتوگرام در ایران
در سالهای اخیر، هنرمندان و عکاسان ایرانی متعددی به خلق آثار تجربی و مفهومی با استفاده از تکنیک فتوگرام پرداختهاند. از جمله میتوان به محمدحسین نیکوپور دیلمی اشاره کرد که با بهرهگیری از روشهای بدون دوربین، تلاش میکند مرزهای میان تصویر، نور و ماده را در آثار خود به چالش بکشد.
همچنین هنرمندان دیگری چون علیرضا فراهانی و لیلا زمانی با استفاده از فتوگرام و تکنیکهای مرتبط، در نمایشگاههای متعدد داخلی و بینالمللی آثار خود را به نمایش گذاشتهاند و توانستهاند توجه جامعه هنری را به این سبک تجربی جلب کنند.
این هنرمندان با الهام از مفاهیم مطرح شده در کتاب و پژوهشهای صورت گرفته، به توسعه هنر عکاسی تجربی در ایران کمک شایانی کردهاند و نشان دادهاند که این تکنیکها میتوانند ابزار قدرتمندی برای بیان خلاقانه در عکاسی و هنر معاصر باشند.
تاثیر فرهنگی و هنری در ایران
انتشار این کتاب در دهه ۷۰ خورشیدی، نقطه عطفی در تحول نگاه به عکاسی در ایران بود و هنرمندان را به سمت نوآوری و خلاقیت سوق داد. انتشارات نوید، به عنوان یکی از ناشران برجسته فرهنگی و هنری استان فارس، با انتشار این کتاب گامی مهم در توسعه دانش تخصصی هنرهای تجسمی و عکاسی برداشته و همچنان میتواند با چاپ نسخه بهروز شده، نقشی فعال در ارتقای فرهنگ هنری کشور ایفا کند.
کتاب «عکاسی بدون دوربین» همچنان منبعی معتبر و الهامبخش در حوزه عکاسی تجربی است که معرفی تکنیکهای بدیع و ارائه چشماندازی نوین درباره نقش تصویر در هنر معاصر را به همراه دارد. بازنگری و چاپ دوباره آن، میتواند این جایگاه را مستحکمتر کند.
نظر شما