به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) به نقل از آسوشیتدپرس، در دورانی که سیاستمداران با بیاعتنایی به حقیقت و تاریخ، واژگان را به خدمت قدرت درمیآورند، ادبیات وظیفهای دشوار و پرخطر بر عهده دارد: زنده نگه داشتن خاطره. رمان «جیمز» نوشته پرسیوال اورت، از همین جنس آثار است؛ کتابی که نه تنها سنتی ادبی را بازخوانی میکند، بلکه با شکستن سکوتهای تاریخی، حقیقتی پنهانشده را فریاد میزند. اکنون، این رمان که پیشتر جوایز مهمی چون پولیتزر، کرکوس و جایزه ملی کتاب را از آن خود کرده، نامزد دریافت جایزه «صلح ادبی دیتون» نیز شده است؛ جایزهای که نه صرفاً به ادبیات، بلکه به نقش آن در ساختن صلح و فهم انسانی اهمیت میدهد.
«جیمز»، در بازآفرینی روایت کلاسیک «ماجراهای هاکلبری فین» از منظر شخصیت «جیم» برده سیاهپوست به تلاشی بیسابقه برای بازپسگیری روایت میانجامد. مارک تواین در قرن نوزدهم، نخستین تلنگر را به وجدان آمریکایی زد؛ اما اورت در قرن بیستویکم با جسارت تمام، این روایت را از مرکز سفیدپوست آن بیرون میکشد و برای حاشین نشینهای آمریکایی یعنی سیاه پوستان حق سخن گفتن میدهد.
در این روایت، جیم صرفاً دوست درجه دوم نوجوان سفید پوست نیست بلکه خودش انسانی اندیشمند، عمیق و زخم خورده است که بار حافظه تاریخی سیاه پوستان آمریکا و درد دل آنها را به دوش میکشد.
اورت با نثری حسابشده و سرشار از لایههای طنز، خشم و تفکر، تصویری ارائه میدهد از اینکه چگونه زبان، همانقدر که میتواند ابزار ستم باشد، میتواند پلی باشد برای رهایی. در جیمز، زبان همچون میدان نبردی است میان حقیقت و جعل، میان حافظه و فراموشی، و میان قدرت و عدالت.
جایزه صلح ادبی دیتون، از زمان بنیانگذاریاش در سال ۱۹۹۵ با الهام از توافقنامهای که به جنگ بوسنی پایان داد، بیش از آنکه فقط یک جایزه ادبی باشد، نوعی موضعگیری اخلاقی است؛ پاسداشت نویسندگانی که با واژگان، برای صلح، عدالت و آشتی مینویسند. اینکه اثری چون «جیمز» در چنین جایگاهی قرار میگیرد، نشان میدهد چگونه بازخوانی گذشته، میتواند در مسیر آیندهسازی موثر باشد.
در کنار اورت، نامهایی چون کاوه اکبر با رمان «شهید» نیز در این فهرست دیده میشود؛ نویسندگانی که از حاشیههای جهان و زندگی، سخن میگویند و در قالب داستان، تجربههایی از تبعید، خشونت، مهاجرت و مقاومت را به زبانی شاعرانه و انسانی درمیآورند. حضور این نویسندگان در فهرست نامزدهای دیتون، نشان دهنده این است که صلح در جهان امروز، صرفاً یک آرمان سیاسی نیست، بلکه ضرورتی ادبی و فرهنگی است.
شاید آنچه «جیمز» را از بسیاری آثار هم ردهاش متمایز میکند، جسارت آن در مواجهه با اسطورههای ادبی آمریکا باشد. این رمان، نه تنها از نوشته و رمان مارک تواین تقدیر کرده، بلکه با نگاهی انتقادی و معاصر، نشان میدهد که چگونه میتوان گذشته را بازخواند، بیآنکه اسیر نوستالژی یا انکار شویم.
در زمانهای که کتابخانهها در آمریکا مورد حملهاند، معلمان تاریخ تهدید میشوند و سانسور به شکلی خزنده بازمیگردد، رمانهایی مانند جیمز همچون مشعلهایی روشن در دل تاریکیاند. این آثار، ما را به یاد میآورند که وظیفه ادبیات، تنها سرگرم کردن یا زیباییآفرینی نیست؛ بلکه برانگیختن، افشاکردن و برهم زدن آسایش کاذب خواننده نیز هست.
اگر صلح، چیزی فراتر از غیبت جنگ است، و اگر صلح واقعی، نیازمند عدالت، حافظه و درک متقابل است، آنگاه «جیمز» نمونهای درخشان از ادبیاتی است که در مسیر آن حرکت میکند. انتخاب این رمان به عنوان نامزد جایزه صلح ادبی دیتون، فقط ادای احترام به یک نویسنده یا یک اثر ادبی نیست، بلکه تاییدی است بر اینکه واژهها، هنوز میتوانند جهان را دگرگون کنند.
نظر شما