سرویس بین‌الملل خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - الهه شمس: نقشه کلی کتاب و روایتگری از درون موساد کتاب «سوی دیگر نیرنگ» (The Other Side of Deception) دومین روایت ویکتور استروفسکی درباره تجربه‌هایش در موساد، سازمان اطلاعاتی اسرائیل است؛ اثری که صراحتاً می‌کوشد شکاف‌های درونی، لایه‌های پنهان و ابهام‌های رفتاری این سازمان را از زاویه یک مأمور سابق بازنمایی کند. مؤلف از همان مقدمه شفاف می‌نویسد هدفش از نگارش کتاب، برملا کردن واقعیت‌های شخصی و کاری‌اش بوده است؛ آن هم در بستری که خود اذعان دارد نیروهایی وجود دارند که می‌خواهند روایت رسمی و کنترل‌شده را به عنوان حقیقت ثبت کنند.

کتاب چه از منظر روایت‌شناسی و چه از حیث اطلاعات ارائه‌شده، دارای ساختاری تا حد زیادی خطی است. استروفسکی تأکید می‌کند که رویدادها را به‌ترتیب زمانی بازگو می‌کند، و این ساختار باعث می‌شود برداشت خواننده از مسیر تحولات فردی و سازمانی شفاف‌تر باشد. وی برای مستندسازی، هم به یادداشت‌های محدودی که در برخی ماموریت‌ها نگه داشته اشاره می‌کند و هم به حافظه خود تکیه دارد؛ موضوعی که خود نقطه قوت و ضعف متن به‌شمار می‌آید.

در بخش‌های ابتدایی کتاب، استروفسکی از پس‌زمینه خانوادگی و پرورش‌اش در خانواده‌ای مهاجر سخن می‌گوید: تبعید خانوادگی از روسیه به کانادا، نقش‌آفرینی والدینش در ارتش‌های مختلف، شکل‌گیری شخصیت خودمحور و استقلال‌طلبش و سابقه‌اش به عنوان جوان‌ترین افسر ارتش اسرائیل. این زمینه‌سازی، نه فقط برای ترسیم سیر رشد نویسنده، بلکه برای تبیین نگاه انتقادی‌اش به جامعه و ساختارهای اطلاعاتی اسرائیل اهمیت دارد. او به صراحت می‌گوید که برخلاف عرف رایج سرویس‌های اطلاعاتی، برای انجام برخی مأموریت‌ها یادداشت‌هایی داشته که بعدها در نگارش کتاب به کارش آمده‌اند. به‌جز چند نام مستعار برای محافظت افراد، تقریباً همه اسامی واقعی‌اند و حتی نسخه‌ای از کتاب پیش از انتشار به موساد داده شده تا از تهدیدهای امنیتی احتمالی پیشگیری شود.

در بخش‌هایی از کتاب، از رخدادهای مهمی چون کشف و افشای شبکه‌های فساد مالی تا حفظ حریم اطلاعات و همکاری‌های موازی با پلیس پرده‌برداری شده است. استروفسکی با جزئیاتی به شرح عملیات‌هایی می‌پردازد که در آن‌ها، از تهیه کارت‌های اعتباری جعلی تا مشارکت در کشف باندهای زیرزمینی نقش داشته، و بار دیگر تأکید می‌کند که هیچ هدف شخصی انتقام‌جویانه‌ای در میان نبوده است. همین روایت، تقاطع میان تجربه‌های فردی و سیاست‌های کلان موساد را به خوبی آشکار می‌کند.

نویسنده: ویکتور استروفسکی

ویکتور استروفسکی در سال ۱۹۴۹ در ادمونتون کانادا متولد شد و کودکی خود را عمدتاً در اسرائیل سپری کرد. خانواده او ریشه در کوچ اجباری یهودیان روسیه به کانادا و فلسطین دارد؛ پدربزرگ و مادربزرگش از مهاجران اولیه بودند که با تلاش و پشتکار تا رکود بزرگ صاحب کسب‌وکار شدند، و والدینش نیز هر دو در ارتش‌های مختلف خدمت کردند. استروفسکی، به عنوان نتیجه این بستر خانوادگی و فرهنگی چندلایه، از نوجوانی به ارتش اسرائیل پیوست.

او در هجده‌سالگی به عنوان جوان‌ترین افسر ارتش شناخته شد و پس از گذار از آموزش‌های ویژه، به فرماندهی بخش آزمایش تسلیحات نیروی دریایی ارتقا یافت. با پایان خدمت نظام وظیفه و ازدواج با بلا، خانواده‌ای تشکیل داد که چندین سال در کانادا و اسرائیل بین دو فرهنگ در حرکت بود. پس از بازگشت به اسرائیل و حضور مجدد در نیروی دریایی، استروفسکی دعوت نخستین از طرف موساد را به‌دلیل شرایط دشوار موقعیت رزمی و جدایی از خانواده رد کرد، اما در نهایت در دور دوم مذاکرات و تضمین عدم جدایی طولانی، وارد فرآیند گزینش موساد شد.

پس از ترک موساد، استروفسکی به ایالات متحده مهاجرت، در زمینه نویسندگی و هنر نقاشی فعالیت خود را ادامه داد و اکنون صاحب نگارخانه Ostrovsky Fine Art در اسکاتس‌دیل آریزونا است. این پس‌زمینه یگانه، به آثار او حال‌وهوایی تحلیلی و انتقادی داده است.

واکاوی محتوای کتاب و نقاط برجسته

در تحلیل محتوای «سوی دیگر نیرنگ»، استفاده از شواهد عینی، ساختار شبه‌گزارشی و تکرار نقدهای بنیادین علیه سیاست‌های موساد جلب توجه می‌کند. استروفسکی به جای اکتفا به روایت‌های قالبی و شعاری، می‌کوشد پیچیدگی‌های سازمان را با ذکر مصادیق روشن کند؛ چه در توصیف فرآیند جذب نیرو، چه در بازخوانی عملیات‌های مرزی و چه در افشای شبکه‌های فساد.

از بخش‌هایی که مستقیماً به روال کاری موساد می‌پردازد، می‌توان به روایت همکاری با پلیس اسرائیل جهت افشای باند کارت‌های اعتباری اشاره کرد. استروفسکی در این روایت ضمن تشریح ساختارهای موازی امنیتی، از نقش خود به عنوان طراح گرافیک، واسطه‌ای برای ارتباط بین هوش امنیتی پلیس و سرویس اطلاعاتی موساد صحبت می‌کند. در ادامه، به حضور فعال موساد در جلوگیری از افشای هویت مأموران و انجام اقدامات احتیاطی اشاره می‌کند و می‌نویسد چگونه حتی پس از ترک سازمان، حمایت موساد ادامه داشته و وی در جایگاه محافظ دولت قرار گرفته است.

نقدها و واکنش‌ها

کتاب «سوی دیگر فریب» به عنوان سندی روایی از تجربیات یک مأمور نافرمان موساد، دریچه‌ای کم‌نظیر به پیچیدگی‌های سازمان اطلاعاتی اسرائیل می‌گشاید و می‌تواند برای پژوهشگران امنیت، سیاست و تاریخ خاورمیانه، منبعی بحث‌برانگیز و تفکربرانگیز باشد.

منابع: آمازون، فارین افیرز و اوپن لایبرری