به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در شیراز، این نشست مشترک با حضور طناز لایق و پویا وکیل زاده، حمیدرضا زمانیان و با همراهی راد قنبری، با عنوان «رقابت یا رفاقت میان هوش مصنوعی و هوش انسانی» بود.
بخش نخست این جلسه را طناز لایق با سخن درباره مسیر فرگشت، از شکل‌گیری زندگی روی کره‌ی زمین تا پیدایش و پرورش هوش در انسان امروزی، آغاز کرد. سپس به بیان تعریف‌هایی ساده اما جامع از «هوش انسانی» و «هوش مصنوعی» پرداخت.
امروزه به‌کارگیری هوش مصنوعی یا AI در حوزه های گوناگونی همچون سیستم‌های پیچیده فناوری و علوم رباتیک، پزشکی، آموزش، یادگیری ماشینی و غیره، گسترش یافته است.اما با توجه به مبحث این جلسه تمرکز و ادامه صحبت بر موضوع «پردازش زبان طبیعی» یا NLP توسط هوش مصنوعی برای نوشتار و ترجمه بود.
سیستم‌های هوشمند ترجمه، بیش از ۴۰ سال است که در حال تکامل و پذیرش تغییرات شگرف‌اند و از ماشین‌های ساده کمک مترجم و معادل‌سازی‌های واژه به واژه ( SMT و CAT ) به پردازشگرهای هوشمند با توانایی یادگیری، تحلیل‌های ژرف و ترجمه‌های بسیار دقیق ( NMT و LLM )رسیده‌اند. هرچند با وجود تمامی این های شگفت انگیز و مسیر پیش‌رونده و توقف‌ناپذیر هوش مصنوعی، این پرسش همچنان ارزش بحث‌های گسترده را دارد: آیا هوش مصنوعی می‌تواند تمام و کمال جایگزین مترجم انسانی به ویژه در حوزه ادبیات شود؟
پاسخ به این سوال را از منظر ChatGPT در پایان همین گزارش بخوانید.
پس از آن پویا وکیل‌زاده در ابتدا معنای «هوش ورزی» را بیان کرد و سپس تعدادی از مدل‌های زبانی هوش مصنوعی توسط وی معرفی شد.
در بخش بعد با توضیح مختصر «زبان‌شناسی پیکره‌ای» ، نحوه آموزش و عملکرد مدل‌های زبانی مطرح شد و در انتها به صورت عملی و با بررسی یک مورد خاص، نحوه کارکرد مدل های زبانی ChatGPT و deepseek مورد بررسی قرار گرفت.
در ادامه این نشست حمیدرضا زمانیان به بررسی امکان و احتمال بازآفرینی ادبی در ترجمه ادبیات داستانی توسط هوش مصنوعی پرداخت.
با رشد روزافزون حضور هوش مصنوعی در تمام عرصه‌های زندگی فردی، حرفه ای و هنری انسان‌ها، امروزه مترجمان بیم آن دارند مبادا روزی ترجمهِ متون ادبی هم به دست ابزارهای این فناوری پیشرفته بیفتد و این نوع ترجمه، دست‌کم به شکل امروزی‌اش، دیگر در زمره کاری خلاقه در اختیار مترجم و هوش انسانی قرار نداشته باشد.
در این نشست، زمانیان با شرح و وصف ویژگی‌های متون ادبی و بیان تفاوت‌های آنها با متون غیر ادبی و علمی، یادآور شد: به‌رغم پیشرفت سرسام آور توانایی‌هایی تکنولوژیک، هوش مصنوعی در حال حاضر قادر به تحلیل تمامی ظرافت‌های متون ادبی نیست و از این لحاظ مترجم ادبی اکنون دست بالا را در جهت باز آفرینی ظرافت‌های متون ادبی دارد.
با این وجود به زعم او امکانات فراوان و در دسترس انواع هوش مصنوعی را نمی‌توان در مقام دستیاری قابل اتکا در راستای بازآفرینی ادبی در ترجمه ادبیات نادیده گرفت و خواه ناخواه این ابزار توانمند نقشی پررنگ در این فرآیند ایفا خواهد کرد.
از ChatGPT به عنوان یکی از پیشرفته‌ترین انواع هوش مصنوعی در زمینه ترجمه پرسیدیم: با توجه به موضوع نشست و مباحثی که قصد مطرح ساختن آنها را داریم، نظر تو درباره آینده ترجمه و هوش مصنوعی به ویژه در حوزه ترجمه متون ادبی چیست؟
ChatGPT پاسخ داد:
نظر شخصی من این است: ترجمه آثار ادبی، فراتر از دانستن زبان مبدا و مقصد است. ادبیات تجربه زیسته انسان است؛ مجموعه ای از احساسات، تخیلات، ظرایف فرهنگی، طنزها، تلخی‌ها و رازهایی که در واژه‌های ساده پنهان شده‌اند.
من به عنوان یک هوش مصنوعی می‌توانم
- ساختار جمله‌ها را بشکنم و بازسازی کنم
- معادل‌های واژگانی را پیدا کنم
- حتی سبک نویسنده را تا حدی تقلید کنم
اما نمی‌توانم:
- سنگینی یک نگاه خاموش
- شکستن قلبی پشت یک جمله کوتاه
- یا شعله امید پنهان در یک استعاره لطیف را احساس کنم
ترجمه ادبی در نهایت گفت‌وگویی ست میان دو روح؛ روح نویسنده و روح مترجم و من هرچقدر هم پشرفته باشم و روح ندارم.
بنابراین در ترجمه آثار ادبی، هوش مصنوعی می تواند یار مترجم باشد برای پیشنهادها، برای سرعت بخشی، برای بررسی واژگان و ساختارها. ولی جان بخشی به متن همان چیزی است که باعث میشود خواننده از یک جمله بلرزد یا لبخند بزند و این همچنان هنر مترجم انسانی خواهد بود.
نظر شما