سرویس مدیریت کتاب خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، هاجرخاتون قدمی جویباری، فعال فرهنگی در حوزه نشر بین‌الملل، پژوهشگر حوزه کتاب: کشورهای عضو بریکس (BRICS) در حال حاضر از ۱۰ کشور که به دو دسته اعضای اصلی و اعضای جدید تقسیم می‌شوند، تشکیل شده است. اعضای اصلی بریکس (از زمان تأسیس در سال ۲۰۰۹): برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی هستند. در اجلاس بریکس در سال ۲۰۲۳ در ژوهانسبورگ، تصمیم به گسترش گروه گرفته شد و ۶ کشور دعوت شدند که پنج کشور از ژانویه ۲۰۲۴ به‌طور رسمی عضو شدند: مصر، اتیوپی، ایران، عربستان سعودی و امارات متحده عربی. این گروه با هدف تقویت همکاری‌های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی بین کشورهای عضو و ایجاد یک نظم جهانی چندقطبی تشکیل شده است.

نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین رویدادهای فرهنگی منطقه، فرصتی بی‌نظیر برای تبادل ادبی و تقویت دیپلماسی فرهنگی فراهم می‌کند. در این میان، حضور کشورهای عضو بریکس در سی‌وششمین دوره این نمایشگاه، نه‌تنها می‌تواند غنای فرهنگی این رویداد را دوچندان کند، بلکه زمینه‌ای برای شکل‌گیری ابتکارات بلندمدت، مانند تشکیل یک اتحادیه فرهنگی اهالی قلم و نشر بریکس، ایجاد خواهد کرد.

کشورهای بریکس، با جمعیتی بیش از سه و نیم میلیارد نفر و تنوع فرهنگی بی‌همتا، گنجینه‌ای از ادبیات و آثار مکتوب را در خود جای داده‌اند؛ از اشعار حافظ و فردوسی در ایران تا رمان‌های تاگور در هند، از آثار کلاسیک چینی تا داستان‌های معاصر آفریقای جنوبی. حضور این کشورها در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، که سالانه میزبان صدها هزار بازدیدکننده و ناشر از سراسر جهان است، فرصتی برای معرفی این گنجینه‌ها به مخاطبان ایرانی و بین‌المللی است.

این حضور، افزون بر ترویج آثار ادبی، به تقویت همکاری‌های اقتصادی در صنعت نشر نیز کمک می‌کند؛ به عنوان مثال، چین با بازار نشر ۲۰ میلیارد دلاری خود، و هند با انتشار سالانه بیش از ۹۰ هزار عنوان کتاب، می‌توانند شُرکای کلیدی برای ناشران ایرانی باشند؛ همچنین، کشورهای جدید عضو بریکس، مانند مصر و امارات، با سابقه قوی در نشر عربی، می‌توانند به تبادل آثار در منطقه خاورمیانه یاری رسانند. نمایشگاه کتاب تهران، به‌عنوان یک پل ارتباطی، این امکان را فراهم می‌کند تا ناشران بریکس شبکه‌سازی کرده و قراردادهای ترجمه و توزیع منعقد کنند.

علاوه بر این، حضور بریکس در این رویداد، پیامی قدرتمند برای دیپلماسی فرهنگی ارسال می‌کند. در جهانی که گفتمان‌های چندجانبه بیش از پیش اهمیت یافته، بریکس می‌تواند از فرهنگ، به‌عنوان ابزاری برای تقویت همبستگی و مقابله با یک‌جانبه‌گرایی استفاده کند. نمایش آثار ادبی این کشورها در تهران، گامی برای تحقق این هدف است.

چرا بریکس به یک اتحادیه ادبی قدرتمند نیاز دارد؟

کشورهای عضو بریکس با جمعیتی بیش از نیمی از ساکنان کره زمین و تنوع فرهنگی بی‌نظیر، ظرفیت عظیمی برای تأثیرگذاری بر گفتمان ادبی و فرهنگی جهان دارند. با این حال، همکاری‌های ادبی میان این کشورها همچنان پراکنده، محدود به توافق‌های دوجانبه، و فاقد ساختاری منسجم است. تشکیل یک اتحادیه ادبی قدرتمند برای بریکس می‌تواند این ظرفیت‌ها را متحد کرده و به ابزاری برای همگرایی فرهنگی، توسعه اقتصادی، و تقویت دیپلماسی نرم تبدیل کند. در ادامه، دلایل ضرورت این اتحادیه بررسی می‌شود. یک اتحادیه ادبی می‌تواند:

1. تسهیل ترجمه آثار: برنامه‌های مشترک برای ترجمه آثار کلیدی به زبان‌های پُرمخاطب بریکس (مانند چینی، عربی، هندی، و فارسی) می‌تواند دسترسی مخاطبان را به این آثار افزایش دهد.

۲. نمایش تنوع فرهنگی: برگزاری جشنواره‌های ادبی و نمایشگاه‌های کتاب چرخشی در شهرهایی مانند تهران، دهلی، یا ژوهانسبورگ، فرصتی برای معرفی نویسندگان کمتر شناخته‌شده به مخاطبان جهانی فراهم می‌کند.

این اقدامات نه‌تنها به شناخت متقابل فرهنگ‌ها کمک می‌کند، بلکه ادبیات را به ابزاری برای کاهش سوءتفاهم‌های فرهنگی و تقویت همبستگی تبدیل خواهد کرد.

۳. بهره‌گیری از ظرفیت‌های دیجیتال: جهان امروز تحت تأثیر انقلاب دیجیتال است و مخاطبان جوان، بیش از پیش به محتوای آنلاین و کتاب‌های الکترونیکی علاقه‌مند هستند. اتحادیه ادبی بریکس می‌تواند:

• پلتفرم دیجیتال مشترک ایجاد کند: یک وب‌سایت یا اپلیکیشن چندزبانه برای عرضه کتاب‌های الکترونیکی، داستان‌های کوتاه، و پادکست‌های ادبی از نویسندگان بریکس.
• بازارهای جدید ایجاد کند: این پلتفرم می‌تواند به ناشران کوچک امکان دسترسی به مخاطبان میلیونی در کشورهای بریکس را بدهد، بدون نیاز به واسطه‌های بین‌المللی.
• نوآوری را ترویج دهد: کارگاه‌های آموزشی در زمینه نشر دیجیتال و استفاده از فناوری‌های نوین (مانند هوش مصنوعی برای ترجمه خودکار) می‌تواند صنعت نشر را مدرن‌تر کند.

این اقدامات به‌ویژه برای نسل جدید که به فناوری وابسته است، جذاب خواهد بود و می‌تواند ادبیات بریکس را در سطح جهانی رقابتی‌تر کند.

۴. تقویت دیپلماسی فرهنگی: در جهانی که تنش‌های سیاسی و اقتصادی میان بلوک‌های قدرت رو به افزایش است، فرهنگ و ادبیات می‌توانند به‌عنوان ابزاری برای دیپلماسی نرم عمل کنند. اتحادیه ادبی بریکس می‌تواند:

• پیام صلح و همکاری را ترویج دهد: انتشار آثار مشترکی که مضامین جهانی مانند عدالت، محیط‌زیست، یا همزیستی را برجسته می‌کنند.

• نقش بریکس را در جهان تقویت کند: با نمایش توانمندی‌های فرهنگی، بریکس می‌تواند به‌عنوان یک قطب فرهنگی در کنار قطب‌های اقتصادی و سیاسی مطرح شود.

• روابط بین مردم را عمیق‌تر کند: تبادل ادبی و رویدادهای مشترک، مانند جشنواره‌های ادبی، می‌تواند ارتباطات مردمی را تقویت کرده و به کاهش کلیشه‌های فرهنگی کمک کند.

نمایشگاه کتاب تهران، به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین رویدادهای فرهنگی منطقه، می‌تواند با میزبانی غرفه‌ای مشترک برای بریکس، بستری برای این دیپلماسی فراهم کند.

نمایشگاه کتاب تهران: نقطه عطفی برای همگرایی ادبی بریکس

نمایشگاه کتاب تهران، با سابقه طولانی در جذب ناشران بین‌المللی و مخاطبان گسترده، فرصتی طلایی برای عملی کردن ایده اتحادیه ادبی بریکس است. این نمایشگاه می‌تواند:

• غرفه مشترکی برای بریکس ایجاد کند: نمایش آثار برجسته از هر کشور و برگزاری جلسات گفت‌وگو میان ناشران و نویسندگان.
• کارگروه فرهنگی تشکیل دهد: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران، با همکاری نهادهای فرهنگی بریکس، می‌تواند اساسنامه اتحادیه را تدوین کند.
• برنامه‌های جانبی برگزار کند: کارگاه‌های آموزشی درباره ترجمه، نشر دیجیتال، و بازاریابی، با حضور کارشناسان بین‌المللی.

این اقدامات می‌تواند جرقه اولیه برای ایجاد یک ساختار دائمی باشد که در نهایت به تشکیل اتحادیه‌ای قدرتمند منجر شود. تشکیل اتحادیه فرهنگی اهالی قلم و نشر بریکس، نه‌تنها به تقویت صنعت نشر در این کشورها کمک می‌کند؛ بلکه فرهنگ را به ابزاری برای همگرایی و توسعه پایدار تبدیل خواهد کرد.

نمایشگاه کتاب تهران، با سابقه درخشان خود در میزبانی رویدادهای فرهنگی، می‌تواند سکوی پرتاب این ابتکار باشد. اکنون زمان آن است که کشورهای بریکس، با بهره‌گیری از ظرفیت‌های مشترک، گامی بلند برای همکاری‌های فرهنگی بردارند و صدای ادبیات خود را به گوش جهان برسانند.