‌سرویس هنر خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - الهام بهروزی: این روزها یکی از بحث‌های داغی که در شبکه‌های اجتماعی و محافل فرهنگی پیچیده، متعلق به طراحی پوستر سی و ششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران است؛ پوستری که مزین به هنر مینیاتور و المان‌هایی شده که معناهای ژرف و قابل درنگی را به ذهن مخاطب متبادر می‌کند.

یکی از نقاط قوت و مثبت این پوستر که به معنامندی آن کمک دوچندانی کرده است، استفاده از هنر مینیاتور است که یکی از هنرهای اصیل و پیشینه‌دار ایرانی است و با ادبیات و متون کهن این سرزمین متمدن پیوند تنگاتنگی دارد. بدیهی است از این هنر در نسخ خطی آثار فاخر ادبی نظیر شاهنامه، خمسه نظامی، کلیله و دمنه و… برای انتقال و درک عمیق‌تر مفاهیم و محتوای داستان‌ها و… بهره گرفته می‌شد که اتفاقاً به زیبایی بصری این آثار نیز دامن می‌زده است.

به‌نظر می‌رسد حمیدرضا بیدقی که طراحی این پوستر را انجام داده، کوشیده در این پوستر با تلفیق عناصر سنتی و مدرن، پرتره گویایی از وضعیت جامعه کتاب ایران ارائه کند. او در این پوستر با بهره‌گیری از المان‌های انسانی و غیرانسانی چون نقوش ایرانی- اسلامی، رنگ‌ها، کتاب، نقوش هندسی، نوشته‌ها و عناصر معماری (درگاه) ضمن بازنمایی اصالت و هویت نمایشگاه، معناها و مفاهیمی چون دیرینگی کتابت در ایران، ممانست بیش از پیش زنان امروزی با کتاب و پیشینه فرهنگ کتابخوانی در خانواده ایرانی را تداعی کند.

البته در این میان، عده‌ای نقدهایی را هم بر آن روا دانسته‌اند که از جمله آن‌ها می‌توان به تنوع رنگ نوشته‌های پوستر و برجستگی رنگ سفید (که در گرافیک به‌عنوان فضای منفی شناخته می‌شود) در پوستر مذکور اشاره کرد و اینکه چرا در گوشه پایینی سمت راست پوستر، تصویری از یک زن بچه‌بغل و مردی کتاب‌به‌دست خلق شده؟! به عقیده این افراد، بهتر بود که زن کتاب به دست باشد؛ چراکه بنا به تصور این دسته افراد، این نقش فعلی مبلغ ایدئولوژی رنگ‌باخته‌ای است که فرزندآوری را وظیفه زن می‌داند اما اینجا می‌توان به این تصویر هم رسید که در گذشته که هنوز وسایل نوین ارتباط جمعی به درون ساختار خانواده و دیگر سیستم‌های اجتماعی در جامعه سنتی ایران رسوخ نکرده بود، معمولاً محافل شبانه در جامعه ایرانی با حضور بزرگان و کتابخوانی افراد باسواد نمود پرفروغی داشت.

در این محافل عموماً مردان به شاهنامه‌خوانی، حافظ‌خوانی، نظامی‌خوانی، مثنوی‌خوانی، کلیله و دمنه‌خوانی، هزار و یک شب خوانی و … می‌پرداختند، چون بنا بر حاکمیت نگاه سنتی و سختگیرانه بر جوامع کهن، زنان بخت کمتری برای باسواد شدن و برخورداری از نعمت خواندن پیدا می‌کردند. بنابراین در گذشته متون کهن و داستان‌ها و قصه‌های مکتوب را مردان که دارای سواد بودند، روایت می‌کردند و معمولاً در چنین جوامعی، زنان بیشتر در نقل افسانه‌ها و قصه‌های فولکلور و شفاهی تبحر داشتند. از این‌رو، به نظر می‌رسد بیدقی با قرار دادن این تصویر در فضای منفی پوستر خواسته مطرود بودن چنین تصویری را در جامعه امروزی متذکر شود و در قسمت بالا و مرکز پوستر بر رشد و ترقی زنان در حوزه کتابخوانی و سواداندوزی تاکید کند و اینکه کتاب را بسان درگاهی متصور شده که آگاهی‌بخش است.

نکته ظریفی که در طراحی این پوستر نمود دارد، اینکه پشت این درگاه زنی مستقل و اهل کتاب مجسم شده که می‌تواند تاکیدی نمادین بر تاثیر زنان اهل مطالعه در رشد جامعه مدنی و آگاهی‌بخشی و بیداری و روشنگری جامعه امروزی باشد. تصویری که می‌تواند منطقی باشد زیرا زنان امروز ایران (چه در نقش دختر مستقل و چه در جایگاه مادر خانه‌دار)، زنانی کنشمند و آگاه هستند که اغلب اهل مطالعه‌اند و به پشتوانه همین مطالعه، به شناخت بهتری از خود و جهانش رسیده‌اند و در دانایی‌افزایی و دانش‌اندوزی جامعه پیرامونی خود موثرند.

بی‌شک نمود زن در این پوستر با پوشش کاملاً ایرانی، هویتمندی و اصالت فکری و وجودی زن ایرانی را متذکر می‌شود. در این پوستر در کنار زن، مرد نیز نمود دارد؛ مردی تنها در حال کتاب خواندن، مردی پدر و کتاب‌به دست و گروهی مردانه که یکی در حال کتاب خواندن و دیگرانی در حال شنیدن! این تصاویر نیز هر کدام معناهایی را روانه ذهن ببیننده کنجکاو می‌کند که یکی از این معناها می‌‎تواند بازگویی تداوم جریان کتابخوانی در جهان مردانه باشد؛ چه به صورت انفرادی و چه گروهی! و جالب است که این دو نوع کتابخوانی در مقابل هم به تصویر کشیده‌شده‌اند که به نوعی مخاطب را به چالش می‌کشد.

به نظر می‌رسد طراحی این پوستر با کمک هنر مینیاتور و الهام از قشرهای کتابخوان جامعه و کاربرد بایدها و نبایدهای گرافیکی در پوستر، تلاشی متفکرانه برای ترسیم وضعیت کتابخوانی جامعه کنونی به زبان رنگ، فرم و محتواست.

او هنرمندانه با کاربرد سه رنگ سبز، قرمز و سفید و نقشه آراسته به گلبوته ایران را در زمینه و قسمت بالای پوستر، سرزمین برگزاری این رویداد فرهنگی و هنرخیزی و فرهنگ‌مندی آن را معرفی کرده است و با گذاشتن شعار نمایشگاه «برای ایران بخوانیم» در مرکز پوستر، بر نقش کتاب در توسعه پایدار کشور تاکید کرده است؛ شعاری که برخاسته از شعار دولت چهاردهم و متذکر اولویتمندی فرهنگ در این دوره است.

به هر روی به نظر می‌رسد این پوستر با زبان فرم، شکل و رنگ و درآمیختن هنر مدرن با عناصر سنتی مترصد این است تا با تاکید بر اصالت و هویت فرهنگی ایران، رشد مطالعه در جامعه کنونی به‌ویژه در میان زنان را به رخ بکشد و همچنین کتاب را به‌مثابه دروازه‌ای راهگشا برای گفت‌وگوی ایران با ملت‌ها و تمدن‌های دیگر سرزمین‌های جهان قلمداد کند. نمایشگاهی که چند سالی است درهای خود را به سمت نشرهای کشورهای منطقه گشوده و در هر دوره میهمان ویژه‌ای برای خود برگزیده که در سی و ششمین دوره، عراق میهمان ویژه این رویداد فرهنگی شده است.

در پایان این نوشتار باید متذکر شد با توجه به اینکه ایران در عرصه ادبیات و کتب علمی دارای آثار فاخری است، بهتر بود که در کتاب‌های تعبیه شده در پوستر، از جلد برخی از شاهکارهای ادبی نظیر شاهنامه، مثنوی‌معنوی و… وام گرفته می‌شد تا دیرینگی کتابت و ادب‌پردازی این سرزمین به شکل گویاتری تداعی می‌شد. با این حال، پوستر سی و ششمین نمایشگاه کتاب تهران طرح شکیل و معناداری دارد که با غور در آن می‌توان مفاهیم ژرفی درک کرد.