به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، در بخش نخست این جلسه که هفته جاری در مرکز فرهنگی سرچشمه برگزار شد، محمدرضا سرشار با محوریت طرح کلی درس دوره «آشنایی با عناصر داستان» به ایراد سخن پرداخت.

وی در این جلسه به پرسش محوری چیستی سرفصل‌های دوره مقدماتی «آشنایی با عناصر داستان» پرداخت و درباره اینکه در برنامه مطلوب، چه ترکیبی از عناوین آموزشی و چه ترتیبی از آنها به هنرجو ارائه می‌شود، توضیح داد.

سرشار ترتیب تدریس عناصر داستان را تابع منطق مشخص علمی دانست و با اشاره به تاخر «زبان» از دیگر عناصر داستان و دیریاب و دشواربودگی نیل به زبان، تقدم آن بر دیگر عناصر داستان را ناقض منطق آموزشی دانست.

این استاد پیشکسوت داستان‌نویسی سپس با مرور سرفصل‌های برخی دوره‌های موجود آموزش داستان‌نویسی به تحلیل و نقد ترتیب سرفصل‌های آنها پرداخت و گفت: بر این اساس، چیستی ایده اولیه و ایده‌یابی مدخل ورود دوره‌های آموزشی به عناصر داستان است، گرچه دوره‌های داستان‌نویسی مقدمات نظری را درباره تاریخچه و سیر تحول داستان، تعریف داستان، تمایز داستان با دیگر قالب‌های ادبی، تفاوت رمان با داستان کوتاه و داستانک و کیستی هنرمند و نسبتی که با جهان برقرار می‌کند در قالب سرفصل‌های ابتدایی ارائه می‌کنند. این مقدمات از سویی تثبیت‌کننده انگیزه شرکت‌کنندگان بوده و محدوده و لوازم کنشگری در حوزه داستان‌نویسی را برای هنرجویان مشخص می‌کند.

سرشار در ادامه با مرور سرفصل‌های کتاب فن شعر ارسطو به بیان اهمیت، چیستی، چرایی و کارکرد آموزشی این عناوین و سپس به تحلیل سرفصل‌های آموزشی منابعی چون «هنر داستان‌نویسی» ابراهیم یونسی، «قصه‌نویسی» رضا براهنی، «قصه‌نویسی» محمدعلی جمالزاده، «داستان» تعاریف، ابزارها و عناصر» نوشته ناصر ایرانی و «لوازم نویسندگی» نادر ابراهیمی پرداخت.

سرشار «هنر داستان‌نویسی» ابراهیم یونسی را اولین کتاب آموزشی در تاریخ ادبیات داستانی ایران دانست و بیان کرد: این کتاب با وجود برخی نواقص و وامداری آن به منابع غربی تا به امروز جزو آموزشی‌ترین کتاب‌هایی است که برای داستان‌نویسی نوشته شده است.

وی اضافه کرد: البته یونسی در این کتاب به ایده‌آل‌ها اشاره می‌کند که هیچ نویسنده‌ای توان دستیابی به آن را ندارد؛ اما همین که داستان‌نویس بتواند به مدل‌ها نزدیک شود و مراتب رشد را طی کند کافی است. نویسنده تازه‌کار لازم است در حین نوشتن، آموخته‌های خود را فراموش کند و به تکنیک و صناعت فکر نکند. صناعتی که در نویسنده درونی شده باشد کار خود را انجام می‌دهد و بخشی که درونی نشده باشد باید در مرحله بازنویسی به کار گرفته شود. امکان ندارد نویسنده‌ای بدون آزمون و خطا ترقی کند.

سرشار در ادامه با اشاره به کتاب «هنر داستان‌نویسی» نوشته ابراهیم یونسی گفت: یونسی در فصل اول به چیستی داستان کوتاه پرداخته است. تمام کلاس‌های داستان‌نویسی نوشتن داستان کوتاه را یاد می‌دهند و بهتر هم همین است که هنرجو ابتدا داستان کوتاه را آموزش ببیند و در دوره‌های تکمیلی با ظرفیت‌های رمان آشنا شود. بعد از پیرنگ لازم است سرفصل شخصیت بیان شود. در طول تاریخ تقریباً همه داستان‌ها اساسشان پیرنگ بوده و از دوره معاصر به این سمت کفه به سمت شخصیت سنگین‌تر شده است.

وی با بیان اینکه اولین کتابی که به زبان فارسی درباره اسکچ (sketch) توضیح داده هنر داستان‌نویسی است، افزود: سومین کتاب آموزشی به ترتیب چاپ در زبان فارسی، «قصه داستان کوتاه و رمان» نوشته جمال میرصادقی است که در سال ۱۳۶۰ به چاپ رسیده است. میرصادقی تمام کتاب‌های چاپ شده تا پیش از مشروطه را قصه می‌داند و آنچه را تحت تاثیر ترجمه تولید شده به عنوان داستان می‌شناسد که این تعریفی قابل قبول نیست و مدرس داستان‌نویسی نیازمند اجتهاد است. این کتاب در پایان هر فصل داستانی را به عنوان شاهد مثال می‌آورد. عمده نویسندگان داستان‌های مورد اشاره یا مارکسیست هستند یا مورد قبول این طیف بوده‌اند؛ مثل بزرگ علوی که جزو بنیان‌گذاران گروه ۵۲ نفر است؛ البته در پایان عمر در وصیت‌نامه‌اش می‌گوید «من مسلمان شیعه هستم» میرصادقی در فصل‌هایی از موضوع صناعت داستان خارج می‌شود و کتاب درباره موضوعاتی چون شخصیت‌پردازی، زبان و لحن، توصیف و درون‌مایه هیچ توضیحی ارائه نمی‌دهد؛ البته پس از این میرصادقی، کتاب «عناصر داستان» را منتشر می‌کند که ساختارمند و قاعده‌مند است.

سرشار همچنین گفت: کتاب «قصه‌نویسی» رضا براهنی دیگر کتابی است که با موضوع آموزش داستان نوشته شده است. براهنی در سال‌های ۴۵ تا ۴۷ در مجله فردوسی مطالبی درباره داستان‌نویسی منتشر می‌کرد که بعدها تجمیع شد و حاصل آن کتاب «قصه‌نویسی» است. وی عنوان قصه‌نویسی را انتخاب کرده که به معنی فنی از نظر ما تعبیر غلطی است. این کتاب اولین اثری است که به صراحت درباره «قصه داستان» البته بعد از فورستر صحبت کرده و به آن «داستان قصه» می‌گوید. این کتاب موضوعات حاشیه‌ای بسیاری را وارد عناوین خود کرده و بخش ششم و پایانی کتاب نقدی بر آثارصادق چوبک است که انتخاب این نویسنده موضوعیتی ندارد. این کتاب درباره موضوعاتی چون درونمایه، زبان و لحن، ایده اولیه و رمان و داستان بلند توضیحاتی ارائه نمی‌دهد.

وی افزود: کتاب دیگر «تاملی دیگر در باب داستان» نوشته لارنس پرین است که کتاب درسی اکسفورد بوده و چاپ اول آن متعلق به سال ۱۹۷۰ بوده است. این کتاب توسط محسن سلیمانی انوشته شده و در زاویه دید، آموزشی‌ترین کتابی به شمار می‌رود که تا به حال به فارسی منتشر شده است. زبان کتاب بسیار ساده است و حاشیه‌روی نیز نکرده است؛ البته زاویه دید در زمان انتشار این کتاب تا چهارنوع شناخته شده بوده و اکنون تعداد زاویه‌دیدها بالغ بر ۱۳ زاویه دید است. نویسنده یک مثال کوتاه را ذکر کرده و با سه زاویه دید ان را روایت کرده است تا مشخص شود در هر زاویه دید ارائه اطلاعات چه تغییری می‌کند.

در بخش دوم جلسه، احمد شاکری موضوع «تفاوت داستان با قالب‌های ادبی» را در حضور مدرسان داستان تدریس کرد؛ همچنین جوانب علمی و روشی این تدریس توسط حضار و محمدرضا سرشار مورد نقد و ارزیابی قرار گرفت.