به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در یزد، نشست بزرگداشت اسلامی ندوشن ظهر دوشنبه با حضور اساتید و اعضای هیئت علمی دانشگاه‌های تهران، یزد و اصفهان به همت انجمن علمی علوم سیاسی و حقوق دانشگاه یزد برگزار شد.
در این نشست، سخنرانان به بررسی ابعاد مختلف اندیشه و آثار این چهره فرهنگی پرداختند.
اسلامی ندوشن، سعدی زمان و اندیشمند جامعه‌شناس
محمد کمالی گوکی، عضو هیئت علمی علوم سیاسی دانشگاه یزد، با اشاره به دیدگاه سیاسی و اندیشه اسلامی ندوشن اظهار داشت: دکتر اسلامی ندوشن، استاد سخن و ایجاز و همچنین سعدی زمان خود بود. اگرچه وی به عنوان ادیب شناخته می‌شود، اما در دل داستان‌های مختلف، به ویژه در کتاب روزها، مباحث جامعه‌شناسی، مردم‌شناسی و اندیشه‌شناسی را در قالب ادبیات توضیح داده است.
وی افزود: از درون آثار دکتر اسلامی می‌توان نگاه متفاوت وی به ایران را مشاهده کرد. او در ذیل بیان ادبیات، به دنبال ترسیم زندگی خوب و ارائه راهکارهایی برای مسئله عقب‌ماندگی ایران بود. او همچنین به صورت ضمنی، به پرسش عباس میرزا مبنی بر چرایی عقب‌ماندگی ایرانی‌ها پاسخ داد.
کمالی گوکی با نقد دیدگاه بازگشت به سنت به عنوان راه حل عقب‌ماندگی، تاکید کرد: اسلامی ندوشن این نگاه را نقد می‌کند و می‌گوید بازگشت به سنت نمی‌تواند راه حل عقب‌ماندگی ما باشد. سنت گذشته دامنه گسترده‌ای دارد و همه آنها امروز به درد ما نمی‌خورد. باید در مورد فرهنگ آن گزینش صورت گرفته و بخش‌های زنده آن مورد تطابق قرار گیرد و مورد استفاده قرار گیرد.
وی ادامه داد: اسلامی ندوشن نگاه یک‌جانبه‌ای به تجدد نیز ندارد و در آثار خود به آن توجه دارد. وی اگرچه برخی از جنبه‌ها مانند علم را ستایش می‌کند، اما می‌گوید فرهنگ غرب زاییده فرهنگ استثمار و سوداگری است و این جنبه را سرزنش می‌کند.
کمالی گوکی با اشاره به راه حل‌های اسلامی ندوشن برای درد ایران، تصریح کرد: وی بیان می‌کند که ما دو راه در پیش داریم، یا اینکه جامعه را به حال خود رها کنیم یا اینکه احساس مسئولیت کنیم و در کنار برنامه اقتصادی، برنامه اخلاقی و فرهنگی نیز داشته باشیم و آن را به خود بدانیم. او ساختن راه جدید از درون سنت ادبی و فرهنگ را راه حل می‌داند.
وی با اشاره به اهمیت عقل و استدلال در کنار عرفان و اشراق، خاطرنشان کرد: ایرانی‌ها در طول تاریخ نگاه عرفانی و اشراقی به پدیده‌ها داشته‌اند که این را راه حل خوبی می‌دانند، اما فکر بدون استدلال و منطق معلق است که باید به عقل نیز رجوع کنیم. اسلامی ندوشن در دسته‌بندی‌های مرسوم نیست و دنبال راه حل جدید مبتنی بر سنت ایرانی است و می‌خواهد آن را متناسب با زمانه حاضر بازسازی کند.
کمالی گوکی در پایان سخنان خود تاکید کرد: وی در بحث فرهنگ توجه ویژه‌ای به فرهنگ ایرانی دارد و آن را نقطه قوت ایران می‌داند و از آن به عنوان سرمایه‌ای برای حل و راه حلی برای رفع مشکلات می‌داند.
اسلامی ندوشن، حقوقدان نگران حق‌ها
امیر مقامی، عضو هیئت علمی حقوق دانشگاه اصفهان، با موضوع اسلامی ندوشن، حقوقدان نگران حق‌ها به ایراد سخنرانی پرداخت. وی گفت: در بین آثار مرحوم اسلامی ندوشن بعضاً با موضوعات مرتبط با حقوق بشر و بین‌الملل مواجه هستیم که از جمله آنها ترجمه رساله در خصوص آزادی است.
وی با اشاره به مقاله دکتر اسلامی ندوشن در مجله یغما، افزود: وی در سال ۱۳۴۷ مقاله‌ای در مجله یغما منتشر می‌کند که در آن مقاله همزمان با برگزاری اجلاس بین‌المللی حقوق بشر در تهران نکاتی را مطرح می‌کند و بعداً از کتاب ذکر مناقب حقوق بشر آنها را مطرح می‌کند. اساساً در خصوص اسلامی ندوشن جهان‌بینی شاهد هستیم که این نگرش که حتی نسبت به ایران دارد و از دردها و چالش‌های فرهنگ ایرانی صحبت می‌کند و خواستار بازنگری‌هایی می‌شود، همه این‌ها متأثر از مطالعات و دانش وی در حقوق بین‌الملل بوده است.
مقامی با اشاره به نگاه بین‌المللی اسلامی ندوشن به ایران، تصریح کرد: وقتی از ایران صحبت می‌کنید و به گذشته مراجعه می‌کنیم، در تمامی این‌ها با مفهوم دولت مواجه هستیم گویا نویسنده به دنبال افسانه‌های گذشتگان می‌رود و انگار وقتی اسلامی ندوشن از ایران حرف می‌زند به نوعی پارادایم‌های بین‌المللی از گنجینه پنهان ذهن بیرون می‌کشاند.
مقامی با اشاره به غفلت از ظرفیت‌های حقوق بشری در ادبیات و عرفان فارسی، تاکید کرد: وی به ادبیات و عرفان فارسی مبنی بر پرهیز از جنگ و تعصب و برادری و برابر می‌پردازد که متاسفانه ما امروز به آنها نپرداخته‌ایم و این جلوه‌های متفاوت حقوق بشری را در فرهنگمان نشان نداده‌ایم و نتوانسته‌ایم این نگهداری و تحقق دهیم.
وی با اشاره به مشکلات غرب و کشورهای جهان سوم در زمینه حقوق بشر، تصریح کرد: وی بیان می‌کند که در غرب دو مشکل وجود دارد که نخست این است که غرب حقوق بشر را محترم می‌شمارد ولی نتوانسته موضوع استثمار و استعمار کنار بیاید و در بیرون از مرزهای خود توجهی به مسئله حقوق بشر ندارند و از طرف دیگر کشورهای جهان سوم مشکلات داخلی دارند و نتوانسته‌اند فرهنگ حقوق بشری را برای خود تبیین کنند. اسلامی ندوشن ابایی ندارد که از فرهنگ این سوی جهان نیز نقد کند و به نوعی آن را مطرح می‌کند.
مقامی با اشاره به تاثیر فاصله بین مردم و حکومت بر حقوق بشر، گفت: وی بعد از بیان چالش‌ها به این توجه می‌کند که وقتی فاصله بین مردم و حکومت ایجاد می‌شود مقاومت مدنی در جامعه شکل می‌گیرد و حکومت برای مقابله با آن به زور و تبلیغ متوسل می‌شود که این‌ها همگی به نوعی باعث به حاشیه رفتن حقوق بشر می‌شود.
وی در پایان سخنان خود تاکید کرد: اسلامی بیان می‌کند که البته ضرورتی ندارد که کشورهای توسعه یافته مستقیماً به کشورهای فقیر کمک مالی کنند اما برای ایجاد عادلانه نظم باید استثمار را کنار بگذارند. رویکرد اجتماعی اسلامی ندوشن کاملاً آشکار است و بعداً این مساله را بسط می‌دهد.
مفهوم روایت ایران، بزرگترین سرمایه ایران
همچنین داریوش رحمانیان، عضو هیئت علمی تاریخ دانشگاه تهران، در سخنان خود با تاکید بر اهمیت مفهوم روایت ایران، اظهار داشت: درباره اسلامی ندوشن هنوز چنانکه باید و شاید گفته و نوشته نشده است و اگرچه نوشته‌هایی وجود دارد اما درباره آثار، آرا و دیدگاه‌های وی جا دارد به گونه‌ای روشمند و دقیق کار شود.
وی افزود: سال‌ها است که بیان کرده‌ام بزرگترین سرمایه ایران مفهوم و روایت ایران است و این مفهوم و روایت ستون هستی به نام ایران بوده است. اگر ایران، ایران مانده است و از گذرگاه‌های تنگ و تاریخ گذر کرده و به امروز رسیده و همچنان می‌شود به آینده این سرزمین به عنوان حوزه فرهنگی و تمدنی امیدوار بود بیش از هر چیز دیگر مرهون و وابسته به مفهوم روایت ایران است.
رحمانیان با اشاره به نقش فردوسی در شکل‌گیری مفهوم ایران، تصریح کرد: می‌دانیم و پذیرفته‌ایم که بزرگترین ایرانی تاریخ، فردوسی است که با گرامینامه خود، شاهنامه، بیش از هر ایرانی دیگر درباره مفهوم و روایت ایران اثرگذار بوده است و از آن به عنوان کاخ بلند می‌توان نام برد.
وی با اشاره به دغدغه‌های خود در زمینه تاریخ اندیشه در ایران، گفت: من به عنوان یکی از کسانی که درباره تاریخ اندیشه در ایران کار کرده و قلم می‌زنم، عرض می‌کنم که یکی از دغدغه‌های اصلی من این بوده که ببینم تاریخ مفهوم و نظریه و انحطاط و عقب‌ماندگی را در طول دو سده اخیر چگونه بوده است و از این منظر آثار و آرای استادانی مثل اسلامی ندوشن بسیار ارجمند هستند و شایسته پژوهش و کاوش است.
رحمانیان با اشاره به آسیب‌های نوسازی در ایران، اظهار داشت: در تاریخ اصلاحات و نوسازی ایران دو آفت مهم را می‌توان مورد توجه قرار داد که نخست این است که در بیشتر موارد اصلاح‌گران عمده دغدغه آنها تقویت دولت و حکومت بوده است و در تاریخ اصلاحات و نوسازی و تجدد، درجات مردم غایب بوده‌اند. مصلحان و متجددان برای اینکه دولت مرکزی مقتدر داشته باشند به ناچار سرمایه اصلی خود را مبتنی بر اقتدار نظامی می‌دانند. مردم اگر پیوند استواری به حکومت داشته باشند بزرگترین مدافعان خواهند بود.
وی با تاکید بر اهمیت اهل فرهنگ و قلم در پاسداشت ایران، تصریح کرد: آفت دیگر بی‌توجهی به فرهنگ اهل فرهنگ و قلم است. ما در تاریخ رقابتی بین اهل قلم و شمشیر داشته‌ایم و در دو سده اخیر هم به طور ویژه پاره‌ای از حکومت‌های ما متوجه این معنا نبودند که نمی‌توان کشور را پاسداشت در حالی که اهل قلم در حاشیه باشند. اگر تاریخ را دقیق و درست مرور کنیم می‌بینیم که ایران عزیز ما را بیش از اینکه تفنگ، سرداران و لشکریان نگه دارند قلم و اندیشه کسانی که مفهوم روایت ایران را گسترده‌اند نگه داشته‌اند و افرادی مانند سعدی، فردوسی، مولانا و … کشور را استوار کرده‌اند.
رحمانیان با اشاره به نقش اسلامی ندوشن در گسترش مفهوم ایران، گفت: اسلامی ندوشن در زمانه ما یکی از این اساتید بود که در آثار وی یکی از مفهوم‌های محوری وی مفهوم و روایت ایران است. می‌شود به یک معنا وی را صاحب اندیشمندان و مورخان ایران نام برد زیرا در آثار وی می‌توان به روشنی مشاهده کرد که گونه‌ای از تاریخ فلسفه ایران و تامل عمیق در خصوص تاریخ ایران تجلی دارد.
وی با اشاره به تلاش اسلامی ندوشن برای نو کردن فرهنگ ایران بر پایه شاهنامه، اظهار داشت: اسلامی ندوشن به عنوان یکی از پژوهشگران بزرگی است که بخشی از زندگی خود را صرف شاهنامه فردوسی و تفسیر این کتاب ارجمند کرده است. با تکیه بر شاهنامه در نو کردن نامه فرهنگ ایران بر پایه شاهنامه فردوشی کوششی بسیار ارجمند داشته است.
رحمانیان با اشاره به پیام امیدواری در آثار اسلامی ندوشن، تاکید کرد: کسی که آثار دکتر اسلامی ندوشن را می‌خواند، می‌فهمد که ایران به کمال شایسته عشق ورزیدن است و معشوقه اصلی ایرانی، ایران است. پیام دیگر آثار وی نیز پیامی است که از بن فرهنگ ایران بیرون می‌آید، امیدواری است. مردم ایران با اینکه در بزنگاه حساس تاریخی هستند و در داخل و خارجی گرفتاری‌های فراوانی دارند اما با تکیه بر تاریخ و فرهنگ خود که پیام آور امید و شادی است می‌توانند از گذرگاه‌ها بگذرند.
رحمانیان با انتقاد از دستگاه دیپلماسی ایران، گفت: به گمان من شما نمی‌توانید سرنوشت ایران روزگار جدید و به ویژه روزگار کنونی را به روایت درآورید بدون اینکه سرشت و سرنوشت دیپلماسی چند صد سال اخیر را مطالعه نکرده باشید. در طول چند دهه اخیر نیز آن‌هایی که با حکومت ایران مشکل داشته‌اند همواره از فرهنگ و مردم و تاریخ ایران با ستایش یاد کرده‌اند و انتقاد ما نیز این است که نسبت به گفتمان و مفهوم و روایت ایران غفلت ورزیده‌اند و به نوعی بسیاری از هزینه‌های سیاست خارجی و تهدیدها را می‌توان کاهش داد. آثار استادانی مانند اسلامی ندوشن شالوده استواری برای مفهوم و روایت ایران هستند که برای سیاست داخلی و تمهیدات سیاست خارجی نیز می‌تواند درخور توجه باشد.
اسلامی ندوشن، نماد اعتدال در اندیشه و عمل
ابوالفضل مرشدی، عضو هیئت علمی جامعه‌شناسی دانشگاه یزد، در سخنان خود با اشاره به مفهوم اعتدال در اندیشه دکتر اسلامی ندوشن، اظهار داشت: دکتر اسلامی ندوشن به دلیل غوطه ور بودن در فرهنگ و تاریخ ایران، با آن گره خورده است و به نوعی شخصیت وی به نماد و نمونه شخصیت و فرهنگ ایران شده‌اند. در اندیشه‌های وی این ویژگی جاری است و هم منش و سبک زندگی وی نیز این را نشان می‌دهد که در تاریخ روزها به زبان وی بیان شده است.
وی افزود: یکی از مفاهیم کلیدی و اندیشه اسلامی ندوشن و محور منش شخصیتی وی مفهوم اعتدال است و سنت و تجدد را با اعتدال مورد توجه قرار می‌دهد. وی دین و از جمله اسلام را یکی از ستون فقرات ایران و ایرانی می‌داند و حرمت آن را لازم می‌داند و به نوعی اعتدال را بین ایران و اسلام می‌توان احصا کرد. وی نه جذب اندیشه‌های چپ و نه اندیشه‌های راست شده است و بیان می‌کند من سوسیالیست با چهره انسانی را می‌دانم.
نظر شما