پیتر سینگر، فیلسوف و استادِ فلسفه و اخلاقزیستی در دانشگاه پرینستون دربارۀ چگونگیِ نگارشِ کتابِ خود «اخلاق عملی» به خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) گفت: این کتاب برای نخستینبار در سالِ ۱۹۷۹ منتشر شد، زمانی که من تازه تدریس را شروع کرده بودم. در این دوران، اخلاق عملی یا کاربردی در دنیایِ فیلسوفانِ انگلیسیزبان نسبتاً تازه به نظر میرسید. البته، بهتر است بگوییم اندکی دچارِ فراموشی شده بود، چراکه بسیاری از اندیشمندانِ بزرگ، چون سقراط، دیوید هیوم، جرمی بنتام و جان استوارت میل دربارۀ چنین مفهومی، پرسشوپاسخهای فراوانی را در گذشته طرح کرده بودند. بااینحال، در قرنِ بیستم، فیلسوفانِ انگلیسیزبان بیشترِ تمرکز خود را در مسیرِ تحلیل مفاهیم خرج میکردند و از باور به اخلاقیات، بهمثابۀ امری که در انتها به یک نتیجهگیری عملی منجر شود، دوری میجستند. باتوجه به چنین رویدادهایی، دغدغۀ بنیادین نگارش این کتاب، یعنی توجه به پرسشگری از اخلاقِ عملی، که میتواند ما را در مسیر درست فلسفیدن یاری رساند، به سراغِ من آمد.
او در ادامه به چراییِ ویرایشهای متعدد این کتاب در سالیانِ متمادی پرداخت: از دیدِ من، مسائلِ مهمی چون تغییرات شرایط اقلیمی، که در زمانِ انتشار اولینِ چاپ کتاب از آنها نامطلع بودم، باعثِ پدید آمدن ویرایش دوم و سومِ آن بهترتیب در سالهای ۱۹۹۳ و ۲۰۱۱ شد. به بیان دیگر، هرمقدار که مسائلِ روز به ابعادِ وسیعتری از اخلاقیاتِ عملی دست پیدا کنند، میتوان مرزهایِ نظری چنین آثاری را نیز گستردهتر کرد.
این استادِ فلسفه سپس به یکی از مباحثِ پراهمیت در کتابِ خود، که احتمالاً بسیاری از خوانندگانِ او در طولِ روز با آن دستوپنجه نرم میکنند، اشاره کرد: تبعیضِ قائل شدن میانِ تمامیِ موجودات دنیا، چه بهصورت مستقیم یا غیرمستقیم، در هر شکلی، اشتباه است. برای مثال، اگر بپذیریم که به بردگی گرفتنِ نوعبشر کارِ درستی نیست، بایست توجه کنیم که این عمل از بنیاد صحت ندارد و نمیتواند تنها برای یک نژاد صدق کند، چراکه با تکیه بر چنین دیدگاهی تمامی گروههای انسانی و حتی موجودات دیگر، چون حیوانات و گیاهان، در زیرِ سایۀ آن قرار میگیرند. از دیدِ اینجانب، مهمترین اصل برای ناصواب پنداشتن تبعیض در یک پرسشِ کوتاه اما ژرف، خلاصه میشود: «آیا، این موجود، میتواند درکی از رنج و درد داشته باشد؟» به بیان دیگر، چشماندازِ درد، رنج و سختی، تمامی موجوداتِ عالم را چون یک منظرۀ واحد به نمایش میگذارد.
سینگر همچنین به یکی از بحثبرانگیزترین مباحثِ کتاب خود و چالشهای آن پرداخت: اتانازی یا مرگ اختیاری میتواند تاحدودی اخلاقی باشد، بهخصوص زمانی که پزشکان پس از بررسیهای دقیق متوجه شوند که فردِ مورد نظر از یک بیماری لاعلاج رنج میبرد و دیگر شرایط سالم زیستن را ندارد. در این زمینه، از زمان انتشارِ نخستین ویراست کتاب، شاهد تحول بزرگی بودهایم. در آن دوران، اتانازی در هیچکجا قانونی نبود. ولیکن، امروزهروز در دوازده کشورِ دنیا و بخشهایی از ایالاتمتحده بهصورت رسمی پذیرفته شده و از حمایت مراجع قضایی برخوردار است. این تحول از دیدگاه من بسیار معقول به نظر میآید، زیرا ما نباید مردم را مجبور به تجربۀ رنجهای بیهوده و عبث کنیم. اگر شخصی بهعلتِ نبود روشهای ویژۀ معالجه، بر اثر یک بیماریِ درمانناپذیر جان خود را از دست دهد، یا ازسویدیگر، فردِ بیمار درد فراوانی را تحمل کند و نتواند بهعلت ناتوانی از زندگیِ خود لذت ببرد و همواره درحالِ تجربۀ اضطرابِ مرگ است، چرا ما نباید به او این اجازه را بدهیم تا در بیدردسرترین حالت ممکن، با مرگ روبرو شود؟ آیا چیزی یا شخصی میتواند او را وادار کند تا با چنین دردی، زندگی را بیش از اندازهای که باید، متحمل شود؟
او در انتها باتوجه به پیامِ بنیادین کتاب خود بیان میکند که: اگر میخواهیم رنجِ خود را مدیریت کنیم، باید آزادانه با آن ارتباط بگیریم. به عبارت دیگر، هیچکس نمیتواند در رابطۀ آدمی با دردها و رنجهای خود، او را مجبور کند تا خلافِ آن شیوه و شکلی که صلاح میداند، با آنان روبرو شود.
گفتنی است کتابِ «اخلاق عملی» یکی از آثارِ فیلسوفِ استرالیایی، پیتر سینگر استاد دانشگاه پرینستون در ایالات متحدهٔ آمریکا است که به همت کیوان شعبانی مقدم برای نشرِ ثالث، ترجمه شده است. پیتر سینگر، متولد ۶ ژوئیه ۱۹۴۶ در ملبورن، استرالیا، یکی از مهمترین و تأثیرگذارترین فیلسوفان اخلاقیِ معاصر است. او عمدتاً بهخاطر نظریههایش در زمینههای اخلاق حیوانات، حقوق حیوانات و بیواخلاق شناخته میشود و بهعنوان یکی از بنیانگذاران جنبش حقوق حیوانات به شمار میآید. سینگر همچنین بهخاطر دیدگاههایش در مورد اخلاق عملگرا شناخته میشود. او همچنین برای مدتهای طولانی در دانشگاههای مختلف، از جمله دانشگاه ملبورن و دانشگاه پرینستون، به تدریس پرداخته است. علتِ اصلیِ شهرت این فیلسوفِ بحثبرانگیز به برخی از جنجالیترین دیدگاههایش بر میگردد. برای مثال، او اعتقاد دارد که تصمیمگیریهای اخلاقی باید براساس عقلانیت و کاربردیبودنِ آنان صورت گیرند. این متفکر همچنین بر این باور است که حیوانات نیز باید از حقوق اخلاقی برخوردار باشند. دیدگاههای این فیلسوفِ استرالیایی درمورد موضوعاتی مانند انتخابِ ختمِ حیات و اخلاق بیوتکنولوژی، بحثهای زیادی را در محافل اخلاقی و عمومی به وجود آورده است.
گفتگوکننده: امیرعلی مالکی
نظر شما