سرویس استان‌های خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): قاعده طلایی یکی از بنیادی‌ترین قواعد عملی اخلاق است که به دلیل کارایی و قابلیت فراوانش به این عنوان نامور شده است. صریح‌ترین تعبیر قاعده طلایی را در متون شیعی در نامه ۳۱ نهج‌البلاغه می‌توان یافت، این توصیه امام علی بن ابی‌طالب (ع) از جهات گوناگون اهمیتی راهبردی در رفتار اخلاقی با دیگران دارد و جفری واتلز در «قاعده طلایی» کوشیده تا با رویکردی فرا اخلاقی در سه حوزه الهیات، روانشناسی و فلسفه اخلاق و ذکر دیدگاه های متخصصان این سه حوزه، قاعده طلایی را تحلیل و بررسی کند.
وقتی با محمدحسین محمدپور، مترجم این کتاب که امسال نامزد چهل و یکمین جایزه کتاب سال شده به گفت‌وگو پرداختیم او در پاسخ به این سئوال که این کتاب به چه زوایای اخلاقی نور می تاباند، گفت: این کتاب در واقع به تحلیل و بررسی زوایای گوناگون یکی از مهمترین قواعد اخلاقی و بلکه مهمترین قاعده اخلاقی می پردازد: «با دیگران آنگونه رفتار کن که خوش داری آنها با تو رفتار کنند». این قاعده به سبب کارایی و قابلیت فراوانی که دارد به این عنوان ناموَر شده است.
وی افزود: تقریباً همه افراد با تقریر مثبت و منفی این قاعده آشنایی دارند. پدر و مادر عصبانی از این قاعده به منزله یک سلاح در برابر فرزند خود استفاده می‌کنند: «دوست داری دیگران هم همین رفتار را با تو بکنند!؟» وکیل مدافع از هیئت منصفه دادگاه می‌خواهد که خودشان را به جای موکّل او بگذارند و… اما مسائل زیر ذرّه‌بین تحلیل آنچنان هم ساده به نظر نمی‌رسند.
صریح‌ترین تعبیر قاعده طلایی در نهج البلاغه است
این پژوهشگر، صریح‌ترین تعبیر قاعده طلایی را در متون شیعی دانست و اظهار کرد: در نامه ۳۱ نهج‌البلاغه امام علی (ع) گفته اند: «پسرکم! خود را میان خویش و دیگری میزانی بشمار، پس آنچه برای خود دوست می داری برای جز خود دوست بدار و آنچه تو را خوش نیاید برای او ناخوش بشمار و ستم مکن چنانکه دوست نداری بر تو ستم رود و نیکی کن چنانکه دوست می داری به تو نیکی کنند و آنچه از جز خود زشت می داری برای خود زشت بدان، و از مردم برای خود آن را بپسند که از خود می پسندی در حق آنان و مگوی به دیگران آنچه خوش نداری شنیدن آن، و مگو آنچه را ندانی، هر چند اندک بود آنچه می دانی، و مگو آنچه را دوست نداری به تو گویند.»
پرهیز از خودمداری
محمدحسین محمدپور تصریح کرد: در حقیقت، این قاعده از من می خواهد که ملاحظه حال دیگران را بکنم و خودمدار نباشم. پروفسور جفری واتِلز، استاد دانشگاه ایالتی کِنت آمریکا و متخصص در زمینه فلسفه اخلاق در این کتاب کوشیده است با رویکردی فرا رشته‌ای در سه حوزه «الهیات»، «روانشناسی» و «فلسفه اخلاق» و ذکر دیدگاه‌های متخصصان این سه حوزه، قاعده طلایی اخلاق را تحلیل و بررسی کند.
او با اشاره به فصل‌های چهارده‌گانه این کتاب گفت: این فصول بر مبنای پنج محور زیر کنار هم چینش و تحلیل شده است: اول اتخاذ منظر (یا از دریچه چشم دیگری به موقعیت نگریستن و خود را به جای دیگری گذاشتن)؛ دوم مسئله خودانگیختگی و خودفراموشی؛ سوم تحلیل‌های فلسفی، نقدها و پاسخ‌ها؛ چهارم ارزشهایی که با این قاعده در ارتباط است و پنجم مضمون خویشاوندی انسانها. کتاب دو بخش کلی با عنوان تاریخچه قاعده طلایی و فلسفه اخلاقِ مبتنی بر قاعده طلایی و در مجموع ۱۴ فصل را شامل می شود.
«قاعده طلایی» یکی از بنیادی‌ترین قواعد عملی اخلاق است
محمدپور در خصوص اینکه چرا این کتاب را برای ترجمه انتخاب کرده است، عنوان کرد: از آنجا که مقوله اخلاقی‌زیستن همواره دغدغه اصلی بنده بوده و معتقدم تا یکایک افراد جامعه اخلاقی زیستن را سرلوحه زیست خودشان در جامعه قرار ندهند، جامعه‌ای سالم و عاری از هرگونه کژی و ناراستی و نابرابری نخواهیم داشت و از سویی «قاعده طلایی» یکی از بنیادی‌ترین قواعد عملی اخلاق است و با جستجویی که انجام دادم اثری متقن و استوار به زبان فارسی چه در قالب تألیف یا ترجمه در این موضوع نیافتم، از این رو، بر آن شدم اثر بسیار مهم و مرجع قاعده طلایی نوشته پروفسور جفری واتِلز را به زبان فارسی برگردانم تا فتحِ‌بابی برای پژوهشهای بعدی در این زمینه باشد و بر غنای آثار اندک موجود در این موضوع بیفزاید.
این مترجم افزود: به قطع و یقین مقاله یا کتابی در این موضوع نوشته نشده است که به این اثر مرجع و جامع ارجاع ندهد. نگاه جامع‌نگر نویسنده کتاب و ارائه تحلیل‌های فلسفی عمیق درباره این قاعده اخلاقی و سعی او بر نزدیک‌سازی سه حوزه الهیات، فلسفه اخلاق و روانشناسی از رهگذر قاعده طلایی و ارجاعات فراوان و ظریف به دیدگاه‌های مطرح‌شده در این زمینه و اشاره‌های ملموس و محسوس به استفاده از این قاعده در برهه‌هایی از زمان باعث شد شوق من به ترجمه این کتاب به زبان فارسی افزون شود و دشواری انجام این کار را به امید حلاوت و شیرینی انتشار آن بر خود هموار کنم.
وی ادامه داد: این کتاب را به فارسی ترجمه کردم و از باب رعایت اخلاق پژوهش و کسب اجازه از نویسنده کتاب با ایشان مکاتبه کردم و خواستم یادداشتی بر ترجمه فارسی کتاب بنویسند که با رویی گشاده و ابراز شادمانی درخواست بنده را اجابت کردند و یادداشتی بر ترجمه فارسی آن نوشتند.
اهمیت برگزاری جشنواره‌های کتاب
محمدپور درباره تأثیر برگزاری جشنواره‌های کتاب بیان کرد: برگزاری این جشنواره‌ها دو تأثیر بسیار مهم در جامعه بر جای می‌گذارد، اولین تأثیر مثبت آن بر روی صاحبان آثار است. قطعاً اگر نویسندگان، مترجمان و صاحبان آثار بدانند عیار آثاری که به نگارش درآورده‌اند در بالاترین جایگاه فرهنگی کشور و به دست داوران صاحبنظر در زمینه‌های تخصصی گوناگون سنجیده می‌شود و به آنها ارج نهاده می‌شود، شوق نوشتن در درونشان روز به روز شعله‌ورتر می‌شود و نسل‌های پس از ما نیز به نوشتن و نظریه‌پردازی و نوآوری در زمینه‌های گوناگون روی می‌آورند و این امر سبب بالندگی و توسعه کشور خواهد شد.
او با اشاره به دومین تاثیر جشنواره های کتاب اظهار کرد: دومین تاثیر آن بر روی کسانی است که قرار است این کتابها را بخوانند. وقتی جشنواره‌هایی در سطح ملی و بین‌المللی برگزار می‌شود و آثاری در حوزه‌های دانشیِ گوناگون برگزیده یا شایسته تقدیر می‌شوند، افراد جامعه و آنهایی که دغدغه آموختن دارند، با خیالی آسوده و با اطمینان کامل به سراغ این آثار می‌روند و آنها را می‌خوانند. این بده‌بستان‌های فرهنگی میان نویسندگان آثار و خوانندگان بر غنای علمی و فرهنگی جامعه و پیرو آن توسعه اقتصادی و سیاسی و اجتماعی آن می‌افزاید.
قاعده طلایی زبان مشترک سیاره ماست
او با اشاره به دلایل ورود این کتاب به جشنواره گفت: گمان می‌کنم استواری علمی این کتاب، مرجع بودن و ارجاعات فراوان به آن در محافل علمی و در این موضوع خاص اخلاقی، نبود منبع و مأخذی دیگر با زبان فارسی در این موضوع، انتشار آن از سوی یک مرکز پژوهشی و علمی باسابقه و درخشان به نام بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی باعث شده کتاب «قاعده طلایی» به لطف الهی در کنار آثار دیگر در موضوع اخلاق تا به این مرحله بالا بیاید و نامزد دریافت جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران شود.
وی افزود: امیدوارم پس از خواندن این کتاب با دیگران آنگونه رفتار کنیم که دوست داریم آنها با ما رفتار کنند و این بخشی از زبان مشترک سیاره ماست که اشخاصی با برداشت‌های متفاوت اما همپوشان از اخلاق در آن مشارکت دارند. فقط یک اصل انعطاف‌پذیر قادر است نردبانی اخلاقی برای همه انسانها باشد.
نظرات