سرویس تاریخ و سیاست خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): در نشست بین‌المللی «کوران بیکرانه؛ نسبت ادبیات با رخدادهای منطقه غرب آسیا به ویژه فلسطین» که با همکاری خانه کتاب و ادبیات ایران و انجمن ادبی خورشید برگزار شد، فائزه محمد، صالح عبدالله البلوشی، حسین جمعه، ماهرالمحمد، علی اصغر عزتی پاک، محمد نصرآوی، جواد معصومی، احمد مدقق، محمد قائم خانی، حسن سیدعرب، تیمور آقا محمدی، علی محمد مودب و مهدی کرد فیروزجایی حضور داشتند.
نویسندگان باید جلوتر از وقایع باشند
علی اصغر عزتی پاک در این نشست گفت: در این روزها نسل‌کشی آشکاری در حال وقوع است، اما در مقابل آن سکوت مجامع بین‌المللی را شاهد هستیم. این سوال را از خودم می‌پرسم که چرا سکوت را انتخاب کرده‌ایم؟ این میان به مساله استقلال نویسنده و هنرمند فکر کردم. در جوامعی مانند جوامع ما و غرب آسیا چرا چنین اتفاقی رخ داده است؟ سالهاست که نویسندگان ما از استقلال دم می‌زنند و مدعی استقلال در برابر قدرت‌ها به خصوص قدرت‌های محلی هستند و می‌خواهند حرف خودشان را درباره فرهنگ، زندگی، هستی، اجتماع و سیاست بزنند. این حرف پذیرفته شده‌ای بود و تا امروز کمتر دچار چالش شده بود و کم و بیش نسبت به آن گردن خم کرده بودیم.
این نویسنده ادامه داد: در مواجهه با چالش‌هایی مانند آنچه امروز در منطقه، فلسطین و عراق شاهدش هستیم، متوجه می‌شویم که استقلال صرفاً در برابر حکومت‌های این نویسنده‌هاست و قدرت‌های بین‌المللی وقتی پا پیش می‌گذارند استقلال نویسنده‌ها دچار سکته می‌شود. این نویسنده‌ها در برابر مردمان خودشان ژست استقلال می‌گیرند. اگر قدرتی با پشتوانه بزرگتری پا به میدان بگذارد این استقلال معنی خودش را از دست می‌دهد. نویسندگان آنچنان که مدعی هستند مستقل نیستند. بلکه آنها می‌خواهند بر قدرت بالاتر، ثروتمندتر و پرزورتر تکیه بزنند. اگر روزی این قدرت بزرگ بخواهد جنایت و توحش کند و تمام قوانینی که می‌شناسیم زیر پا بگذارد، باز می‌بینیم صدایی از این نویسندگان بیرون نمی‌آید. بنابراین جا دارد نسبت به همه ادعاهای مطرح شده از طرف مجامع بین‌المللی و نویسندگان تردید کنیم.
عزتی پاک با بیان اینکه هیچ انسان آزاده و شریفی نمی‌تواند در برابر کشتار مردمان فلسطین، افغانستان، عراق و سوریه سکوت کند، گفت: ما قرار نیست در مقابل کسانی که ادعا دارند، جریان منفعل باشیم. ما به عنوان نویسندگان ایرانی، پاکستانی و افغانستانی که با نتایج این اشغال مواجه هستیم باید این رسوایی بزرگ را برای ملت خودمان و ملت‌های دیگر بنویسیم. باید درباره داستان‌های بزرگ و آنچه بر ما می‌رود، بنویسیم. به هیچ وجه فکر نمی‌کنم در جایی به جز غزه زندگی می‌کنم. من اهل جایی مانند فلسطین هستم. کشور و ملت ما جلوی قدرت‌ها ایستاده‌اند. کشور ما و همه کشورها برای قدرت‌های خشن و بی اخلاقی مانند آمریکا همگی فلسطین هستند. ما باید به عنوان نویسنده باید کمی جلوتر از آنچه پیش روی ماست ببینیم و موضع خود را اعلام کنیم.
نویسندگان روایت و داستان مشترک رقم بزنند
در ادامه محمد نصرآوی تعریفی از «اتوپیا» ارائه کرد و گفت: «اتوپیا» را شکلگیری یک رویای مشترک اجتماعی می‌دانم و این رویا می‌تواند در قالب‌های خانواده، گروه، استان، کشور و منطقه شکل بگیرد. ما رویای مشترک اجتماعی نداریم چرا که روایت و داستان نداریم. برای همین نمی‌توانیم هویت مشترک پیدا کنیم. در قالب ایران و عراق هم این اتفاق رخ داده است. این دو کشور دارای مشترکات عمیق تاریخی هستند و حافظه مشترک تاریخی دارند. خارج از تفاوت‌های فرهنگی و سایر تفاوت‌ها یک هم‌سرگذشتی بین انسان ایرانی و عراقی وجود دارد و به همین دلیل من انسان عراقی را انسان ایرانی می‌دانم. زمینه‌های مشترک برای تولید یک کلان روایت مشترک و داستان مشترک بین دو کشور ایران و عراق و حتی سوریه و افغانستان وجود دارد.
وی یکی از آیین‌های مهم در منطقه را «زیارت» عنوان کرد و گفت: اربعین یکی از زیارت‌های مهم مسلمانان است. این آیین در منطقه رخ می‌دهد و زمینه‌ای برای ما ایجاد می‌کند که بر اساس این زمینه مشترک یک روایت مشترک خلق کنیم. منظور این نیست که از اربعین قصه بسازیم. اربعین یک حقیقت آیینی و مفهومی مشترک بین دو کشور ایران و عراق است. نویسندگان می‌توانند با دیدن این نقاط اشتراک یک رویا، روایت و داستان مشترکی را رقم بزنند.
ادبیات همه مسائل را حل می‌کند
در ادامه، جواد معصومی درباره علت عدم هم‌افزایی ادبیات و هنر در سطح ملی و پیرامونی، منطقه‌ای و بین‌المللی توضیح داد و گفت: برای ایجاد هم‌افزایی برای هر منطقه، کشور و مخاطب راهبرد کافی نیست. با وجود آب و هوای خاص موجود در منطقه، عاطفه مردمان و شعرای ما به شدت بالاست. تخیل و قصه‌پردازی منطقه مدیترانه نسبت به شعرای عراق بالاتر است. اولین نکته‌ای که به نظر می‌رسد برای هم‌افزایی نیاز داریم مساله شناخت است. اساساً به دنبال چه چیزی هستیم و برای چه مخاطبی می‌خواهیم صحبت کنیم.
این پژوهشگر ادامه داد: از ۷ اکتبر به بعد اتفاقی رخ داد که بسیاری از جنبش‌ها، انجمن‌ها و دولت‌های عربی که با هم در غرب دور یک میز نمی‌نشستند، متحد شدند. این اتحاد یکی از بزرگترین دستاوردهای عملیات طوفان الاقصی بود. پس می‌توان هم‌افزایی کرد. ضرورت هم‌افزایی یکی از ضروت‌های اساسی است چون ما محدودیت‌های نیروی انسانی، امکانات سخت افزاری، زمان، امکانات نرم‌افزاری و مغزافزاری، بودجه و… داریم. تعداد افرادی که امروز بتوانند و فکر کنند و بنویسند نسبت به افرادی که کار یدی می‌کنند به مراتب در دنیا خیلی کمتر است. دومین مساله‌ای که باعث می‌شود به این کار اهتمام داشته باشیم «دلایل» این موضوع است. مهمترین بحث آرمان الهی است که در منطقه خاورمیانه یا غرب آسیا وجود دارد. آرمان الهی بر کار تیمی، شورا و تفاهم تاکید دارد. اتحاد و انسجام موضوع مهم دیگری است که باید درباره این بحث مورد توجه قرار دهیم.
معصومی بیان کرد: کشورهای متخاصم به دلیل منافع اقتصادی در منطقه با تولید ادبیات، تفرقه را در منطقه ایجاد می‌کنند. آرمان اجتماعی یکی از دستاوردها و ضرورت‌هاست. «فرهنگ الگو» نیز موضوع مهمی در این بحث تلقی می‌شود. بر اساس کاری که آمریکایی‌ها انجام دادند در پنجاه سال آینده اکثر کشورهای دنیا و مردمانشان به سمت دینداری می‌روند. ما در حال حاضر به لحاظ فرهنگی، الگوی اخلاقی، انسانی و… را داریم که در دنیا بی‌نظیر است. اگر به انقلاب‌های مختلف در دنیا نگاه کنید، متوجه تفاهم و اشتراک آنها با الگوی انقلاب اسلامی ایران می‌شوید. تخصصی شدن حوزه ادبیات به بخش‌های مختلف نیز از دیگر موضوعات مهم این حوزه است. حتی در شعر، نقاشی و… نیز تخصص‌های مختلفی وجود دارد. در حوزه ملی و منطقه‌ای تجربیات مختلفی وجود دارد که باید از آنها استفاده شود.
وی در ادامه بر ضرورت به‌روز کردن دانش‌ها اشاره کرد و گفت: مقام معظم رهبری تاکید جدی بر حوزه هوش مصنوعی دارند، اما در این حوزه بسیار عقب هستیم. جریان‌سازی در مقابل روندهایی که برای ما ایجاد می‌کنند از دیگر موضوعاتی است که باید مدنظر قرار دهیم. بر اساس مطالعاتی که انجام داده‌ام کشورهای متخاصم با تاریخ، فلسفه و شناخت دقیق از ماهیت اجتماعی، قوم‌شناسی و عشیره‌ای مبانی اختلاف را ایجاد می‌کنند. ما در این حوزه نمی‌توانیم به معنای واقعی روندها را درک کنیم. اما ادبیات می‌تواند همه این مباحث را حل کند و جریان ساز باشد. این جریان سازی قدرت ایجاد می‌کند.
معصومی در پایان ۹مدل برای کارگروه‌های فعال در حوزه ادبیات پیشنهاد کرد و گفت: ایجاد تشکل فراگیر با محوریت مخاطب‌شناسی، تشکل‌های مبتنی بر فضای مجازی، تولید نشریات تخصصی فیزیکی و الکترونیکی، ایجاد بانک اطلاعاتی به تفکیک موضوع، منطقه و افراد، اتاق‌های گفت‌وگوی مجازی، شبکه توزیع محصولات تولیدی، راه اندازی شعب در سطح ملی، محلی و منطقه‌ای با حضور تشکل‌ها و اتحادیه‌ها، ارائه ویترین و برگزاری نمایشگاه‌های تخصصی مجازی برای ارائه محصولات تولیدی از جمله مدل‌هایی است که به کارگروه‌های فعال در حوزع ادبیات پیشنهاد می‌کنم.
نویسندگان مرزهای جدید فرهنگی را گسترش دهند
در ادامه، احمد مدقق به دو رخداد تاریخی تاریخ معاصر افغانستان اشاره کرد و گفت: در ۷ خرداد ۱۳۲۷ خورشیدی کمیته «کمک به ملت فلسطین» در کابل شکل می‌گیرد. تشکیل این کمیته کمتر از یک ماه از تشکیل رژیم اشغالگر صهیونیستی است. در حدود بیست روز بعد از تشکیل دولت غاصب می‌بینیم که تشکل‌های مردمی با محوریت «تکیه خانه میراکبر آقا» شکل می‌گیرد. در میان اهل سنت نیز با مرکزیت مسجد «پل خشتی» در مرکز کابل تشکل‌هایی شکل می‌گیرد. در جریان جنگ ۶ روزه اعراب و اسرائیل گزارش‌های تاریخی وجود دارد که تشکل‌های مردمی در کابل دست به فراخوان‌هایی زده‌اند و حتی به عمل هم رسیدند. این دو رخداد را می‌توان به عنوان دو نمونه روشن از ده‌ها رخداد فهرست کرد. به عنوان نویسنده درسی از این رخدادها می‌گیرم که برای دیدن منطقه باید با چشمان بازتر به تاریخ معاصر نگاه کنم. کافی است با تامل بیشتر به خویشتن خویش و اوضاع و احوال خودمان نگاه کنیم و اگر با یک آزادگی این کار را انجام دهیم به این پی میبریم که کشورهای منطقه و ملت‌های منطقه از هم جدا نیستند.
مدقق در پایان بیان کرد: مرز سیاسی گریز ناپذیر است و از بین رفتنی نیست. نویسندگان به جای تمرکز بر روی مرزهای سیاسی باید مرزهای جدید فرهنگی را گسترش دهند. ما به عنوان نویسنده باید با چشمان بازتر و با آزادگی بیشتری خودمان را بشناسیم و این خودشناسی باعث بی‌اعتبار و بی‌اثری مرزهای سیاسی می‌شود.
توجه به فلسطین پژواک جهانی را به دنبال دارد
محمد قائم خانی از دیگر میهمانان حاضر در این نشست بیان کرد: برگزاری این نشست بعد از نزدیک به دو ماه از وقوع طوفان الاقصی در فضای ادبیات داستانی یک باب ایجاد کرد. اولین جلسه‌ای است که عده‌ای را دور هم جمع می‌کند تا درباره این موضوع بحث کنند. فلسطین تاریخ دارد و موضوعی اصیل و زنده است. فلسطین به عنوان یک امر هفتاد ساله زنده است و این زندگی قابل نمایش است. فلسطین تنها راه نجات ما در منطقه است. اگر بر روی آن تمرکز کنیم صدا و پژواک جهانی خواهید داشت.
این نویسنده بیان کرد: نسبت ادبیات با موضوع فلسطین چیست؟ در جنگ ویتنام کسی نمی‌دانست در شرق آسیا چه می‌گذرد. راویانی به ویژه در خود آمریکا و منتقدانی شروع به روایت این جنگ کردند که واکنش‌هایی را به همراه داشت. نقش ادبیات در دنیا و ایران در خصوص این موضوع چیست؟ اگر روایت آمریکایی‌ها از جنگ ویتنام نبود هیچکس متوجه نمی‌شد در عرض چند سال کلی انسان کشته شده‌اند. قصه جدایی از وضعیت سیاسی، اجتماعی، حاکمیت و… نیست. آمریکا می‌تواند قصه و روایت بگوید و موثر واقع شود. این نشست درحالی برگزار شده که دو ماه از ماجرای طوفان الاقصی گذشته است و این فاصله بحران است. ما نیستیم و وقتی نیستیم قصه‌ای نمی‌توانیم ارائه کنیم.
فلسطین یک داستان جهانی است
فائزه محمد نیز در این نشست گفت: به مردم مقاوم غزه، جنوب لبنان و یمن و بانوان فلسطینی درود می‌فرستم، چرا که همواره مقاومت کردند. برادران، خواهران و زنان فلسطینی و غزه همواره ثابت کردند که در صف مقاومت هستند. در دوران تحصیل در مدرسه از شاعران مختلف درباره فلسطین اشعار زیادی شنیدم. این اشعار همچنان در ذهن ما باقی مانده است. محمود درویش و باقی شعرا درباره فلسطین اشعار موثری دارند. اشعار این شاعران به بیرون از شهرهای خودشان نفوذ کرده و اثر گذار بود. در زمینه رسانه و سینما باید بیشتر به موضوع فلسطین اهمیت دهیم. امروز با ادبیات می‌توانیم در این رسانه نقش آفرینی کنیم. با کمک رمان، رسانه، روزنامه، نویسنده و هنرمند می‌توانیم در حوزه‌های خودمان اثرگذار باشیم. به نظرم ماجرای فلسطین یک داستان جهانی است.
طوفان الاقصی جواب قوی به رژیم صهیونیستی بود
صالح عبدالله البلوشی نیز در این نشست با بیان اینکه وظیفه ما به عنوان نویسنده این است که حقیقت فلسطین را برای مردم توضیح دهیم، گفت: وضعیت کنونی کشور فلسطین مانند واقعه ۷ اکتبر نیست بلکه اوضاع تغییر کرده است. طوفان الاقصی جواب قوی به رژیم صهیونیستی بود. داستان شهید شدن این تعداد از فلسطینی‌ها باید در کتاب از سوی نویسنده‌ها، خبرنگاران و روزنامه‌نگاران نوشته شود.
در زمان حاضر نویسنده مستقل چیزی شبیه افسانه است
در ادامه، تیمور آقا محمدی با بیان اینکه مواجه نویسنده با پدیده‌ها و مسائل جامعه خودش به دو شکل اتفاق می‌افتد، گفت: نویسنده یا دست به خلق و آفرینش ادبی و داستانی می‌زند یا واکنشی فراتر از متن ارائه می‌کند. این واکنش فردی یا اجتماعی است. در زمانه حاضر نویسنده مستقل چیزی شبیه افسانه است و در زمانه‌ای که نویسنده مستقل نداریم، حمایت از مظلوم هزینه‌های بالایی دارد. نویسندگان و هنرمندان نیاز به بیدار باشی و قیام درونی نسبت به مساله فلسطین دارند. پیش از این باید جامعه به معنای ملت ایران به باوری درباره این پدیده برسند و «مساله بودگی» این پدیده را بپذیرند. این ماجرا یک مساله هویتی و معرفتی محسوب می‌شود و ما چه نسبتی با این مساله می‌توانیم برقرار کنیم؟ اگر این اتفاق رخ ندهد، واکنش‌ها دقیق، درست و موثر نخواهند بود. تا زمانی که ما مسائل و مشکلات مردمان آن سرزمین را مسائل خودمان تلقی نکنیم سهم و اثری در آن ماجرا نخواهیم داشت. کنش اجتماعی موثر زمانی رخ می‌دهد که درباره یک مساله مهم با حضور همه اقدام کنیم. در غیر این صورت صحبت در جمع‌های کوچک نمی‌تواند راهی باز کند.
فلسطین به همه ما آگاهی وجودی داد
علی محمد مودب نیز در این نشست با بیان اینکه کارهای بزرگ در حوزه فکر و اندیشه لزوماً به جمعیت زیاد نیاز ندارد، گفت: جمع هم دل با پیگیری یک ایده خوب می‌تواند به مرور زمان منشا تحولات جدی شود. توجه انجمن ادبی خورشید به موضوع فلسطین از این منظر برای من خوشایند و مبارک است. فلسطین امروز و غزه در وجود همه ما یک دردمندی ایجاد کرد و به همه ما یک آگاهی وجودی داد و مرزهای وجودی ما را توسعه داد. باید برای این هویت ادبیات داشته باشیم. آدم‌ها در بخش‌های مختلف منطقه دردمند هستند اما به اندازه این اتحاد وجودی با ادبیات کلمه نشان و زبانی برای گفتن آن نداریم. بر همه کسانی که درد نوشتن و تولید محتوا دارند فرض است که به این موضوع بیشتر فکر کنند. سینما، هنر، ادبیات، رسانه باید به موضوع بپردازند.
اهالی ادبیات به فکر کودکان آینده باشند
مهدی کرد فیروزجایی نیز در سخنانی بیان کرد: ادیب و ادبیات برای آینده رویای پردازی می‌کند. اگر غافل باشیم در آینده ناچار می‌شوند اسرائیل را تجربه کنند و فجایع تکرار شود. شرافت اهالی ادبیات در این است که به فکر کودکان آینده باشند.
غفلت در ادبیات وجود ندارد
در ادامه حسن سیدعرب بیان کرد: انسان تنها در ادبیات با «دیگری» است. ادبیات، جغرافیا و مرز ندارد. ما در ادبیات دنیا داریم، اما جغرافیا نداریم. امروز نمی‌توانند جغرافیا و تاریخ غرب آسیا را بهم بزنند، چون حافظه تاریخ برهم زدنی نیست. ما با انسان‌ها و مردم این مسیر هم قبیله هستیم. هم قبیله بودن یعنی قبله، زبان و درد مشترک داشتن. چرا نتوانیم با قصه و شعر حادثه‌ای را که در قالب یک طوفان متجلی شده بیان کنیم. ما نباید با کوران این طوفان را تغییر دهیم، بلکه باید آن را توصیف کنیم. ادبیات تنها جایی است که غفلت در آن وجود ندارد، اما ذات سیاست، غفلت است. ذات ادبیات با هم بودگی است. امروز قلم به دست شما است و شما می‌توانید وضعیت مردمی که قصد دارند حافظه تاریخی آن را محو کنند بیان کنید. آنچه که در جهان تغییر پیدا نمی‌کند جغرافیاست و اگر تغییر کند ما باید پیش زمینه حافظه تاریخی آن را برای این وضعیت جغرافیایی که امروز مردم فلسطین به آن دچار شدند بیان کنیم.
تشکیل اتحادیه با حضور شاعران و نویسندگان جهان
در ادامه حسین جمعه با بیان اینکه ماجرای جنگ فلسطین برای امروز یا دیروز نیست بلکه از سالیان گذشته مردم این کشور درگیر جنگ و اشغالگری هستند، گفت: رژیم صهیونیستی به پشتیبانی آمریکا و انگلیس این جنگ را آغاز کرده اما مردم فلسطین همچنان به مقاومت خود علیه این اشغالگری ادامه می‌دهند. شاعران زیادی از کشورهای مختلف و خود فلسطین درباره فلسطین و غزه اشعار زیادی سروده‌اند که تعدادی از این اشعار بازتاب بین‌المللی پیدا کرده و در جهان شناخته شده است. قضیه فلسطین فقط مختص مردم فلسطین نیست بلکه برای همه مردم جهان است.
ماهر المحمد نیز در این نشست با بیان اینکه قضیه فلسطین یک اتفاق بسیار بزرگ است، گفت: ما در همه زمینه‌ها به ویژه ادبیات می‌توانیم به مردم فلسطین کمک کنیم. جنگ فلسطین و مقاومت مردم این سرزمین از سوی شاعران و نویسندگان جهان مورد توجه قرار گرفته و در آثارشان به این موضوع پرداخته‌اند. تاثیر آثار شاعران و نویسندگان درباره مقاومت مردم فلسطین برکسی پوشیده نیست و تاثیر آن را می‌توانیم در مجامع بین‌المللی ببینیم. فقط اسلحه وسیله‌ای برای مقاومت نیست بلکه شعر، ادبیات، رسانه، دوربین و… دو برابر از اسلحه تاثیرگذارتر هستند. از همه نویسندگان و شاعران جهان درخواست دارم اتحادیه‌ای با حضور همه شاعران و نویسندگان برای مقابله با ظلم و ستم علیه مردم فلسطین تشکیل دهیم تا به واسطه آن علیه ظلم و ستم مبارزه کنیم.
نظر شما