سرویس مدیریت کتاب خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): ترویج کتابخوانی آن هم در حوزه کودک و نوجوان نیازمند مؤلفه‌های فراوانی است؛ ازجمله صلاحیت علمی، تربیت مروج کتابخوانی، فراهم بودن زیرساخت‌های تولید و توزیع کتاب مناسب در ساختار نشر کشور، همراهی نویسندگان در تولید محتوای مناسب و آشنایی مروجان با بازار نشر و کتاب‌های حوزه کودک و نوجوان. حال؛ خلاقیت، انتخاب روش درست ترویج و دستی بر آتش داشتن مروج کتاب در زمینه‌های مختلف علاوه بر علاقه و کتابخوان بودن او می‌تواند این مسیر را برای ترویج کتابخوانی هموارتر کند. هرچند همراهی دستگاه‌های رسمی و فرهنگی می‌تواند مروج را نه از مسیرهای تکراری که از راه‌های جدید به سرمنزل مقصود برساند.
کیمیا امینی، مشهور به «پرنده»؛ مدرس و مروج کتاب و کتابخوانی، نویسنده، منتقد، کارشناسی ارشد ادبیات کودک ونوجوان و دکتری زبان و ادبیات فارسی است که بیش از بیست سال سابقه تدریس آزاد در مدارس را دارد و اکنون مدیر انجمن کتاب کودک و نوجوان سیمرغ است. در کارنامه و سوابق کاری او همکاری و مشارکت در تأسیس چندین انجمن کتابخوانی و فرهنگی، دبیری شبکه مروجان کتابخوانی سپهر … برگزیده شدن در دو دوره جشنواره تقدیر از مروجان کتابخوانی، و برگزیده شدن در جشنواره نقد کتاب سال دیده می‌شود. او طراح انجمن ادبیات کودک با عنوان «ابرک» گروه زبان وادبیات فارسی دانشگاه شهید بهشتی است که از دستاوردهای آن می‌توان به برگزاری روزقلم، همکاری در جشنواره کتاب‌های اقتباسی و دینی انجمن ترویج زبان و ادبیات فارسی… اشاره کرد. او از سال ۹۵ تا کنون به‌عنوان عضو اصلی و دبیر شبکه مروجان کتابخوانی کشور در حوزه بزرگسال و کودک و نوجوان مشغول فعالیت است؛ این شبکه به‌طور رسمی با عنوان موسسه فرهنگی هنری کتابخوانی سپهر ثبت شده است. ایبنا با مغتنم شمردن فرصت هفته کتاب به سراغ این مروج کتاب رفته و در قسمت دوم مصاحبه خود از او درباره انتخاب مناسب برای کودکان، تاثیر وجود کتاب‌های بازاری، تاثیرات کتابخوانی بر کودکان و شیوه‌های انتخاب کتاب مناسب از او پرسیده است.
- یکی از مواردی که قطعاً همیشه برای مروجان کتاب مهم است، انتخاب و معرفی کتاب‌های خوب و مناسب است، تعریف شما به‌عنوان مروج کتاب از کتاب خوب و متناسب کودک و نوجوان چیست؟
درباره اینکه چقدر یک مروج و تسهیلگر یا والدین می‌توانند تشخیص دقیقی در کتاب مناسب عملکرد درستی داشته باشند. فراموش نکنیم، مروج کتابخوانی و خانواده‌ها قطعاً باید اهل مطالعه و خود با محتوا و فرم کتاب‌ها آشنا باشند؛ و این با تمرین و مداومت و مشاوره با نویسندگان و ناشران آگاه و … حاصل می‌شود. هر مروج باید درباره رده سنی کودکان آگاه باشد. زیرا کتاب که برای کودک پنج‌ساله انتخاب می‌شود با کتابی که برای کودک ۷ ساله، قطعاً تفاوت‌های محتوایی و ظاهری اعم از متن و تصویری ورنگ و…. را دارد. اگرچه این رده‌بندی‌ها با توجه به رشد فکری و عقلانی کودکان و زمینه استفاده از کتاب و قرار گرفتن در خانواده و محیط‌های کتابخوانی امروزه کمی تغییر کرده است؛ البته شناخت نویسندگان و مترجمان و ناشران نیز اهمیت بالایی دارد هرچند بسیاری از نویسندگان که نویسندگی حرفه آن‌ها است دغدغه‌مند، متعهد و آگاه و اهل مطالعه هستند و تلاش دارند اثری از خود خلق کنند که کودکان با مطالعه آن از مزایای معنوی و مادی همزمان آن برخوردار شوند. این شاخص همزمان برای ناشران و مترجمان نیز هم مطرح است. نکته دیگری که لازم است مدنظر داشته باشیم این است که همیشه کتاب‌های شکیل با قیمت‌های بالا ملاک خوب بودن کتاب نیست. مروج یا والدین باید به نوع واژگان یک اثر و تصاویر آن توجه داشته باشد. زیرا محدوده واژگانی کودکان در هر رده سنی متفاوت است؛ البته این مورد هم به‌طور کلی گفته می‌شود و شرایط استثنا هم وجود دارد.
- براساس چه معیارهایی کتاب‌های کودک و نوجوان را انتخاب و بعد آن را ترویج می‌کنید؟
گاه در یک کتاب داستانی یا علمی، کلمات یا مفاهیمی دارد که درحد درک مخاطب نیست؛ بنابراین می‌توان آن را برای او توضیح داد و به عقیده برخی دایره واژگانی آن‌ها را ارتقا داد اما این موارد تا کاربردی برای آن‌ها نداشته باشد، قابل درک و فهم نیست و اگر به درستی وارد گفت‌وگو نشویم، حتی کودک علاقه خود را به کتاب از دست می‌دهد. در این شرایط می‌توان از روش‌های موارد مشابه در تفهیم تصویری یا میدانی مانند نشان دادن عکس، ساخت کاردستی و نشان دادن فیلم و.. بهره برد. اما همه امکان چنین کارهایی برایشان فراهم نیست یا شناخت ندارند. پس توجه به متن مهم است. چنانچه قصد آشنایی کودکان با مفاهیم جدید را دارید، گفت‌وگو درباره آن مفید است. مورد دیگری که باید توجه کنیم این است که اجازه دهیم کودکان خود هم انتخاب کنند گاهی درک آن‌ها در انتخاب مفاهیم کتاب از اینکه ما با توجه به انچه رده سنی یا ملاک خوب و بد قراد داده‌ایم تفاوت دارد. مشارکت و راهنمایی غیرمستقیم در انتخاب کتاب خوب است اما نظر قطعی دادن و مستقیم اشاره کردن خوشایند نیست.
- چه شاخص‌ها و ملاک‌هایی را برای این انتخاب درست در نظر می‌گیرید؟ به‌خصوص اینکه که در حوزه کتاب، بحث کتاب‌های بازاری و زرد نیز مطرح است و همین مشکل و چالش بحث انتخاب کتاب کودک را با مشکل روبه‌رو می‌کند؟
یک مروج برای انتخاب کتاب مناسب باید به قصد و هدف کتابخوانی، نویسنده، مترجم، تصویرگر، ناشر، موضوع و محتوا، علاقه و سطح درک کودک، پیام و نتایج مورد نظر از خوانش یک کتاب توجه کند؛ البته باید توجه داشت که طی چند سال گذشته فهرست‌های کتاب مناسبی ازسوی کارشناسان تهیه شده است؛ مانند فهرست کانون پرورش فکری، فهرست آموزش و پرورش، که می‌تواند خانواده‌ها و مروجان را برای انتخاب و تهیه کتاب مناسب تا حدودی یاری کند. نکته دیگر این است که پیام اخلاقی و مفید در متن و محتوا، داشتن داستان خوب و نویسنده خوب یا مترجم با قلم توانا و جذاب و خرید از ناشران متعهد و معتبر در انتخاب یک کتاب مناسب برای کودک تاثیر گذار است؛ بنابراین با درنظر گرفتن این ویژگی‌ها والدین یا مروجان کتاب دیگر به دنبال کتاب‌های به قول شما زرد و نارنجی بازاری و دکه‌ای و سوپرمارکتی که بازافرین‌های بسیار سطحی و اغلب کلیشه‌ای بی‌کیفیت از انیمیشن‌ها و کاتون‌ها و بازی‌های رایانه‌های هستند و بسیار با رنگ و لعاب تند و خسته‌کننده، خطوط زاویه‌دار و شکسته انتخاب می‌شوند و رنج و خشونت و تاثرات غیرقابل جبران را به خواننده نا آگاه خود انتقال می‌دهند، نمی‌روند و اینگونه کتاب‌ها را برای ترویج کتابخوانی انتخاب نمی‌کنند. یادمان باشد تصویرگری کتاب به‌ویژه برای خردسالان و کودکان بسیار مهم است. یک تصویرگر حرفه‌ای به متن اشراف دارد و می‌داند از طریق تصاویر مکمل یا همسو یا فراتر از متن خود در انتقال پیام نویسنده و داستان نقش کلیدی دارد؛ البته دانستن موضوع و تم اصلی کتاب با هدفی که نویسنده برای انتقال آن داشته و ژانر و سبکی که استفاده کرده، نیز مهم است. تنوع مطالعه با ژانرهای مختلف برای کودکان و بزرگسالان اهمیت زیادی دارد و موجب گستردگی سطوح مختلف مطالعه می‌شود.
نشانه‌های تاثیرگذاری کتاب بر کودک
قطعاً ملاک خوانش هر کتاب فقط برای دریافت یک پیام اخلاقی و اعتقادی و علمی و یادگیری نیست گاهی لذت و سرگرمی که کودک از یک کتاب به‌دست می‌آورد، کودکانی که از داستان‌های خوب لذت می‌برند و بعد از خواندن آن درباره آن حرف می‌زند، الگوبرداری می‌کنند و حتی تکیه کلام‌هایی از آن‌ها را استفاده می‌کنند و ایفای نقش قهرمان و حتی ضدقهرمان را دارند و همذات‌پنداری می‌کنند و در رفتار آن‌ها تغییر محسوس و غیرمحسوس به‌وجود می‌آید نشان می‌دهد آن‌ها با کتاب ارتباط برقرار کرده‌اند و به طبع پیام ضمنی داستان را دریافته‌اند. هرچقدر کودکان بیشتر داستان بخوانند درک و تعامل آنان با خود و اطراف و اطرافیان خود بیشتر می‌شود. و با چالش‌های زندگی راحت‌تر و آگاهانه‌تر مواجه می‌شود. مثلاً در جمع بین کودکان خیّریه، داستان قهرمانی را می‌خوانیم که با فقر و از دست دادن پدر و … مواجه شده است و تلاش دارد از آن‌ها با راهکارهایی عبور کند. و پس کودکان بی‌سرپرست متوجه می‌شوند در سراسر دنیا کودکانی با شرایط آنان خواسته و ناخواسته وجود دارد و با صبر و تلاش از آن موانع عبور کرده‌اند. آن‌ها می‌توانند به حل و رفع مسائل خود بپردازند و در این مسیر مروجان و مربیان و مددکاران راه را برای آن‌ها آسان و قابل تحمل‌تر کنند.
به‌عنوان مثال؛ کتاب‌های علمی تخیلی جدای حس لذت و سرگرم‌کنندگی، آسمان تخیل کودکان را وسیع‌تر می‌کند و بسیاری از همین تخیلات و خیال‌پردازی‌های غیروهمی باعث اخترعات و ایده‌های خلاقانه از سوی کودکان و نوجوانان کتابخوان شده است. با داستان خواندن است که خیالمان را پرواز می‌دهیم و سوار بر ابرهای لذت می‌شویم. داستان‌های تفکر و فبک یا همان فلسفه برای کودکان آن‌ها را به‌سوی تفکری نقادانه و کاربردی مهارت گفت‌وگو و پرسش‌محوری در آن‌ها را سوق می‌دهد و مروج با آشنایی و آموزش محتوا و شیوه ترویج و کاربرد این کتاب‌ها می‌تواند از آن‌ها را به‌عنوان کتاب‌های مناسب در جلسات کتابخوانی استفاده کند.
آموزش‌های غیرمستقیم؛ به دلیل سرعت بالای انتقال پیام در تصاویر آن‌ها؛ داستانها در انواع فیزیکی، دیجیتالی و مجازی می‌توانند روشی سریع‌تر و البته آسان‌تر برای انتقال بسیاری از مفاهیم چون آموزش فلسفه و خردگرایی، هنر، تاریخ و حتی موضوعاتی چون ریاضیات که جذابیت کمتری برای کودکان، دارند، باشد. رفع مشکلات خواندن؛ تصاویر بیشترنسبت به متن درکمیک‌ها می‌تواند به مخاطبانی که از مشکلات خواندن رنج می‌برند، کمک کند تا از این کتاب‌ها استفاده کنند. کمک به کودکان کم توان ذهنی؛ داستان‌های کمیک استریپ مناسب سازی شده می‌تواند دریچه ای باشد به روی کودکان کم‌توان ذهنی یا کودکانی با سایر نیازهای ویژه که با توانایی‌ها و مهارت‌های محدودشان به ادبیاتی غنی دسترسی داشته باشند.
آموزش‌های غیرمستقیم فرزند پروری ومهارت‌های زندگی و اجتماعی برای بزرگسالان و تبلیغ برای رونق بازار نشر؛ این کتاب های مصور می‌تواند باعث کارآفرینی در داخل کشورشود. زیرا این صنعت یکی از پردرآمدترین صنایع دنیا است.ترغیب و هموار کردن مسیر خلق، تولید و انتشار کتاب‌های کمیک استریپ و مانگا ملی بومی و گاه حمایتی وسیاست‌گذاری‌های درست فرهنگی و اقتصادی وهنری به این صنعت خوش چهره و موفق و آموزش طراحان زبده و علاقمند به این حوزه به صورت آکادمیک برای کیفی و جذاب کردن این نوع کتاب‌ها و بازنویسی متون کهن و قهرمان سازی برای الگو برداری کودک و نوجوان امروزی کاری سخت و در عین حال باشناخت روحیات متغیر و درحال رشد آن‌ها آسان و ضروری است.
- به‌عنوان مدیر انجمن کتاب کودک نوجوان سیمرغ از ایده‌ها و راهکارهای انجمن کتاب کودک سیمرغ در زمینه استمرار فعالیت‌های کتابخوانی کودکان و نوجوانان بگویید؟ انجمنی که با مشارکت شبکه مروجان کتابخوانی سپهر و کتابکده امید شادیاخ و… شکل گرفته است؟
بیشتر ایده‌هایی که طی چندسال گذشته برای انجمن کودک «سیمرغ» طراحی شده به‌صورت مشارکتی اجرا شده است و اعضا و انجمن‌هاو نهادهای حامی، مستمر درحال همکاری و همراهی در برنامه‌های مجازی و حضوری هستند. در برخی شرایط محدودیت‌ها و وقفه‌هایی داشته اما هرگز تعطیل نشده است. فعالیت‌های کتابخوانی در این انجمن، نشست‌های مشارکتی با همکاری نهادهای دولتی و غیردولتی و انجمن‌های مردمی با حضور کودکان و خانواده‌ها برگزار می‌شود. یکی از موفق‌ترین ایده‌ها و فعالیت‌های میدانی انجمن، برگزاری نشست‌های هفتگی معرفی، خوانش، اهدای مستمر برنامه «یک فنجان کتاب» است که اکنون شاخص فعالبت‌های انجمن کودک سیمرغ شناخته می‌شود این طرح با شیوه‌های خلاقانه و جمعی، حضوری و اغلب با دعوت و حضور نویسندگان و دست‌اندرکاران حوزه خلق و نشر اثر حدود ۱۰ سال است تقریباً هرهفته در مدارس، مجتمع‌های مسکونی، کانون‌های فرهنگی، کتابخانه‌های عمومی و خصوصی، فروشگاه‌ها، مراکز خرید برگزار می‌شود و هنوز نیز تداوم دارد. در سه سال گذشته «یک فنجان کتاب» ویژه خیریه‌ها و مراکز نگهداری از کودکان و خانواده‌های درگیر با آسیب‌های مختلف خانوادگی و اجتماعی در هرهفته از سوی تیم تسهیلگران انجمن برگزار شده است.
برگزاری نشست‌های «معرفی، خوانش و اهدای کتاب» در روستاها با عنوان «چهل کتاب چهل هزار روستا» که حدود ۱۰ سال و تقریباً هرهفته برگزار شده است. این عنوان نیز از دیگر برندهای محبوب و موثر انجمن است که بیش از ۵۰۰ روستا تاکنون عضو این طرح هستند و در این روستاها، برنامه خوانش و اهدای کتاب اجرا شده است؛ همچنین برگزاری کارگاه‌های آموزش تسهیلگری و شیوه‌های ترویج کتاب و کتابخوانی، مهارت‌ورزی، ادبیات کودک و نوجوان، تاسیس کتابخانه‌های خصوصی و کوچک، تشکیل باشگاه‌ها و حلقه‌های کتابخوانی، شیوه‌های مختلف اجرا و انواع بازی در فضاهای بسته و باز، صلح و مدیریت مالی، پخش و بررسی تعاملی فیلم کوتاه و انیمیشن همراه با تسهیلگر و مخاطبان کودک و نوجوان و خانواده‌ها، مخاطب‌شناسی و بررسی انواع کتاب‌های مصّور، آموزش انواع دست‌سازه‌ها و اوریگامی، فبک، ادبیات کلاسیک، شیوه‌های قصه‌خوانی و قصه‌گویی و قصه‌سازی مشارکتی، شعرخوانی و شعرگویی، آشنایی با مفاخر ادبی تاریخی و دینی و…، حماسه‌شناسی و اسطوره‌شناسی ویژه خانواده‌ها و تسهیلگران، شناخت انواع کتاب مناسب، برگزاری جشنواره‌ها و همایش‌های کتابخوانی و ادبی و داستان‌نویسی و عکس، برپایی نشست‌های مجازی «مفاخر ایران، کتاب، کودک، خانواده» که هر ماه با حضور نویسندگان و مترجمان و… در فضای مجازی با همکاری و مشارکت آموزش و پرورش و ادارات فرهنگ و ارشاد شهرهای پایتختی کتاب ایران و انجمن‌های حوزه کتاب و علاقه‌مندان این حوزه، همکاری و مشارکت با دبیرخانه‌های برگزاری برخی از همایش‌های ملی و بین‌المللی کشور مانند عطار و خیام و … و ایجاد بخش کودک ونوجوان در این همایش‌ها با برگزاری مسابقات و پویش‌ها، پادکست‌ها، اهدای کتاب به تعداد زیادی باشگاه‌های کتابخوانی و کتابخانه‌های مدارس و مشارکت در ایجاد جلسات کتابخوانی آنان با شیوه‌های خلاقانه و ماندگار، طرح کتاب درگرش و امانت‌سپاری کتاب، تربیت تسهیلگران جوان که بتوانند جزو مروجان حوزه کتاب کودک و نوجوان باشند و آن‌ها علاوه بر علاقه به کار تسهیلگری و ترویج کتابخوانی متعهد، باانگیزه و هدفمند و دارای اطلاعات عمومی درباره مخاطبان، کتاب مناسب و تا حدودی حرفه‌ای در حوزه کودک ونوجوان و خانواده باشند. «تور کتاب کودک» که از مهمترین و جذابترین ایده‌های خلاقانه برای دعوت و تشویق کودکان و نوجوانان به کتابخوانی بوده است؛ رفتن به امکان تاریخی مذهبی، پارک‌ها، جنگل‌ها و ورزشگاها، محیط‌های علمی – تفریحی و معرفی و خوانش کتاب مناسب همراه با بازی و طرح بازی کتاب ازجمله فعالیت‌های مهم این انجمن تخصصی برای کتابخوان کردن کودکان و نوجوانان است.
نظر شما