به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، اين اثر، به بررسي حكومت 250 ساله شيعيان آل‌كيا در منطقه گيلان مي‌پردازد و مي‌كوشد پژوهشي جامع و مستقل از تاريخ و سرگذشت آنها را ارائه دهد.
سرزمين گيلان و ديلمستان از دشت و كوه و دريا تشكيل شده است. اين سرزمين روزگاري از ناحيه ديلمان تا مازندران و سمنان و دامغان و بسطام گسترده بود. مردم گيلان به سبب زندگي در مناطق ناهموار و كوهستاني، مردمي پايدار، مقاوم و نيرومند بودند. درگيري ميان قبايل، روحيه جنگاوري و سلحشوري را در ايشان پرورانده بود. نبود راه‌هاي ارتباطي مناسب انزواي جغرافيايي و موقعيت سوق‌الجيشي گيلان، چيرگي كامل بر اين ديار، به ويژه نواحي غربي آن را براي حكومت‌هاي مركزي ايران دشوار ساخته بود. اين واقعيت همراه با توان رزمي به نسبت بالاي مردم، سبب پيدايش روحيه استقلال‌طلبي و نپذيرفتن حكومت‌هاي خارج از اين قلمرو جغرافيايي مي‌شد.
مردم اين ديار از روزگاران قديم براي حفظ موقعيت محلي قبايل خويش و تامين استقلال و حفاظت اين سرزمين از اقوام مهاجم صحراگرد، استحكامات متعددي اطراف آن ايجاد كرده بودند. مجموعه موقعيت‌هاي ياد شده، وضعيتي را پديد آورده بود كه بيشتر معارضان سياسي حكومت‌هاي خارج از اين منطقه بتوانند به آساني به اين منطقه راه يابند و پشت كوه‌ها و دژهاي فراوان و در كنار مردم خون‌گرم و مهمان‌نواز آن پناه گيرند.
از آنجا كه گيلان حكومتي مستقل بود و براي حكومت‌هاي مركزي اهميتي قايل نبود، هميشه براي تجزيه قدرت و نابودي آن تدابيري انديشيده مي‌شد. حتي در زمان خلافت امويان و عباسيان، گيلان منطقه‌اي مستقل بود كه تسليم آنان نشده بود. به همين دليل و به سبب روحيه ظلم‌ستيزي و حق‌طلبي اين مردم، حكومت از سادات علوي در برابر عباسيان حمايت و پشتيباني مي‌كرد. در نتيجه اين حمايت‌ها، افكار شيعي در گيلان نفوذ كرد و مردم آن با اسلام و مذهب تشيع آشنا شدند، به گونه‌اي كه در دوره حسن‌بن علي علوي(معروف به اطروش) بسياري از مردم گيلان به اسلام و مذهب تشيع روي آوردند.
با وجود فروپاشي زودهنگام قيام علوي و رشد دوباره سنيان، هرگز تمايلات و گرايشات شيعي در گيلان از بين نرفت، بلكه هر روز رواج بيشتري مي‌يافت. اين رواج روز افزون تشيع امامي، در عصر مغول بيشتر شد و زمينه را براي رشد شخصيت‌هاي بزرگ فراهم كرد. سرانجام اين شخصيت‌ها در دوره فترت، يعني نيمه قرن هشتم هجري، بستري را براي ظهور قيام‌ها و نهضت‌هاي شيعي آماده كردند.
نخستين قيام كه به تاسيس دولتي مقتدر در خراسان انجاميد، قيام سربداران به رهبري شيخ حسن جوري بود و دومين نهضت، قيام مرعشيان در طبرستان بود كه به رهبري مير قوام‌الدين مرعشي صورت گرفت. حكومت آل‌كيا ديگر قيامي بود كه با حمايت و تاثير پذيري از قيام مرعشيان در گيلان شكل گرفت.
بر اساس مطالب كتاب، شكل‌گيري اين حكومت شيعي، حاصل تحولات تاريخي در اوضاع سياسي ـ مذهبي گيلان و مناطق اطراف و سراسر قلمرو ايران بود،زيرا اين تحولات؛ شرايط رشد و نمو افكار و انديشه‌هاي شيعي را فراهم كرد تا از دل آنها قيام شيعي آل‌كيا و مانند آن شكل گيرد.
فوكلايي در اين كتاب مي‌نويسد: «آل‌كيا دو قرن و نيم بر مناطق گيلان حكومت كردند. آنان توانستند در اين مدت، تغيير و تحولات فراواني را در زمينه‌هاي سياسي، اجتماعي، فرهنگي و مذهبي به وجود آورند.
در زمينه سياسي، آنان توانستند بر حكومت‌هاي محلي آنجا مانند لاهيجان، رانكوه، اشكور و فومن چيره شوند و دولتي متمركز و قدرتمند در همه گيلان به وجود آورند. در بعد اجتماعي، آل‌كيا براي ايجاد عدالت و برابري كوشيدند و براي عمران و آباداني مناطق و شهرها تحولاتي ايجاد كردند. هرچند اين تحولات بسيار نبود، به همان مقدار نيز قابل توجه بود؛ به ويژه در دوره سيدعلي و سيد رضي‌كيا اقتصاد منطقه بسيار رونق گرفت و افزون بر ساخت سدهاي بزرگي براي كشاورزي، تجارت ابريشم نيز گسترش يافت.»
آل‌كيا براي گسترش فرهنگ و دانش در آن مناطق بسيار كوشيدند و مدارس، مساجد و بناهاي مذهبي فراواني تاسيس كردند. همچنين بسياري از دانشمندان، شاعران و نويسندگان، به ويژه در دوره سيد‌رضي و خان احمد‌خان ظهور كردند. در اين دوره كتاب‌هاي ادبي، فقهي و تاريخي بسيار ارزشمندي تاليف شد.
از نتايج بسيار مهم حكومت آل‌كيا تاثيرات مذهبي بود. زماني كه سادات‌كيا در قرن هشتم هجري بر بخش‌هايي از گيلان و مازندران حاكم شدند، مذهب شيعه را تقويت كردند. آنان برخي از مناطق را كه در دست حاكمان سني و فداييان اسماعيلي بود، به سرزمين‌هاي خود افزودند و مردمان آن مناطق به مذهب شيعه روي آوردند. حتي در زمان خان احمد‌خان، به سبب روي آوردن او به مذهب تشيع دوازده امامي، بسياري از مردم به اين مذهب گرايش يافتند و از مذهب تشيع زيدي دست كشيدند.
ويژگي دوره كياييان و حكومت آنها، بيداري مردم گيلان در پرتو توان ستيزنده شيعي كياييان بود، زيرا پس از آن، دامنه تشيع مناطق اطراف را نيز دربر گرفت و سبب بيداري بسياري از مردم شد. در حقيقت، صفويان در پرتو همين بيداري توانستند ايران را يكپارچه كرده، حكومت شيعي را در كل كشور برقرار سازند چون اسماعيل صفوي نزد همين خاندان پرورش يافت و مهمترين دوران زندگي‌اش را تحت تعليم و تزكيه آنان گذراند. تاثير خاندان آل‌كيا بر عقايد مذهبي او و تشويق وي به تشكيل حكومتي يكپارچه مبتني بر مذهب تشيع اثني‌عشري در سراسر ايران تاثيري به‌سزا داشت.
از ديگر تاثيرات مذهبي نهضت آل‌كيا، شكل‌گيري بقاع متبركه و امام‌زاده‌هاي فراوان حول محور شخصيت آنهاست. اين بقاع متبركه، افزون بر تاثيرات مذهبي و سياسي، از جنبه گردشگري نيز نقش حساسي در انتقال باورها و آيين‌هاي اين سامان داشته و دارند. اين بناها به منزله يك اثر تاريخي، بازگوي گوشه‌اي از تاريخ محل وقوع آنها نيز هستند.
به نوسته فوكلايي، در شهرهاي گيلان، به ويژه لاهيجان و اطراف آن مثل رانكوه، لنگرود و اشكور بقعه‌هايي از خاندان آل‌كيا وجود دارد كه با عنوان فرزندان امام موسي كاظم(ع) از آنها ياد مي‌شود و بر قبرها و مقبره‌هاي آنان آيه‌هاي قرآني، ادعيه‌ها و شعارهايي مذهبي چون «اللهم صل علي محمد و آل محمد»، «يا اباعبدالله‌الحسين ادركني»، «لا اله الا الله و محمد رسول الله و علي ولي‌الله» نوشته شده است. اين مقبره‌ها محل زيارت و عرض حاجات بسياري از علاقه‌مندان به خاندان آل رسول(ص) است و اكنون در روزهاي اعياد و عزاداري، به ويژه ايام محرم محل عزاداري اهالي آن منطقه است.
كتاب‌هاي قيام شيعي سربداران، تاريخ طبرستان، شهر من لاهيجان، ايرانيان مسلمان در صدر اسلام، مسالك الممالك، تاريخ پيامبران و شاهان، خلاصة‌التواريخ، معجم‌البلدان، اعيان‌الشيعه، شهيدان راه فضيلت، فتوح‌البلدان، تاريخ الفي، تاريخ عالم آراي عباسي، تاريخ تشيع، علويان طبرستان، سفرنامه ابودلف، سيري در تاريخ علويان غرب مازندران، مفاخرالاسلام، فرمانروايان گيلان، سيماي لنگرود، احسن‌التواريخ، تاريخ ايران، از آستارا تا استرآباد، سيماي رشت، مجالس‌المومنين، بستان‌السياحه، تاريخ گيلان، سفرنامه ناصر خسرو، تاريخ گيلان و ديلمستان، حبيب‌السير، جغرافياي تاريخ اشكور، تاريخ تنكابن و ... از منابع مورد استناد مولف در تدوين اين اثرند.
چاپ اول كتاب «حكومت شيعي آل‌كيا در گيلان» در شمارگان 2000 نسخه، 192 صفحه و بهاي 22000 ريال راهي بازار نشر شد.
شنبه ۲۱ شهریور ۱۳۸۸ - ۱۲:۴۵
نظر شما