به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، دكتر مهدي محبتي در ششمين نشست درس‌گفتارها درباره سعدي كه به «حكايات كوتاه سعدي» اختصاص داشت، گفت: همين هنر اوست كه پيوند ميان اين سخنور توانا را با خواننده مستحكم‌تر مي سازد. افزون بر آن، تصويرسازي‌هاي او نيز كم‌مانند است. كمتر ذهني است كه اندكي لذت معنويت را چشيده باشد و از مقارنه‌هاي سعدي بهره‌مند نشود. 

وي كه عصر چهارشنبه (۲۸ مرداد) در مركز فرهنگي شهر كتاب سخن مي‌گفت، با اشاره به مضامين آثار سعدي افزود: این که گفته شود  مضامين سعدي حرف اول را در فرهنگ ما مي‌زنند، سخن نادرستي نيست. گستره معنايي و معنوي سعدي بي‌همتاست. دليلي كه براي اين سخن مي‌توان ذكر كرد اين است كه اگر آماري از حكايات، ضرب‌المثل‌ها و گفته‌هايي كه بر زبان مردم جاري است گرفته شود، در خواهيم يافت كه بيشتر آن مضمون‌ها و سخن‌ها از سعدي است. 

استاديار گروه زبان و ادبيات فارسي دانشگاه زنجان يادآور شد: آنچه استوانه‌هاي كلام معنوي توده‌ها را شكل مي‌دهند و حكمت عاميانه را مي‌سازند، برگرفته از سخن اوست. حكمت فراگيري هم كه از دل توده‌ها مي‌جوشد و از زبان نرم و ساده‌اي برخوردار است، وامدار سعدي و كلام اوست. از اين حيث سعدي را مي‌توان خداوند حكمت عاميانه لقب داد. 

مولف كتاب «پهلوان در بن‌بست» افزود: او اين توانايي را دارد كه حكمت پيشينيان را بگيرد و با زباني گرم و پر شور به مردم بسپارد. سعدي سخني گفته است كه عوام مي‌خوانند و خواص مي‌پسندند. همين دليل روشني است كه نشان مي‌دهد نگاه سعدي به زندگي آگاهانه و از روي شناخت عميق لايه‌هاي زندگي بوده است. 

اين استاد دانشگاه خاطرنشان كرد: مضمون و معنا در آثار و حكايت‌هاي سعدي داراي اهميت مضاعفي است. در فرهنگ ايراني بيشترين نقش را در ايجاد معنا سعدي داشته است. حجم تاثيري كه او بر فرهنگ ما گذاشته، شايد به تنهايي بيشتر از بسياري از شاعران بزرگ ديگر باشد. حكايت‌هاي سعدي، به صورتي كوتاه و منقطع، معنا را به خواننده مي‌دهند و اين هنري است كه حتي از غزل حافظ هم برنمي‌آيد. 

مولف كتاب «سيمرغ در جست‌وجوی قاف» به غزل حافظ اشاره كرد و گفت: غزل حافظ بيشتر تصويرسازي‌هايي است كه لذت آفرينش هنري را به خواننده القا مي‌كند. شاعران بزرگ ديگري مانند منوچهري هم هنرشان در همين تصويرسازي و آفرينش هنري است. اما سعدي اينگونه نيست و از همان ابتدا به سوي حيطه‌هاي تعليمي مي‌رود. 

وي افزود: سعدي در غزل هم جنبه‌هاي تعليمي را فراموش نمي‌كند. كسي كه شعور درك عشق و دريافت‌هاي معنوي را داشته باشد، از غزل سعدي به اوج لذت هنري مي‌رسد كه به راستي با هيچ چيز ديگر قابل مقايسه نيست. از همين رو غزل سعدي را براي انسان‌هاي فرهيخته دانسته‌اند. براي خوانندگان عادي، قصايد او مناسب‌ترند.

مولف كتاب «فارسی عمومی نو با نگاهی تازه به شيوه ساخت» گفت: سعدي قصايدش را با زباني ساده مي‌سرايد؛ چون مخاطبان او امراي روزگارش بوده‌اند. آن حرف‌هاي تعليمي كه در قصايد سعدي مي‌آيد، آنقدر روشن و ساده است كه همگان مي‌دانند، اما بايد در نظر داشت كه بازگويي آنها براي قدرتمنداني كه از فهم و درك همان سخنان ساده هم عاجز بودند، اهميت داشت و هشداري براي آنها به شمار مي‌رفت تا دست از ستم‌ورزي و ظلم بردارند. 

وي افزود:‌ در اين ميان قصه‌هاي سعدي را بايد حد فاصلي ميان غزليات و قصايد او دانست. برخي از قصه‌هاي او رو به اوج دارند، مثل آنچه در باب عشق و جواني در «گلستان» و «بوستان» گفته است. برخي هم به آن اوج و بلندي كه خواننده توقع دارد، نمي‌رسند. 

محبتي پرسشي را براي حاضران در جلسه مطرح كرد كه كه سعدي معنايابي‌هايش را از كجا گرفته است؟ و در پاسخ به اين پرسش گفت: سرچشمه‌هاي سخن معناجوي سعدي چند چيز است. نخست قرآن و سنت است؛ آنگاه ايران باستان، آموخته‌ها و سفرهاي متعددي كه داشته است. آنچه را هم كه از استادانش آموخته، بنيادهاي كلام او را مي‌سازد. با اين همه سعدي خود مي‌گويد كه بيش‌ترين دانشي كه نصيب او شده، از راه درون نگري به دست آمده است. 

مولف كتاب «صداي رويش خيال» افزود: مضمون‌هاي سخن سعدي را مي‌توان در ۴ مقوله و حوزه جاي داد؛ نخست اخلاق فردي يا همان معناهايي كه با فرديت آدمي پيوند دارند. دوم، تدبير منزل يا سياست خانواده، سوم، سياست مدن يا مباحثي كه مربوط به وضعيت اجتماعي آدمي است و چهارم مباحثي كه با قدرت سياسي ارتباط دارند. 

اين استاد دانشگاه يادآدور شد: در حيطه اخلاق فردي، سعدي بازتاب‌دهنده سنت جاري روزگار خود است. سعدي از نخستين مصلحاني است كه پايه اخلاق را بر تعامل ميان افراد گذاشته است. مثلا نكوهش حسد يكي از همان پايه‌هاي اخلاقي است كه سعدي درباره آن نكته‌هاي با ارزشي گفته است. سعدي در مضمون‌هاي گوناگوني مي‌گويد كه بنياد بسياري از بدي‌ها برخاسته از حسد است. 

مولف كتاب «بديع نو» افزود: پس حكم اخلاق اين است كه براي رهايي از زشتي‌ها بايد حسد را نابود كرد. اين سخن سعدي در ايران باستان نيز مضمون آشنايي بود كه به آن «آز» مي گفتند. از همين توجه سعدي به اخلاق فردي است كه در مي‌يابيم ترتيب قرار گرفتن فصل‌ها(باب‌ها)ی دو كتاب او (گلستان و بوستان) اتفاقي نبوده و از منطق ويژه‌اي حكايت دارد. 

محبتي به قلمرو اخلاق خانواده و ديدگاه سعدي اشاره كرد و گفت: در قلمرو اخلاق خانواده نيز سعدي داراي سخنان بلند و موثري است. او در حكايت‌هايش به سمتي مي‌رود كه بنيان‌هاي خانواده را مستحكم كند. در اينجا منظور از خانواده، جمعيت كوچكي است كه بين فرد و اجتماع قرار مي‌گيرد. سعدي اشاره مي‌كند كه پايه خانواده بايد بر اخلاقيات قرار بگيرند. 

وي افزود: چنين كاري مستلزم در نظر گرفتن چند نكته است؛ نخست تعادل در رفتار، دوم رعايت تناسب. در نگاه سعدي بيش‌ترين قدرت پايايي و ماندگاري خانواده در رعايت تناسب‌هاست. سوم احترام متقابل؛ بي‌گمان همه خواهان احترام‌اند. اين بيان نامه ذهن و صورت همه آدميان است. اين‌ها اصول مهمي است كه سعدي براي تحكيم خانواده پيشنهاد مي‌كند. 

اين استاد دانشگاه يادآور شد: براي بهبود شرايط اجتماعي، سعدي طرفدار مصلحت‌بيني است. سوال اساسي اين است كه آنچه جامعه را مي‌سازد، مصلحت است يا حقيقت؟ در نگاه سعدي پاسخ اين پرسش، مصلحت است. سعدي مي‌گويد كه در بيش‌تر موارد، این مصلحت است كه روابط بين انسان‌ها را مي‌سازد. پس در روابط اجتماعي بايد بنا را بر مصلحت‌ها گذاشت. البته سعدي حقيقت را ناديده نمي‌گيرد؛ اما آن را ويژه خواص مي‌داند. 

مولف كتاب «بهار در بهار (فشرده‌ سبك‌شناسي استاد محمدتقي بهار)»  افزود: در حوزه سياست، سعدي زر و زور را بنياد حيات اجتماعي مي‌داند و مي‌گويد تا آنجايي كه ممكن است بايد از فقر مادي و معنوي دوري كرد. ولي همين سعدي كه هشدار مي‌دهد بايد از تنگدستي و فقر گريخت، در حيات معنوي، خواهان فقر معنوی است. اما به اين نكته هم بايد توجه داشت كه سعدي «احسان» را فراتر از مصلحت و قدرت مي‌بيند. احسان در نظر او نوعي ايثار با قدرت است كه بدون چشمداشت پاداش باشد. 

وي افزود: سعدي در محدوده مسايل سياسي، سخنان فراواني دارد. او بدون ترديد در باب سياست، از مهم‌ترين متفكراني است كه فكرها و ايده‌هاي ارزش‌مند بيان مي‌كند. شاهنامه فردوسي و بوستان سعدي، دو كتابي اند كه دربردارنده نكته‌ها و برنامه‌هاي سياسي جامع و مهم گذشتگانند. به‌جز اين دو، كمتر به كتابي در زبان و فرهنگ گذشته برمي‌خوريم كه در اين زمينه، سخن منسجم و سيستماتيكي داشته باشند. 

اين استاد دانشگاه خاطرنشان كرد: سعدي نخستين كسي است كه گفته هدف وسيله را توجيه مي‌كند. «ماكياولي» هم مي‌گفت براي رسيدن به قدرت هر كاري مجاز است. اما آيا به راستي برنامه حكومتي سعدي مانند ماكياولي است؟ بي‌گمان نه. ديدگاه‌ها و پيشنهادهاي سعدي بسيار متفاوت است با آنچه ماكياولي نوشته است. بنيادهاي انديشه سعدي، در گلستان و بوستان، بر اصول و ديدگاه‌هاي او استوار است. 

وي به بنيادهاي انديشه سعدي اشاره کرد و گفت: نخست این که تدبير اساس حكومت است. دوم این که ظلم بنياد حكومت‌ها را نابود مي‌كند. شايسته‌سالاري بايد اساس قرار بگيرد و سعدي در اين زمينه سخنان فراواني دارد. سپس تأمل ميان دولت و ملت و سرانجام تعدد استراتژي. كمتر كتاب ادبي در دنيا مي‌توان يافت كه مانند اثر سعدي بر اين نكته‌ها تاكيد كرده باشد. 

محبتي در پايان سخنانش خاطرنشان كرد: پايه و بنيان سخن سعدي، شستگي روحي و شهود است. همه سخن سعدي اين است كه بايد كينه‌ها را دور كرد. سخن اساسي ديگر او عشق است. سعدي تمام هستي را مظهر عشق مي‌داند. اما او از اين هم فراتر مي‌رود و وارد قلمرو مهم‌تري مي‌شود. آن قلمرو جايي است كه فراسوي نيكي‌ها و بدي‌هاست. جايي كه عشق، مبناي حيات اجتماعي است.