سرویس استان‌های خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا): اربعین، سیل مشتاقان اباعبدالله(ع) را به سوی خود کشانده و موج خروشان عاشقان امام حسین(ع) را شاهد هستیم که هر یک از مسیری و به طریقی، خود را به کربلا رسانده‌اند. زائران حرم دوست، روایتگر زیبایی‌های مسیر هستند از کودکانی که پذیرایی از زوار را بر عهده دارند تا بزرگ‌ترهایی که با آنچه داشته‌اند به میزبانی مهمانان امامشان ایستاده‌اند. هر کسی سهم خود را از این خان نعمت بر‌میدارد آن که تشنه‌است آبی، آن که گرسنه است نانی و آن که می‌نویسد و می‌سراید سوژه‌ای. اینجا کربلای سال 61 هجری قمری نیست که حضرت زینب(س) تنها رسانه‌اش باشد، پیاده‌روی اربعین شاهد حضور جمعیت میلیونی است که در دل خود شاعر، نویسنده، فلیمساز، هنرمند و خواننده دارد.

صحنه‌هایی که شاعر را چون رود به خروش وامی‌دارد که بسراید و نویسنده‌ای که ادبیات داستانی این روزها را قلم بزند. پیاده‌روی اربعین، نیازمند سرایش و نگارش است، صحنه‌های بدیع باید توسط فعالان این حوزه قلمی و ماندگار شود. «مریم رزاقی» شاعر و فیلمساز مازندرانی است که مجموعه شعرهای «اندوه مهربان»، «خواهر آوازهای سرخ»، «حق با تو بود» و «دیگری» را در کارنامه دارد. رزاقی علاوه بر شعر در ساخت فیلم هم تبحر دارد و سال 99 با مستند «زخمه» دیپلم افتخار جشنواره بین‌المللی فیلم سیسیل ایتالیا را کسب کرد. شعرخوانی در محضر رهبر انقلاب هم یکی دیگر از افتخارات مریم رزاقی است. درباره لزوم تالیف و تولید اثر در حوزه پیاده‌روی اربعین با او گفت و گو کردیم.
 
 
-پیاده‌روی اربعین، ظرفیت‌های بسیاری برای تولید محتوا در حوزه‌های مختلف ایجاد کرده است. چقدر این فضا را مناسب پرداخت ادبی و هنری می‌دانید؟
 
مهم‌ترین عنصر در هنر، تخیل است، تخیل در هنرمبتنی بر چهره‌نگاری‌های فرهنگی است، چهره‌نگاری از این منظر که نمودها و ویژگی‌های فرهنگی در ذهن آدمی، مخاطب و هنرمند تصویرسازی می‌شود، آنچه که هنر و علم هنر را از دیگر علوم اجتماعی متمایز می‌کند همین میزان سازی‌های تصور مبتنی بر واقعیت است، تصور و تخیل مبتنی بر واقعیت، در همه امور هنر در ادبیات، نقاشی، سینما، داستان، مجسمه‌سازی و سایر موارد ورود دارد.
 
سه نوع فرهنگ داریم، فرهنگ عام که پاره‌ای از وجوه فرهنگی مشترک در بشر و در بین جوامع است، مانند ازدواج که در همه جای دنیا رواج دارد. فرهنگ خاص مرتبط با شعائر دینی است، مثل عزاداری‌هایی که مربوط به امام حسین (ع) از جمله فرهنگ‌های خاص بین شیعیان محسوب می‌شود که در دیگر نقاط کمتر دیده شاهد چنین رویدادی هستیم. بخش سوم، خرده فرهنگ‌هایی هستند که به دسته‌ای از ارزش‌ها، شیوه‌ها، رفتار و طرز زندگی یک گروه اجتماعی گفته می‌شود.
 
اربعین این فرصت را فراهم کرده که فرهنگ خاص که مرتبط با عزاداری برای امام حسین (ع) است با خرده فرهنگ‌ها آمیخته ‌شود به این معنا که یک هنرمند مازندرانی به پیاده‌روی اربعین می‌رود و در طول مسیر انواع ارادت به حضرت سیدالشهدا را می‌بیند از پیرمرد فقیر که ثمره عمر خود یا حتی کارکرد یک سال خود را آورده و آب آشامیدنی تقسیم می‌کند تا فرد متمولی که موکب زده و گوشت شتر توزیع می‌کند که البته از این نمونه‌ها در مسیر پیاده‌روی اربعین به ویژه در عراق زیاد داریم؛ تصور کنید یک مازندرانی با خرده فرهنگ‌های خود در راه پیاده‌روی اربعین با این شواهد، نمونه‌ها و شاخصه‌های اربعینی آشنا می‌شود.
 


درهم آمیختگی فرهنگ خاص با این خرده فرهنگ‌ها موجب می‌شود هنری متولد شود که خاص فرهنگ‌های مختلف است، اگر ما بتوانیم این فرهنگ خاص و این خرده فرهنگ‌ها را در هم آمیزیم منجر به رقم خوردن فرهنگ عام در آینده خواهیم شد. فقط ما نیستیم که شیعه هستیم کسی که از آفریقا، فرانسه، هلند و دیگر کشورها به پیاده‌روی اربعین می‌آید شیعه است و با خود خرده‌فرهنگ‌هایی را در راه اربعین می‌آورد.
 
-این اتفاق چه دستاوردی برای فرهنگ و هنر دارد؟
 
نگاه خرده فرهنگ‌های جوامع به فرهنگ خاصی مثل اربعین، زایش هنری درخور و شایسته خواهد داشت که جوامع را درگیر می‌کند ضمن اینکه بحث امام حسین(ع) و عاشورا فقط مختص شیعیان نیست، بحث بشری و انسانی است و اگر ما بتوانیم این نمود فرهنگی را جریان‌سازی و شیعیان کشورهای مختلف را به پیاده‌روی اربعین ترغیب کنیم، مطمئن باشید هنرمندانی خواهند بود این نمود مشخص عاشورایی را در اربعین به هنر مبدل کنند این بزرگ‌ترین اتفاقی است که می‌تواند در پیاده‌روی اربعین رخ دهد.
 
-تاثیرگذاری این رفتار در چه بازه زمانی قابل لمس است؟
 
مشکلی که در جامعه امروز درباره هنر و ادبیات داریم این است که برخی تصور می‌کنند هنر، خم رنگ‌رزی است و سریع می‌توان نخ‌ها را رنگ کرد، در حالی که چنین نیست، هنر بر خلاف آنچه دیگران تصور می‌کنند زودبازده نیست. هنر اتفاقات مبتنی بر واقعیت است و تصوری که هنرمند از واقعه پیاده‌روی اربعین و اتفاقات طول راه خواهد داشت باعث می‌شود این فرهنگ در ذهنش ته‌نشین شود و این ته‌نشین شدن زمان‌بر است و در آن واحد اتفاق نمی‌افتد.

 

-مسیری که در زمینه ادبیات داستانی و شعر اربعین ایجاد شده را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
 
الان خیلی زود است  ارزیابی کنیم که آیا ادبیات معاصر و شعر، ادای دین مناسبی در زمینه پیاده‌روی اربعین داشته یا خیر. بسیاری ازتولیدات شاعران جوان درباره اربعین را خواندم که جالب بوده و قابلیت انتشار و گفتمان سازی امام حسین (ع) را داشته اما برای ارزیابی ادای دین و ادا شدن حق مطلب، نیاز به زمان بیشتری داریم اما همین که برای مردم فرهنگ‌سازی  شده که به پیاده‌روی اربعین بروند و مردم عاشقانه قدم در راه دوست می‌گذارند و این گرما و مشکلات در راه را به جان می‌خرند نشانه‌های این است که در سال‌های آینده هنرمندان، نویسندگان و شعرا می‌توانند حق مطلب را ادا کنند.
 
-هنر چگونه می‌تواند زمینه جهانی شدن فرهنگ عاشورا را فراهم کند؟

آفرینش‌های هنری یکی از وجوه ماندگار برای بشر است، هنر، میراث ماورایی بشر محسوب می‌شود که بوی زمینی شدن نمی‌دهد، مفاهیم انتزاعی و گسترده معنوی در قالب هنر آفریده می‌شوند به این مفهوم است که گفتمان امام حسین(ع) جریان‌سازی‌های فرهنگی در حوزه فرهنگ عاشورا، به زبان هنر، امکان جهانی شدن پیدا می‌کند چون زبان هنر، زبان جهانی است.
 
بسیاری از رشته‌های هنری نیاز به تفسیرندارد، راه دور نمی‌روم، تابلوی استاد فرشچیان را هر جای دنیا ببرید همه متوجه موضوع می‌شوند بنابراین ضرورت تالیف در زمینه اربعین یا آفرینش‌های هنری این است که امکان جهانی شدن واقعه عاشورا و امکان جهانی شدن مسئله امام حسین(ع) به عنوان یک پدیده بشری مطرح شود و همه جوامع را دربرگیرد.
 
یک امر در هنر به ویژه در شعر، خیلی مهم است، شعر فقط احساس نیست مسئله مهمی است که این را بدانیم شعری موفق است که اندیشه داشته باشد، اندیشه ورزی و خردورزی در شعر از عناصر مهمی است که به موازات تخیل و تصور پیش می‌رود و اینکه ما فکر کنیم که برانگیختگی احساس باعث می‌شود شعری درباره پیاده روی اربعین بسراییم، اینگونه نیست.
 
-شاعران و نویسندگان با چه سطح از آمادگی می‌توانند بهره‌مندی بیشتری در تولید آثار مرتبط با اربعین داشته باشند؟
 
ما در مواجه با امام حسین(ع) و گفتمان آن حضرت با اشکال مختلفی از گفتمان امام مواجه هستیم ازجمله صداقت، آزادی و شجاعت. شجاعت موضوعی است که الان در جوامع بشری دیده نمی‌شود، شجاعت درمواجهه و رویارویی با جریان ظلم.

شاعر زمانی موفق خواهد بود که اندیشه‌ورز باشد، ماجرای عاشورا را بشناسد و جریان اربعین را بداند، شاعر مقاتل را خوانده باشد و وقتی به پیاده‌روی اربعین می‌رود مقتل‌ها را بداند و آن واقعیت را امروز در پیاده‌روی اربعین در ذهنش پیاده کند و بعد اگر شعری متولد شد ساختار و محتوا به موازات هم پیش رفتند شاهد شعر معناگرایی هستیم که در حوزه اربعین رقم خورده است.این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که شاعر اندیشمند و باسواد عاشورایی، شاعر اهل کتاب و مقتل‌دان به پیاده‌روی اربعین رود.

آن زمان است که این احساس و شعور با همدیگر ممزوج  می‌شوند  شعری که متولد می‌شود شعر قابل قبولی است، آن ادای دین زمانی حاصل می‌شود که شعرا بتوانند همه مولفه‌های ساختار، محتوا و معنا را با یکدیگر پیش ببرند. 

پدیدارشناسی ژانر بسیار مهمی در علوم اجتماعی است و آن وقت هنری که آمیخته  می‌شود به ویژه در شعر قابل قبول است.

-فرصت پیش آمده پیاده‌روی اربعین، چه تاثیری در امام‌شناسی شاعران و نویسندگان دارد؟
 
فرصت فراهم شده که فرهنگ عاشورا از دهه محرم تا صفر و اربعین امام حسین(ع) ادامه پیدا کند اینکه فکر کنیم پیاده‌روی اربعین باید موجب زایش هنری شود که فقط درباره اربعین باشد من موافق نیستم. اما می‌تواند این امکان باشد که شاعر و نویسنده‌ای اثر تولید کند اما در نگاه فراتر، این امکان برای آن اتفاق می‌افتد که عمیق‌تر به واقعه گفتمان امام حسین(ع) فکر کرده و اثر عمیق‌تری به جامعه عرصه کند.
 
-یعنی معتقد هستید شاعران و نویسندگان علاوه بر اربعین باید به همه ابعاد وجودی عاشورا و همچنین اهل بیت توجه کنند؟
 
این دو ماه روشنگری و آگاهی‌بخشی درباره واقعه عاشورا و زبان امام حسین (ع) و گفتمان سیدالشهدا فرصت مناسبی است برای اینکه شعرا بیش از پیش درباره واقعه عاشورا و گفتمان حضرت شعر بسرایند. در سال‌های اخیر گفتمان امام حسین(ع) به طور مشخص و معین از محرم تا صفر این امکان را برای من شاعر به وجود آورده که عمیق‌تر به این مسئله فکر کنم و اندیشه‌ورزی داشته باشم و اینکه شعر چه اندازه توانسته تفکر اهل بیت را منعکس کند ارزیابی با مخاطب است.
 
 در کار اخیرم «سرم بالای نی بود و به مادر فکر می کردم/ هزاران سال و کی بود و به مادر فکر می‌کردم» به ماجرای به شهادت رسیدن حضرت فاطمه(س) که می‌تواند زمینه‌ساز واقعه عاشورا باشد اشاره کردم. اینها همه مهم است که هنرمند به سلسله اتفاقات فکر کنم و اثر اندیشه‌ورز به مخاطب ارائه دهد.
 
اینکه مصائب اهل بیت فقط مربوط به امام حسین(ع) نباشد و سلسله‌ای از اتفاقات از صدر اسلام و بعد از رحلت پیامبر (ص)موجب شده که عاشورا شکل گیرد برای بیان واقعیت هنر، مهم است و اینکه شاعر بداند ابتدای کربلا، مدینه نیست ابتدای کربلا غدیر بود.