سرویس ادبیات خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، نسرین کریم‌پور: پروین شاعره‌ای است با اندیشه و زبانی مهذب و به‌شدت درگیر دغدغه‌های انسانی و اجتماعی؛ از این‌رو اگرچه به استناد اشعارش، وجود او از احساسات رقیق زنانه سرشار است، لیکن در تمام دیوان وی شمیم عشق زمینی میان عاشق و معشوق و مرد و زن حتی در پاک‌ترین و پالوده‌ترین شکل آن به مشام نمی‌رسد.
در اندیشه پروین طرح چنین امری حتی در نهایت عفت نیز جزء محرمات شمرده می‌شود و اگر در جایی به صورتی غیرمستقیم بدان اشاره شده، عشقی است فرازمینی و غیر مادی در بیانی انتزاعی و در پرده ابهام و البته در قالب تمثیل.
شاید بتوان در توجیه این امر به موارد زیر اشاره داشت:
1- نوع تربیت خانوادگی و شخصیت محجوب و مأخوذ به حیای شاعر؛
2- شرایط فرهنگی و اجتماعی زمانه پروین که از سویی طرح این گونه امور را از سوی بانوان برنمی‌تابید و از دیگر سو به جهت غلبه مضامین اجتماعی بر اشعار این دوره، طرح عشق زمینی به عقب رانده شد، تا جایی که قالب غزل نیز کارکردی دیگرگون یافت؛
3- رویکرد اندیشگانی پروین که روحیه و هدف وی را با بیان چنین مضمونی ناهماهنگ
می‌ساخت.
همچنین شکست شاعر در زندگی مشترک نیز می‌توانست تأثیر بسزایی در این امر داشته‌باشد.
جنبه تمثیلی‌ای که پروین در اشعارش به نهاد خانواده داده‌است، اشارات محدود و کوتاه به موضوع پیوند ازدواج، توجه بی‌اندازه به نقش مادر تا آنجا که حتی پرندگان تمثیلی اشعارش در این نقش ظاهر شده‌اند نه در مقام معشوق و عدم بازتاب زندگی شخصی و زناشویی شاعر در اشعار وی، تمایل به پنهان‌کاری و سکوت تعمدی پروین را آشکار می‌سازد.
مضاف بر این، خودسانسوری، اساسا از ویژگی‌های سبکی شعر پروین محسوب می‌شود که در طرح مضامین دیگر هم کاربرد ویژه دارد.
با این حال بر اساس همان ابیات محدود می‌توان به دیدگاه خاص، اخلاق‌مدار و روشنگرانه پروین به امور ازدواج، نوع و شرایط پیوند، چگونگی تشکیل خانواده و شرایط ثبات و دوام آن پی برد و با تعمقی بیشتر بر دلالت‌های ضمنی اشعار، بر تأثرات شاعر از مسائل خصوصی و زندگی شخصی او نیز واقف گشت.
بیان رسم و آیین خواستگاری، لزوم این امر برای تشکیل به‌هنجار زندگی مشترک، فلسفه امر مقدس پیوند و شاخصه‌های تداوم آن، لزوم همدلی و یکرنگی زوجین و تأثیر آن بر ایجاد کانون خانوادگی آرام و سالم، اهمیت تجانس و همکفی زن و مرد در پایداری بنیان خانواده ، به تصویر کشیدن عواقب وخیم و مخرب اختلافات شخصیتی و طبقاتی بر تحکیم بنیان خانواده، اشاره به وظایف همسران، تأکید بر تنظیم روابط جنسی سالم در جهت تجدید نسل و همچنین ارائه تصویر جامعی از نقش پدر و مادر در اشعار پروین از مهم‌ترین موارد مد نظر شاعر در طرح این مضمون‌اند:
همکفی و تجانس همسران و عواقب عدم وجود آن
خرابی‌هاست در این سست بنیان
به خون باید نوشت این عهد و پیمان
از این معنی سخن گفتن تباهی است
چنین پیوند را پایان سیاهی است
نه همخوییم ما باهم نه همراز
نه انجام است این ره را نه آغاز
تصویر همدلی زوجین در استحکام بنای خانواده
این خانه پاک پیش از این بود
آرامگه دو مرغ خرسند
کرده به گل آشیانه اندود
یکدل شده از دو عهد و پیوند
یکرنگ چه در زیان چه در سود
هم رنجبر و هم آرزومند
وظایف همسران
وظیفه زن و مرد ای حکیم دانی چیست؟
یکی است کشتی و آن دیگری است کشتیبان
توان و توش ره مرد چیست یاری زن
حطام و ثروت زن چیست مهر فرزندان
زن نکوی نه بانوی خانه تنها بود
طبیب بود و پرستار و شحنه و دربان
به روزگار سلامت رفیق و یار شفیق
به روز سانحه تیمارخوار و پشتیبان
ز بیش و کم زن دانا نکرد روی ترش
به حرف زشت نیالود نیک‌مرد دهان
سمند عمر چو آغاز بدعنانی کرد
گهیش مرد و زمانیش زن گرفت عنان
دلایل فوق و در هم‌آمیختگی احساسات مادرانه با منطق اجتماعی پروین که بعدی فلسفی به آن بخشیده‌است و همچنین احساسات تصعید یافته و رها از بند حالات خاص غرایز بیرونی، این امکان را به شاعر داده‌است تا ریشه‌ها را دریابد و خود را از قشر تمایلات و سرخوردگی‌های جنسی و فردی برهاند و به ژرفای روابط اجتماعی نقب بزند.
پروین در ارائه مفهوم وصل سعی کرده تا از تجربه زندگی خود در آموزه‌هایش سود برد، نه آنکه آن را بی‌پرده تشریح و جزئیات را تصویر کند. از این‌روی اگرچه عشق و وصل در اشعار او از پشت سایه‌ها نمود کمرنگی یافته‌است، لیکن نگاه دقیق، عمیق و پرورده پروین نکات ارزنده‌ای را از خلال آن به مخاطب منتقل می‌کند.
به‌کارگیری بیان تخاطبی و تمثیلی شاعر نیز کاملا جهتمند و در راستای همین هدف و تأثیرگذاری بیشتر کلام است. از سوی دیگر توصیف عشقی متعالی، پاک و سازنده و توصیه به پناه بردن به آن نیز از ویژگی‌های خاص شعر این شاعره پاک‌زبان و ژرف‌اندیش است.
شنبه ۲۵ شهریور ۱۴۰۲ - ۱۲:۳۷
نظر شما