آیت‌الله ابوالفضل خراسانی معاون فرهنگ و دین بنیاد بین‌المللی علوم وحیانی اسراء در گفت‌و‌گو با خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، درباره سیر مطالعاتی این بنیاد گفت که روی آثار و اندیشه و منظومه فکری حضرت آیت الله جوادی آملی کار می‌کند.  در ادامه درباره کتاب «زن در آیینه جلال و جمال» گفت‌و‌گوی مفصلی با او انجام شده است که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.

کتاب حاضر مجموعه درس‌هایی است از استاد آیت الله جوادی آملی که در 5 بخش تدوین شده است: در بخش اول به یک سری بحث‌های مقدماتی و مبنایی پرداخته می‌شود و وجه تسمیه این کتاب به این عنوان در آنجا توضیح داده می‌شود. در بخش دوم با عنوان «زن در قرآن» به بررسی زن از دیدگاه قرآن و روایات پرداخته می‌شود. در بخش سوم با عنوان «زن در عرفان» به بررسی شخصیت زن از دیدگاه عرفان ناب و اسلامی پرداخته می‌شود. نویسنده در این بخش نمونه‌هایی از زنان عارفه را معرفی می‌کند. در فصل چهارم با عنوان «زن در برهان» از زاویه فلسفی وارد شده و به بررسی این موضوع می‌پردازد. در نهایت در بخش پنجم به یک سری از شبهات موجود در جامعه اشاره کرده و پاسخ می‌دهد.

در ابتدا درباره نگاه آیت الله جوادی آملی به جایگاه زن بگویید. اینکه این کتاب یک نگاه جامعه‌شناسانه روان‌شناسانه دارد به مقوله زن یا خیر؟ و بعد به نگاه ویژه خود آیت الله آملی درباره زن بپردازید.
به لحاظ موضوعی آثار آیت الله جوادی آملی متنوع است یعنی در موضوعات مختلف ما می‌بینیم که ایشان دارای اثر است. مثلاً مهمترین اثر او تفسیر گران‌سنگ تسنیم است که حدود ۸۰ جلد می‌شود و تا الان ۶۸ جلد آن چاپ شده است و تا جلد ۷۹ هم کارهای پژوهش آن انجام شده و خود آیت الله جوادی آملی کل آثار را دیده‌اند و کارهای آن تمام شده است. اکنون نیز در مرحله چاپ هستیم.

آیت الله جوادی آملی آثار دیگری هم دارد که به طور خاص درباره کتاب «زن در آینه جلال و جمال» سخن می‌گوییم. در پیشگفتار این کتاب خود استاد وجه تسمیه نامگذاری این کتاب را بیان کرده است. بحث اسما و صفات الهی است و می‌گوییم تمام هستی مظهر اسما و صفات الهی است. یعنی شما هیچ چیزی را در جهان خلقت و آفرینش نمی‌بینید، الا اینکه او مظهر و نشانه‌ای از یکی از اسامی یا یکی از صفات خدا است. معمولاً ما اسامی‌ که بیشتر جنبه اثباتی دارد مثل قدرت، عظمت، رحمت و...را با اسما و صفات جمال نام می‌بریم، اما اسامی‌ را که در صورت ظاهر مثل غضب که در واقع جلوه‌ای از اسماء خدا است، تحت عنوان اسماء جلال نام می‌بریم.

از آنجایی که زن در قالب مظهر جمال الهی است یعنی اگر ما بخواهیم نشانه جمال الهی را ببینیم این در وجود زن است و این را استاد خیلی خوب در این کتاب تبیین کردند که چگونه زن مظهر جمال الهی است. نگاه که می‌کنیم در همین کتاب در چهار فصلی که دارد در فصل اول منزلت زن از دیدگاه قرآن، در فصل دوم زن در نگاه عرفان که از دیدگاه عرفان زن چه جایگاهی دارد، در فصل سوم زن از دیدگاه قرآن و در فصل چهارم شبهاتی را که در خصوص زن مطرح است اشاره می‌کند. 

در بخش قرآنی وقت استاد می‌خواهند زن را معرفی کنند و به ویژه با نگاه خانواده که در واقع آن معیار سکینت و آرامش است، اصلاً در خانواده محور آرامش و سکینت زن است و همینطور در جامعه، یعنی حضور زن اینگونه است که این موارد خودش نشان می‌دهد که زن در واقع مظهر رحمت و عطوفت الهی است که این‌ها همه از اسماء جلال الهی هستند.

در کتاب به مبحثی اشاره شده است به نام «هویت دینی زن»؛ هویت دینی زن چیست و چه معنایی دارد؟
یعنی در واقع از نگاه ادیان چه دین اسلام چه سایر ادیان توحیدی، زن یک منزلت بالایی دارد که هیچ تفاوتی با مرد ندارد و هیچ نقصی ندارد و به لحاظ هویت دینی آن جایگاه و منزلتی که زن در ادیان دارد، این است که چه بسا از مرد هم بتواند مقام بالاتری را کسب کند. مقامات معنوی‌‌ که در ادیان برای انسان تعیین و تبیین شده است از لحاظ جنسیتی تفاوتی ندارد. یعنی ما غیر از مباحث تکلیفی و حقوقی که آنجا که بحث جنسیت مطرح است، در سایر مباحث اصلا بحث جنسیت مطرح نیست. چون از نظر ادیان ارتقا و تعالی انسان به خاطر روح اوست نه به خاطر جسم و روح جنسیت ندارد و مذکر و مونث بودن ندارد و چون کمال به لحاظ روح است در نتیجه اینجا چه زن چه مرد می‌توانند مقامات را طی کنند و به مقامات عالیه برسند.

حتی در بحث علم هم که نگاه می‌کنیم یکی بحث علم از ساحت ادیان است که هیچ محدودیتی برای ارتقای علمی برای زن وجود ندارد، او هم می‌تواند به یک مقامی برسد. شما از نظر عصمت نگاه کنید، می‌بینیم که امام علی به مرحله عصمت رسیده و مقام عصمت دارد، حضرت زهرا هم همان مقام عصمت را دارد. حضرت مریم هم دارد و در قرآن به عنوان آخرین کتاب آسمانی و جامع‌ترین کتاب آسمانی نگاه می‌کنیم از زنانی نام برده شده است که این زنان نه تنها برای زن‌ها بلکه برای جامعه بشری الگو هستند.

یک مقدار بحث را ببریم به سمت نگاه ویژه آیت الله جوادی آملی نسبت به زن و موقعیت دینی زن. آیت‌الله جوادی چه ضرورتی را احساس کردند که این کتاب را نوشتند؟
آیت الله جوادی آملی طی این ۴۰ سال انقلاب هرجا در حوزه معرفتی خلائی احساس شده و نیاز بوده است او به بحثی ورود کند، آنجا ورود کرده و نتیجه این شده است که اکنون در آثار ایشان این تنوع موضوعی را می‌بینیم. به عنوان مثال یک بحث، مقوله زن بوده است.

در طول تاریخ شبهاتی نسبت به زن مطرح بوده، که این‌ها هم به بحث هویت زن و هم به بحث خلقت مربوط است. مثلاً بعضی‌ها اینگونه تبیین کرده بودند که جاهایی رنگ دینی هم به آن داده‌اند که درست نبوده است. مثلاً زن از پهلوی مرد خلق شده است. آدم و حوا را که می‌گویند خواستند بگویند که خلقت انسان در واقع اصل آن برای مرد است و زن طُفِیلی در خلقت است و اینجا بر اساس مبانی قرآنی آیت الله جوادی این شبهه را جواب می‌دهند و به لحاظ خلقت زن مستقل در خلقت است و همان جوری که مرد مستقل است یعنی همانجور که این نسلی از بشر است که به آدم و حوا می‌رسد، همانگونه که خود آدم به عنوان مرد مستقل در خلقت بوده و مستقل آفریده شده است، حوا هم خلقتش مستقل بوده است؛ پس در نتیجه از لحاظ اصل خلقت و آفرینش هیچ تفاوتی بین خلقت آفرینش زن و مرد نیست.

این مبنای قرآنی و دینی دارد که آقای جوادی در این کتاب به نحو احسن تدوین کرده و من می‌خواهم از اینجا استفاده کنم و در واقع به مخاطبین این پیام را بدهم و این درخواست را داشته باشم که این کتاب از کتاب‌های خواندنی است، باید خواند و حتی باید آن را درس گرفت و جزء کتاب‌های درسی است، ذهنیت جامعه و به ویژه ذهنیت نخبگان، اندیشمندان و به ویژه نسل جوان و خود جامعه زنان با مطالعه این کتاب، یعنی من شاید کتاب بهتر از این در منزله زن در ابعاد مختلف نشان نداشته باشم، هرچند کتاب زن در نظام حقوق اسلام که مال شهید مطهری هستند کتاب خوبی است اما باز ما وقتی مقایسه بکنیم در واقع این کتاب چون موخر از آن کتاب است ناظر بر شبهات و مواردی که شاید در آن آثار پاسخ داده نشده این کتاب جامعیت خیلی خوبی دارد.

کتاب‌های زیادی هستند که درباره جایگاه زن وجود دارد، فکر می‌کنید وجه تمایز این کتاب با آثار دیگر در این حوزه چه چیزی است؟
معمولاً مهمترین امتیازش به خاطر مولف آن است. آیت الله جوادی آملی یکی از مفسرین، فیلسوفان و عارفان برجسته است. اگر چنین شخصی درباره جایگاه زن در قرآن سخن می‌گوید، یعنی یک مفسر دارد این حرف را می‌زند که صاحب اثر است و یک دوره کامل، آن هم در نظر علامه طباطبایی تلمذ کرده و خودش هم یک دوره تفسیر گفته است. یک دوره یعنی ۴۰ سال و  او 40سال روی تفسیر قرآن کار کرده است که تفسیر تسنیم شده است. پس ما می‌توانیم به نگاه قرآنی او نسبت به زن و آن آیاتی که در قرآن نسبت به زن است اعتماد کنیم و آن برداشت قرآنی می‌تواند یک برداشت درست باشد.

کتاب عقلانیت شهود او که شش جلد آن چاپ شده به عنوان عرفان نظری، یک کتاب شاخص و میزان است و در این حوزه و اساتید فن هم این کتاب را می‌شناسند. پس آن جلوه‌های عرفانی زن را با آن توانمندی عرفانی که خودش دارد خوب تبیین کرده و وقتی می‌گوید زن در برهان، این در واقع کسی که یک فیلسوف است و برایین عقلی و فلسفی را خوب کار کرده، لذا اینجا هم حق مطلب را خوب ادا کرده و مهمترین بخش به نظر من فصل چهارم است که بحث پاسخ به شبهاتی است که بیشتر در حوزه فقه و حقوق مطرح شده و ایشان به عنوان یک فقیه، وقتی که این مباحث را دارند مطرح می‌کنند ما می‌توانیم به آن اعتماد کنیم.

مخاطبان این کتاب چه کسانی هستند؟
 مخاطب این کتاب بیشتر اساتید و نخبگان هستند. این یک کتاب مرجع است که بیشتر اساتید و یا دانشجویانی که حداقل در سطح کارشناسی ارشد باشند مخاطب آن هستند. یکی از ویژگی‌های این کتاب این است که اسامی با مسماست و اسامی قشنگی است. اسم خود کتاب هم یک بار معنایی زیادی دارد و واقعاً اسم با مسمایی دارد. در واقع ما از نگاه به زن به جمال الهی پی می‌بریم و این نکته‌ای است که قابل توجه است.

فصل چهارم که پرسش و شبهات روز است یک ویژگی خاصی دارد زیرا خیلی‌‌ها بحث دارند که آیا زن باید در حوزه اجتماعی ورود کند یا خیر؟ آیت‌الله آملی در اینجا ثابت می‌کنند که ما هیچ ممنوعیتی برای حضور اجتماعی زن نداریم. او روایتی را نقل می‌کند که می‌گوید روزی پیامبر در مسجد و جایی بود که اصحاب بودند، یک زنی آمد و از پیامبر با جرات سوالی پرسید که آن سوال هم درباره جایگاه زن بود. بعد که تمام شد پیامبر او را تحسین کرد. این یعنی زن‌ها باید از حقوق اجتماعی خود دفاع کنند و خودشان به دنبال حقوق اجتماعی خودشان باشند و این زن آمده از شخص اول جهان اسلام یعنی پیامبر، مطالبه حقوق اجتماعی خود را می‌کند و پیامبر آن را تحسین کرد.