به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) الهام عبادتی: کتاب «فعل فارسی امروز» پژوهشی است بر بنیاد پیکره فعل در زبان گفتار و نوشتار امروز. این کتاب که تازه‌ترین تالیف محمود مهرآوران عضو هیات علمی دانشگاه قم است، در ده گفتار به ارائه توضیح و تحلیل فعل در زبان فارسی امروز براساس فهرست گردآوری شده افعال می‌پردازد. بیش از 6300 فعل در زبان امروز گردآوری و برمبنای ساختارشان دسته‌بندی و تحلیل شده‌اند. بجز دسته‌بندی ساختاری از نظر معنا و موضوع و نیز از نظر مجهول بودن و گذرا به متمم بودن نیز دسته‌بندی شده‌اند.

عنوان گفتارهای این کتاب از این قرار است: گفتار اول: «کلیات فعل»؛ در این گفتار از ویژگی‌های کلی فعل مانند پایه فعل، زمان، شخص، شمار، گذرا یا ناگذر بودن، معلوم و مجهول، فعل وصفی و مباحثی دیگر درباره فعل بحث شده است. تعدادی از افعال التزامی که در کتاب‌های دستوری اصلا به آنها پرداخته نشده نیز در این گفتار معرفی شده‌اند.

گفتار دوم: «فعل ساده»؛ فهرست افعال ساده امروز و توضیحاتی درباره کارکرد و تنوع و تفاوت کارکرد این افعال. حدود 300 فعل ساده در زبان امروز داریم. برخی از فعل‌هایی که امروزه در زبان محاوره و به‌تدریج در نوشتار خصوصاً در فضای مجازی کاربرد یافته‌اند نیز در این گفتار معرفی شده‌اند؛ مانند: یخیدن، زنگیدن.

گفتار سوم: «فعل‌های پیشوندی»؛ در زبان فارسی امروز 8 پیشوند فعل ساز داریم که فهرست مصدر این افعال گردآوری و توضیحاتی درباره آنها ارائه شده است.

گفتار چهارم: عبارت‌های فعلی. این افعال شکلی دیگر از ساختار فعل‌های فارسی هستند. پس از ذکر فهرستی از این افعال ویژگی‌های آنها، معیارهای تشخیص و تفاوت‌شان با دیگر فعل‌ها نیز بیان شده است.

گفتار پنجم: «فعل‌های یک شناسه و یک شخصه»؛ این دو شکل از فعل نیز ساختار ویژه و متفاوت با افعال دیگر دارند. تحلیلی از نحوه ساخت و کارد این افعال نیز پس از فهرست آنها ارائه شده است.

گفتار ششم: «فعل مرکب»؛ مهم‌ترین، مفصل‌ترین و پر بحث‌ترین موضوع در مبحث فعل، موضوع فعل مرکب است. در این گفتار به تفصیل معیارهایی همراه با مثال در شناخت فعل مرکب بیان شده است. از نظر بسامد نیز بیشترین تعداد افعال فارسی، فعل مرکب است و بیش از 5500 فعل مرکب، در این کتاب معرفی شده است. افعالی که به عنوان همکرد می‌شناسیم و افعالی ساخته شده با این همکردها به ترتیب الفبا ارائه شده است. بسیاری از مباحث مطرح شده در این گفتار تازه و برمبنای همین پژوهش پیکره بنیاد است.

معیارهای تشخیص فعل مرکب، گذر از ترکیب به سادگی، علت خروج برخی افعال از مرکب بودن، حوزه کارکرد و فعال بودن فعل مرکب، شکل‌های گوناگون ساختاری این فعل مهمترین مباحث مطرح شده در این گفتار است. از آنجا که شکلی پرکاربرد از افعال مرکب، افعالی هستند که با فعل شدن مجهول می‌شوند فهرستی مفصل از این افعال نیز در همین گفتار گرد آمده است.

گفتار هفتم: «افعال گذرا به متمم»؛ یکی از ویژگی‌های فعل، لازم یا متعدی بودن است که در این گفتار فهرستی از فعل‌های گذرا به متمم ارائه شده است؛ زیرا شکل ظاهری متمم و اشتباه شدن آنها با متمم‌های قیدی ممکن است در شناخت این گونه از افعال اشکال ایجاد کند. از این رو با ترسیم پیکره‌ای از آنها معیارها و تحلیل‌هایی نیز در شناخت این افعال بیان شده است.

گفتار هشتم: «فعل‌های اسنادی»؛ توضیحاتی درباره اسناد، معرفی افعال اسنادی به‌ویژه فعل‌هایی که کمتر به اسنادی بودن آنها توجه شده و بحثی درباره درستی کاربرد فعل «می‌باشد» اهم مطالب این گفتار است.

گفتار نهم: «دسته بندی معنایی افعال»؛ در گفتارهای پیشین به تفکیک ساختار، پیکره فعل‌های فارسی امروز ارائه شده بود؛ در این فصل همه آن افعال برمبنای موضوع و معنی و حوزه کاربرد دسته‌بندی و در 31 موضوع قرار داده شده‌اند. از آنجایی که معنا، معیاری نسبی و در نزد افراد تا حدودی متفاوت است، کوشیده‌ایم براساسا معنای غالبی که بیشتر به ذهن می‌آید یا کاربرد دارد، فعل‌ها را دسته‌بندی کنیم و البته بسیاری از افعال می‌توانند در چند دسته معنایی قرار بگیرند ولی در فهرستی که بیشتر کارکر و معنی غالب دارند، قرار گرفته‌اند.

گفتار دهم: این گفتار به معنی برخی از فعل‌ها اختصاص دارد. بسیاری از فعل‌ها یا در حوزه‌هایی تخصصی هستند یا متاثر از گویش تهران یا برخی از اصناف هستند که ممکن است برای برخی بویژه نسل‌های تازه کمی ناشناخته باشند. این افعال در متون تخصصی یا داستانی کاربرد دارند و در حوزه زبان رسمی و معیار وارد شده‌اند؛ اما نیاز به معنی کردن دارند. از این رو آنها را در این فصل معنی‌ کرده‌ایم.

گرچه درباره فعل فارسی کتاب‌های دیگری نیز وجود دارد؛ اما در مجموع این کتاب، فهرستی نسبتاً کامل از افعال فارسی امروز را که در چند سال تحقیق و توجه در متون گوناگون نوشتاری و زبان گفتار امروز به‌ویژه نوشتار فضای مجازی گردآوری شده ارائه کرده که تاکنون کسی این کار را نکرده است. متخصصان این رشته و پژوهشگران حوزه دستور و زبان با مطالعه آن، تازگی بسیاری از مطلب را متوجه می‌شوند.

علاوه بر تحلیل‌ها، معیارها و دسته‌بندی‌هایی که این کتاب دارد، پیکره و مواد تحقیق آن برای این امور نیز مفید و منبعی پژوهشی است: آموزش زبان فارسی؛ آموزش دستور زبان فارسی؛ تهیه فرهنگ تخصصی فعل و ترجمه آن؛ تهیه گزیده‌ای از پرکاربردترین افعال؛ پژوهش‌های معنی‌شناسی درباره فعل؛ منبعی کمک درسی در واحدهای درسی مربوط به دستور زبان و ساخت زبان فارسی در رشته‌های زبان و ادبیات فارسی، زبان‌شناسی و مترجمی زبان و ... برمبنای این کتاب، بیشتر روشن می‌شود که قدرت زبان فارسی در ساخت مرکب است و همین که بیشتر افعال فارسی فعل‌های مرکب هستند، خود گواهی بر این مطلب است.

کتاب «فعل فارسی امروز» در 368 صفحه به قیمت 80 هزار تومان و به همت انتشارات دانشگاه قم منتشر شده و در دسترس علاقه مندان قرار دارد.