مصطفی لعل شاطری در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) عنوان کرد: تاریخ آغاز چاپ در ایران ازجمله نقاط عطف در حوزه تاریخ فرهنگ و هنر محسوب می‌شود. چنان‌که در پی آن تا حد زیادی محدودیت‌های پیشین در زمینه دسترسی به کتاب مبنی بر شیوه استنساخ حذف و امکانِ عمومی برای در اختیار داشتن آثاری با موضوعات مختلف و با هزینه بسیار کمتر از قبل فراهم شد. در این بین، چاپ سنگی به دلیل آسانی نسبی در فرآیند چاپ و سوددهی مطلوب برای ناشرین و نیز خواست فزاینده مخاطبین، در حدود صد سال تولید کتاب را در ایران عهده‌دار بود.
وی با اشاره به تاریخ شکل‌گیری نخستین چاپخانه مشهد افزود: ورود چاپ سنگی به ایران از اواسط دوره قاجار به نحوی گسترده علاوه بر دو شهر تبریز و تهران در سایر شهرها همچون مشهد مورد توجه حامیان فرهنگی قرار گرفت که به عنوان نمونه ثمره آن ایجاد نخستین چاپخانه در مشهد تحت عنوان چاپخانه سنگی آستان قدس رضوی (دوره فعالیت: 1294 تا 1344ق) بود. هرچند اطلاعات گسترده‌ای از این چاپخانه و افراد مرتبط و نیز عوامل اجرایی آن در دست نیست، اما آنچه مسلم است، در دوران فعالیت این چاپخانه بیش از 28 کتاب منتشر شد که در صفحات اولیه و پایانی این آثار به‌وضوح نام چاپخانه قابل مشاهده شده است.
لعل شاطری با اشاره به اینکه «منتخب القصاید» نخستین کتاب انتشاریافته از سوی این چاپخانه به‌عنوان اولین کتاب چاپی مشهد است، توضیح داد: این اثر با عنوان منتخب‌القصاید دربردارنده مجموعه‌ای از قصاید علی راقم‌مشهدی، از خوشنویسان و شاعران مشهدی است که با کتابت او نیز آماده چاپ شد. در این بین افرادی همچون متولی وقت، مؤتمن‌الملک و میرزا رفیع و اسماعیل تاجر هروی به‌عنوان فعالان و حامیان نشر این اثر مشارکت داشتند.
این پژوهشگر حوزه چاپ سنگی عنوان کرد: نخستین کتاب چاپی شناسایی‌شده در مشهد را می‌توان منتخب‌القصاید دانست که در چاپخانه آستان قدس رضوی (نخستین چاپخانه مشهد) به‌عنوان نخستین اثر تولیدی این چاپخانه در 1294ق منتشر شد. منتخب‌القصاید دربردارنده مجموعه اشعاری است که به‌وسیله راقم‌مشهدی در سال‌های گوناگون سروده و با کتابت وی به‌صورت چاپ سنگی منتشر شد. تلاش راقم را می‌توان تا حد گسترده‌ای در ادامه اهداف بلندمدت، به‌ویژه دستیابی به مقام ملک‌الشعرایی و بهره‌مندی از امتیازات آن دانست. از این‌رو، تلاش راقم برای چاپ مجموعه‌ای از اشعار خود با بهره‌گیری از تکنیک چاپ سنگی که امکان تکثیر بسیار بیشتر از نسخ خطی را به همراه داشت و طیف مخاطبان گسترده‌ای را شامل می‌شد، در کانون توجه او قرار داشت.
به گفته لعل شاطری، ازجمله ویژگی‌های ظاهری این کتاب می‌توان به تجلید و صحافی، قطع، کاغذ، خط و آرایش درون‌متن (نقوش صفحه عنوان و سرلوح، جدولبندی، کمند و غیره) اشاره کرد که از شاخص‌های مناسبی به‌عنوان نخستین تجربه چاپ در مشهد برخوردار است. از منظر محتوا، هرچند قرارگیری اشعار در پی یکدیگر از توالی انسجام‌یافته‌ای برخوردار نیست، اما با خوانش متن، می‌توان سه زیرشاخه مدح و منقبت و ذکر رشادت‌ها و مصائب ائمه اطهار(ع) و خاندان ایشان، مدح متولیان، حکمرانان و فعالان سیاسی و نظامی خراسان و گاه سایر مناطق، مدح اهل علم، ادب و فرهنگ را تشخیص داد.
«منتخب القصاید: نخستین کتاب چاپی آستان قدس رضوی»، اخیرا در قطع وزیری از سوی انتشارات کتابخانه آستان قدس رضوی منتشر و در اختیار علاقه‌مندان به تاریخ چاپ ایران قرار گرفته است.
یکشنبه ۹ مرداد ۱۴۰۱ - ۱۱:۳۳
نظر شما