به گزارش خبرگزاری کتاب ایران‌(ایبنا)، نشست «ضرورت به‌کارگیری اصول حفاظت پیشگیرانه در حفاظت و نگهداری اسناد و میراث مستند» دوشنبه ۲۶ اردیبهشت با حضور معصومه انگورج تقوی، رئیس اداره مرمت و آسیب‌زدایی سازمان اسناد و کتابخانه ملی و محمد حدادی، مدیرکل حفاظت و نگهداری این سازمان در سرای اهل قلم سالن ناشران عمومی سی‌وسومین دوره از نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار شد.

در این نشست معصومه انگورج تقوی ضرورت حفاظت پیشگیرانه از اسناد و آثار مستند را نگهداری آن‌ها برای نسل‌های آینده دانست و بیان کرد: این اسناد منابع قابل توجهی برای محققان هستند و به همین دلیل حفاظت از آن‌ها از اهمیت خاصی برخوردار است.

وی با بیان اینکه حفاظت از آثار مستند شامل اقداماتی است که روند تخریب آن‌ها را به تاخیر اندازد، گفت: مفهوم حفاظت با مفهوم حفاظت پیشگیرانه متفاوت است. درواقع حفاظت شامل استانداردهایی می‌شود که پس از آسیب اسناد صورت می‌گیرد اما حفاظت پیشگیرانه شامل استانداردهایی است که قبل از آسیب به اثر انجام می‌شود.

رئیس اداره مرمت و آسیب‌زدایی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ادامه داد: متاسفانه تعداد زیادی از نسخ خطی و تاریخی و دیگر آثار مستند که در موزه‌ها و مکان‌هایی نظیر آن‌ها قرار گرفته‌اند به دلیل عوامل گوناگونی مثل جابه‌جایی غیرصحیح، روش‌های نادرست مرمت و ... مورد آسیب قرار گرفته‌اند.

تقوی در ادامه با اشاره به پیشینه‌ای از حفاظت پیشگیرانه از اسناد و منابع مستند گفت: تا پیش از سال ۱۹۳۰ واژه حفاظت پیشگیرانه معنایی نداشت و افراد تنها پس از آسیب این آثار به فکر مرمت آن‌ها می‌افتادند.

وی ادامه داد: اما دو سانحه در قرن بیستم توجه همگان را به لزوم حفاظت پیشگیرانه از کتب و اسناد جلب کرد. یکی از این سوانح، آتش‌سوزی در حوزه علمیه یهود در شهر نیویورک بود که به تعداد کثیری از کتاب‌ها آسیب وارد کرد و دیگری سیل ناشی از طغیان رودخانه آرنو در فلورانس ایتالیا بود که کتاب‌های زیادی را در کتابخانه ملی فلورانس به زیر آب برد.

به گفته تقوی، در سال ۱۹۸۰ برنامه حفاظت و نگهداری اسناد و آثار مستند در ایالات متحده امریکا شکل گرفت و کم‌کم به سایر کشورها سرایت یافت. 

رئیس اداره مرمت و آسیب‌زدایی سازمان اسناد و کتابخانه ملی با تاکید بر اینکه همیشه پیشگیری مهم‌تر از درمان است، عنوان کرد: خفاظت پیشگیرانه دربردارنده دو اصل مهم است: نخست تامین شرایط استاندارد برای اسناد و دوم مراقبت و بازدیدهای دوره‌ای از آن‌ها. 

وی با اشاره به اهمیت محلی که ساختمان آرشیو اسناد و نسخ قدیمی در آن واقع شده است، گفت: این ساختمان نباید نزدیک جایگاه بنزین و گاز، کارخانه‌های اسلحه‌سازی، خطوط پرواز، مترو، مسیل‌ها، رودخانه‌ها، گسل‌های زلزله و نظایر آن باشد. 

تقوی در ادامه اظهار کرد: علاوه بر محل ساختمان آرشیو، محل قرارگیری مخزن در ساختمان آرشیو هم حائز اهمیت است؛ مثلازیرزمین‌ها به دلیل رطوبتی که دارند برای نگهداری اسناد مناسب نیستند؛ همچنین اتاق‌هایی که در سقف آن‌ها انشعاب لوله‌کشی وجود دارد نباید برای مخزن اسناد مورد استفاده قرار گیرند مگر اینکه این لوله‌ها گالوانیزه شوند. 

وی با اشاره به اینکه تاسیسات تامین برق، گاز و آب هم نباید در مجاورت مخزن نگهداری اسناد باشند، اظهار کرد: علاوه بر موارد یادشده، تمهیدات بسیاری در فرایند حفاظت پیشگیرانه از اسناد و آثار مستند نقش دارند که باید همه آن‌ها را مورد توجه قرار داد.

در ادامه نشست، محمد حدادی درباره اسناد و آثاری که در منازل برخی از مردم نگهداری می‌شوند، تاکید کرد: بحث حفاظت از این منابع از اهمیت بالایی برخوردار است. بسیار دیده شده که گاهی مردم این آثار را در حالی برای ما می‌آورند که با چسب‌های نواری مرمتشان کرده‌اند؛ این در حالی است که این اقدام می‌تواند به اطلاعات موجود در آثار آسیب بزند.

مدیرکل حفاظت و نگهداری سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران ادامه داد: وقتی آثار قدیمی را در منزل نگهداری می‌کنیم، باید سعی کنیم اتاقی را انتخاب کنیم که کم‌تردد باشد؛ همچنین بهتر است در این اتاق گل و گیاه نگهداری نکنیم تا از جذب عواملی مثل حشرات جلوگیری شود. 

وی افزود: اگر در اتاق یادشده پنجره داریم باید از باز کردن آن خودداری کنیم. همچنین بهتر است برای مدیریت تابش خورشید از پرده‌های کرکره‌ای استفاده کنیم. 

حدادی در ادامه اظهار کرد: اگر در اتاق یادشده از کولر استفاده می‌کنیم، آثار قدیمی نباید در معرض باد کولر باشند. همچنین بهتر است تدابیری بیندیشیم که کف اتاق گردوخاک را جذب نکند و درضمن برای نظافت از جاروی دستی استفاده نکنیم.

به گفته او، مردم باید دررابطه با جابه‌جایی آثار مهم و قدیمی با احتیاط اقدام کنند و هنگام مطالعه آن‌ها از خودکار و روان‌نویس برای علامتگذاری استفاده نکنند. به‌علاوه باید از کشیدن دستمال نم‌دار روی آن‌ها خودداری کنند. 

حدادی در پایان درباره آثار مهم و قدیمی که در منازل مردم آسیب جزئی دیده‌اند، گفت: توصیه ما این است که مردم این آثار را برای مرمت نزد متخصصان سازمان اسناد و کتابخانه ملی بیاورند.ضمن اینکه افراد درصورت تمایل می‌توانند آثار مستندی را که در منزل نگهداری می‌کنند به سازمان اسناد و کتابخانه ملی اهدا کرده یا بفروشند.